مسیر اقتصاد/ وجود عواملی مانند عدم قطعیت در توسعه و تجهیز منابع و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در حوزه زنجیره تولید تا مصرف انرژی، خصوصیات منابع طبیعی، محدودیت منابع و تمرکز آن در تعدادی از کشورها، وجود کشمکش بین شرکت‌های تولیدکننده گاز و بخش دولتی، کم کشش بودن تقاضای انرژی به دلیل کارکرد‌های فراوان آن و در نهایت ناکارآمدی و شکست بازار موجب شده است تا قیمت‌گذاری بازار نفت و گاز همانند سایر بازارها و سیاست‌های اقتصادی نباشد.
مهم‌ترین عوامل مؤثر بر قیمت گاز طبیعی در جهان چیست؟
عوامل گوناگونی بر قیمت گاز طبیعی تأثیر می‌گذارند اما بسته به نظام اقتصادی و شرایط داخلی کشور استفاده کننده از انرژی، اثرگذاری هر یک از عوامل متفاوت خواهد بود. ذکر این نکته در اینجا لازم است که سازوکار مورد استفاده در مشخص شدن قیمت گاز طبیعی نیز، به عنوان یکی از بسترهای اثرگذار بر قیمت، شناخته می‌شود.
«شرایط جغرافیایی» یکی از عوامل تأثیرگذار بر قیمت‌گذاری گاز طبیعی است. شرایط جغرافیایی یک کشور، تأثیر زیادی بر صادرات یا واردات انرژی دارد؛ به عنوان مثال کشور استرالیا با وجود فاصله زیاد با اروپا و چین، توانسته با استفاده از صادرات گاز به اروپا با استفاده از روش LNG در زمان تحریم روسیه، علاوه بر افزایش فروش گاز، روابط سیاسی خود را با کشورهای اروپایی استحکام ببخشد.
«خواص گاز طبیعی» دیگر شاخص در مشخص شدن قیمت گاز طبیعی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ چرا که ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی گاز استخراج شده، یکی از مهم‌ترین عوامل مشخص شدن قیمت شناخته می‌شود. ویژگی‌هایی همچون شیرینی و ترشی گاز، ارزش حرارتی آن به سبب برش‌های گازی، درصد ناخالصی آن و غیره، همگی بر روی قیمت نهایی گاز تأثیر می‌گذارند.
«قیمت‌گذاری بر اساس هزینه جایگزینی» نیز یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در راستای مشخص شدن قیمت گاز طبیعی در کشورهای صنعتی است. بر اساس این مفهوم، طی مدت یک قرارداد، صادرکننده و واردکننده می‌توانند با محاسبه هزینه-فایده استفاده از سایر سوخت‌ها به جای گاز، نسبت به مشخص کردن قیمت آن اقدام نمایند. در این شیوه، قیمت گاز طبیعی وابستگی کششی زیادی به میزان هزینه‌های تولید آن دارد.
نفت خام به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر قیمت‌گذاری گاز طبیعی شناخته می‌شود
طی سال‌های اخیر، از نفت خام به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر قیمت گاز طبیعی نیز یاد شده است، به نحوی که تعداد زیادی از کشورهای جهان تا قبل از آزادسازی بازارهای گاز خود، قیمت نهایی گاز توزیع‌شده در بخش‌های داخلی، تخصیص گاز به تعهدات صادراتی از طریق خطوط لوله یا صادرات LNG و غیره را تابعی از قیمت جهانی نفت خام در قراردادهای خود تعبیه می‌کردند.
اکثر صادرکنندگان گاز تمایل دارند تا قیمت گاز صادراتی خود را در قراردادها، حداقل معادل قیمت نفت خام در بازارهای جهانی قرار دهند؛ چرا که این امر می‌تواند مشوق جدی برای توسعه میادین گازی کشورها و افزایش درآمد صادراتی آن‌ها باشد. به همین دلیل در تعدادی از کشورهای اروپایی، شاخص قیمت‌های LNG آسیا و اقیانوسیه طی قراردادهای گازی با توافق طرفین، بر اساس قیمت نفت خام ارزیابی و قیمت‌گذاری شده است.
عوامل ثانویه دیگری نیز مانند تغییر در میزان مصرف سوخت در نیروگاه‌های کشورهای مختلف، کاهش یا افزایش در موجودی ذخایر گاز طبیعی، جریان بازار گاز، تفکرات بازیگران بازار، عوامل تکنیکی نظیر رفتار معامله‌گران بازار، تغییرات فناوری و قانونی صنعت گاز طبیعی و در نهایت عوامل سیاسی مانند یک جنگ غیرمنتظره، می‌تواند در قیمت گاز طبیعی تأثیر بگذارد.
آیا مدل قیمت‌گذاری خوراک پتروشیمی‌ها و سوخت صنایع عمده در کشور درست است؟
مشخص است که تغییر قیمت جهانی گاز طبیعی با توجه به عوامل مذکور و تبعیت نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و نرخ سوخت صنایع عمده کشور از قیمت جهانی گاز طبیعی مطابق با فرمول مصوب، موجب عدم قطعیت و پیش‌بینی ناپذیری و در نتیجه آسیب‌پذیری صنعت پتروشیمی و سایر صنایع عمده، کاهش سطح سرمایه‌گذاری در صنایع مذکور و نیز عدم تحقق منابع تبصره ۸ لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ کشور می‌شود. بنابراین نیاز است مدل فعلی قیمت‌گذاری مورد مداقه و اصلاح قرار گیرد.
منبع:
گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «بررسی الگوی قیمت‌گذاری گاز طبیعی ایران و جهان»
انتهای پیام/ انرژی
