مسیر اقتصاد/ شیلات با بخش‌های صید و آبزی‌پروری (پرورش میگو و ماهی در استخر و پرورش ماهی در قفس) در جهت توسعه اقتصاد دریا حائز اهمیت است. در حال حاضر سیاست‌های بخش شیلات ثبات صید و رشد آبزی‌پروری است. در این گزارش ضمن تعریف بخش آبزی‌پروری و معرفی بازار فروش جهانی شیلات به بررسی سیاست‌های اتخاذ شده در این رشته فعالیت پرداخته خواهد شد.
آبزی‌پروری بر اساس تعریف سازمان FAO
رشته فعالیت شیلات به ۲ بخش صیادی[۱] و آبزی‌پروری[۲] تقسیم می‌شود. بر اساس تعریف سازمان خواربار و کشاورزی[۳] ملل متحد آبزی‌پروری یا کشاورزی در آب معادل آبزیان کشاورزی یا کشاورزی در خشکی است. کشاورزی شامل کشاورزی حیوانات (دامداری) و گیاهان (زراعت، باغبانی و جنگلداری) است. به طور مشابه، آبزی‌پروری هم پرورش حیوانات (از جمله سخت پوستان، ماهی باله و نرم تنان) و هم گیاهان (از جمله جلبک‌های دریایی و ماکروفیت‌های[۴] آب شیرین) را پوشش می‌دهد. در حالی که کشاورزی عمدتا مبتنی بر استفاده از آب شیرین است، آبزی پروری در هر دو منطقه داخلی (آب شیرین) و ساحلی (آب شور و آب دریا) رخ می‌دهد. بنابراین رشته فعالیت شیلات را طبق دسته‌بندی دیگری می‌توان به ۳ بخش بخش صیادی، پرورش ماهی و میگو در استخرهای خاکی و بتنی و پرورش ماهی در قفس دریایی تقسیم کرد.
درآمدزایی و اشتغال‌زایی شیلات در ایران و جهان
آخرین گزارش سالانه سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد نشان می‌دهد که اندازه بازار شیلات در سال ۲۰۱۹، ۴۰۶ میلیارد دلار است که ۲۶۰ میلیارد دلار از تولیدات از محل آبزی‌پروری و ۱۴۶ میلیارد دلار از محل صیادی است. همچنین در سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۱۷۷.۸ میلیون تن تولیدات رشته فعالیت شیلات بوده است و از این تناژ اعلام شده، ۸۵.۳ میلیون تن مربوط به آبزی‌پروری و ۹۲.۵ میلیون تن مربوط به صیادی است. بنابراین سهم آبزی‌پروری حدود ۴۸ درصد و سهم صید ۵۲ درصد است. کل اشتغال شیلات در سال ۲۰۱۹، ۶۱.۰۴ میلیون نفر بوده است که از این تعداد ۳۸.۷۰ میلیون نفر به صید و ۲۲.۳۴ میلیون نفر به آبزی‌پروری اشتغال داشته‌اند.
۱۰ کشور برتر آبزی‌پروری در سال ۲۰۱۹ با تولید ۸۸.۴ درصد از کل آبزیان به ترتیب چین ۴۸.۲ میلیون تن، هند ۷.۸ میلیون تن، اندونزی ۶ میلیون تن، ویتنام ۴.۴ میلیون تن، بنگلادش ۲.۵ میلیون تن، مصر ۱.۶ میلیون تن، نروژ ۱.۵ میلیون تن، شیلی ۱.۴ میلیون تن، میانمار ۱.۱ میلیون تن و تایلند ۱ میلیون تن بوده‌اند.
۷ کشور برتر ماهی‌گیری در سال ۲۰۱۹ تقریباً نیمی از کل تولید را به خود اختصاص دادند. چین با ۱۵.۱ درصد از کل تولید صید، رتبه اول را در صید دارد و پس از آن اندونزی با سهم ۸.۱ درصد، هند ۵.۹ درصد، روسیه ۵.۴ درصد، پرو ۵.۲ درصد، آمریکا ۵.۲ درصد و ویتنام ۳.۷ درصد قرار دارند.
آبزی‌پروری و صید ایران در سال ۱۳۸۰ به ترتیب ۹۰ و ۳۱۲ هزار تن بوده است و در سال ۱۴۰۰ به ۵۵۶ و ۷۰۲ هزار تن رسیده است. بنابراین سهم صید به ۵۴ درصد و سهم آبزی‌پروری به ۴۶ درصد رسیده است. محصولات آبزی با رشد ۲۳ درصدی تولید، از ۱ میلیون و ۳۰۰ هزار تن به ۱ میلیون و ۶۰۰ هزار تن و در پرورش ماهی در قفس با رشد ۲۵ درصدی، از ۱۲ هزار تن به ۱۵ هزار تن در سال ۱۴۰۱ رسیده است. اشتغال رشته فعالیت شیلات ۲۴۰ هزار نفر مستقیم و ۸۰۰ هزار نفر غیرمستقیم است.
سیاست کلی رشته فعالیت شیلات ثبات صید و رشد آبزی‌پروری است
آبزی‌پروری جهانی از نرخ رشد متوسط سالانه ۵ درصد طی سال های ۲۰۱۱-۲۰۱۵ برخوردار بوده است و در طی سال‌های ۲۰۱۶-۲۰۱۹ به طور متوسط به ۳.۷ درصد کاهش یافته است. سهم آبزی‌پروری در کل تولیدات شیلات به طور پیوسته از ۳۹.۹ درصد در سال ۲۰۱۰ به ۴۸ درصد در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. صید جهانی در آب‌های دریایی در سال ۲۰۱۹ به ۸۰.۴ میلیون تن رسید که ۵ درصد نسبت به سال ۲۰۱۸ کاهش داشته است که بیشتر به دلیل کاهش صید ماهی آنچوی[۵] بود. در غیر این صورت، روند صید به طور کلی در بلندمدت ثابت مانده است.
همانطور که بیان شد به طور کلی سیاست حفظ سطح صید و افزایش آبزی‌پروری که در روندهای جهانی دیده می‌شود در ایران نیز اتخاذ شده است. علت اتخاذ چنین سیاستی «حفظ ذخایر دریایی» است اما در ایران و در سال‌های اخیر علت دیگری نیز به علت قبلی اضافه شده است و آن «کاهش حجم قاچاق ورودی و خروجی» است. حفظ ذخایر دریایی با وجود صیادان غیر مجاز تحت فشار قرار گرفته است و این مسئله موجب دورتر شدن فاصله صیدگاه‌ها نسبت به سواحل (۷۰ تا ۸۰ کیلومتر در عمق دریا) شده است. همچنین اندازه ماهیان دریایی نیز روز به روز کوچکتر می‌شود. بنابراین سیاست کلی رشته فعالیت شیلات ثبات صید و رشد آبزی‌پروری است.
پینوشت:
[۱] Fishery
[۲] Aquaculture
[۳] FAO یا Food and Agriculture Organization
[۴] Macrophites
[۵] Anchovy
انتهای پیام/ تولید
