مسیر اقتصاد/ کشور مکزیک واقع در آمریکای شمالی و جمعیتی بالغ بر ۱۲۰ میلیون نفر دارد. استخراج ذخایر بزرگ گاز طبیعی و نفت، توسعه خارق‌العاده اقتصادی را در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میسر ساخت به طوری که هم اکنون این کشور، ۱۱ اُمین اقتصاد بزرگ دنیا است. مهمترین بخش های اقتصادی این کشور نیز شامل صنایع مهم پتروشیمی، نساجی، وسایل نقلیه موتوری و فراورده‌های غذایی است.
کشور مکزیک برای اولین بار در سال ۱۹۷۳، تعرفه های برق خود را با استفاده از مدل قیمت گذاری IBT تغییر داده و بدین منظور از یک نظام سه پله ای برای تعرفه های برق استفاده کرد.
قیمت گذاری با مدل IBT متداول ترین روش قیمت گذاری برق در کشورهای توسعه یافته در دنیا است که بسیاری از کشورها مانند آمریکا، کره جنوبی و آفریقای جنوبی نیز از آن استفاده کرده اند.
کشورهای توسعه یافته از مدل IBT در قیمت گذاری برق استفاده می‌کنند
این مدل میزان یارانه انرژی را هدفمند می‌کند به طوری که با مصرف بیشتر انرژی از یک حدی، میزان یارانه انرژی کاهش می یابد. یکی از مطالعات در زمینه این نوع قیمت گذاری، توسط کومیوز و همکاران (۲۰۰۵) انجام شده که در آن نشان می‌دهد حدود ۷۰ درصد از کشورهای دنیا از مدل قیمتگذاری IBT استفاده می‌کنند. این مطالعه نشان داده است که اغلب کشورهای دنیا از یک نظام سه یا چهار پله ای برای تعرفه های برق استفاده می‌کنند به طوری غالبا بازه پله اول بین ۵۰ تا ۱۰۰ کیلووات ساعت است.
کشور مکزیک نیز مانند بسیاری از کشورها، دارای نواحی مختلف با دماهای متفاوت به خصوص در فصل تابستان است. به همین دلیل مکزیک از سال ۱۹۷۳ تا سال ۲۰۰۲، پنج اقلیم دیگر با تعرفه های مختلف را به اقلیم اولیه اضافه کرد به طوری که بهای برق مصرفی مردم واقع در نواحی گرمسیری در حدود مردم نواحی دیگر کاهش یابد.
اما این کشور در سال ۲۰۰۲ یک اقدام اساسی در راستای هدفمند نمودن تعرفه های برق انجام داد که در ادامه آورده شده است.
واقعی نمودن تعرفه های برق در مکزیک برای مشترکین پرمصرف در سال ۲۰۰۲
در سال ۲۰۰۲ و همزمان با شروع ناگهانی افزایش قیمت سوخت های فسیلی، مسئولان حوزه انرژی این کشور تصمیم گرفتند که مقدار یارانه انرژی را برای همه نواحی کاهش دهند. به همین دلیل در همه اقلیم ها، مشترکین برق به سه گروه «مشترکین کم مصرف»، «مشترکین با مصرف متعارف» و «مشترکین پرمصرف» تقسیم شدند.
پس از این تقسیم بندی، قیمت برق « مشترکین کم مصرف» ثابت نگه داشته شد که حدود ۷۰ درصد از مردم را شامل شد. قیمت «مشترکین با مصرف متعارف» با یک شیب ملایم افزایش پیدا کرد به طوری که با مصرف بیشتر این مشترکین، میزان یارانه انرژی آنها نیز مرتبا کاهش می یافت. تعداد این مشترکین نیز در حدود ۲۵ درصد از کل مشترکین بوده است.
اما بیشترین فشار به «مشترکین پرمصرف» وارد شد به طوری که قیمت کل برق این مشترکین با قیمت تمام شده برق، محاسبه شد. تعداد این مشترکین هم ۵ درصد از کل مشترکین بود.
با این شیوه تعرفه گذاری علاوه بر درآمدزایی، مصرف برق نیز به طور چشمگیری کاهش یافت به طوری که درصد افراد خارج از الگوی مصرف از ۵ درصد به ۲ درصد رسید و کاهش ۶۰ درصدی پیدا کرد. تعرفه های برق کشور مکزیک برای دو اقلیم معمولی(Tariff 1) و اقلیم بسیار گرم (Tariff 1F) در شکل زیر مشاهده می‌شود:
با توجه به قیمت های فوق مشخص است که اصلاح تعرفه های برق مکزیک کاملا با تمرکز بر مشترکین پرمصرف و در همه نواحی صورت گرفته است. به این ترتیب که برای هر اقلیم آب و هوایی یک «الگوی مصرف» تعیین شده و قیمت برق مشترکین بالای الگوی مصرف با قیمت کاملا آزاد محاسبه شده است. با توجه به جدول فوق، الگوی مصرف برق در مکزیک برای اقلیم عادی ۲۵۰ کیلووات ساعت و برای مناطق گرمسیری نیز ۲۵۰۰ کیلووات ساعت در ماه تعیین شده است.
علاوه بر آزادسازی قیمت برق مشترکین پرمصرف، قیمت برق پله های مشابه در دو گروه «کم مصرف» و «مصرف متعارف» نیز متفاوت بوده است. به طوری که اگر یک مشترک مناطق عادی در گروه کم مصرف قرار بگیرد آنگاه قیمت برق او برای مصارف بین ۷۵ تا ۱۲۵ کیلووات ساعت با نرخ ۰.۷۴۹ واحد پول مکزیک اما اگر این مشترک در گروه با مصارف متعارف قرار بگیرد، همین مقدار مصرف او با قیمت ۱.۰۴۳ پسو مکزیک[۱] محاسبه می‌شود.
این نکته برای تعرفه مناطق گرمسیری نیز وجود دارد. متفاوت بودن قیمت برق در گروه های مختلف باعث می‌شود تا انگیزه مشترکین برای کاهش مصرف برق چندین برابر بشود.
ضرورت اصلاح تعرفه های برق برای ۱۰ درصد مشترکین پرمصرف در ایران
قیمت های برق در کشور به شیوه استاندار طراحی نشده و ضروری است تا بازنگری جدی در آنها صورت بگیرد. اولین اشکال به تعرفه های برق، تعدد پله های مصرفی برق است. در نظام های متداول تعرفه گذاری برق، تعداد پله های برق از ۴ تجاوز نمی‌کند؛ در حالی که تعداد پله های برق در ایران ۷ عدد است.
در برخی کشورها مانند کره جنوبی هم که تعداد پله های مصرف برق به ۷ عدد می‌رسد، اختلاف قیمت پله ها بسیار زیاد بوده تا حدی که نسبت قیمت پله هفتم به پله اول بیش از ۱۱ برابر است.
دومین و مهمترین اشکال موجود در تعرفه های فعلی برق، عدم وجود یک الگوی مصرف در تعرفه های برق است. توضیح آنکه علیرغم پلکانی بودن تعرفه های برق خانگی، همچنان مشترکین پرمصرف نسبت به سایر مشترکین از یارانه چندین برابری برق برخوردار هستند. به طوری که یارانه برق ۱۰ درصد از مشترکین که بسیار پرمصرف هستند نسبت به مشترکین کم مصرف، ۷ برابر و نسبت به متوسط ۹۰ درصد مردم هم بیش از ۲ برابر است.
اختلاف یارانه برق مشترکین پرمصرف و کم‌مصرف در شکل زیر کاملا مشهود است:
مشکل تعرفه های برق به موارد ذکر شده ختم نمی شود و قیمت گذاری در زمان اوج بار و کمباری نیز کاملا غیرمنطقی و غیر علمی بنا شده است. در واقع نظام تعرفه گذاری زمان اوج مصرف برق به گونه ای است که در ساعات اوج بار، مشترکین کم‌مصرف به میزان ۲۰ درصد اما مشترکین پرمصرف در حدود ۵ درصد جریمه می‌شوند.
جدول زیر مقدار یارانه انرژی و همچنین نسبت جریمه اوج به بهای برق مصرفی را برای دو مشترک مقایسه می کند. با توجه به جدول زیر، بی عدالتی در تعرفه های برق کاملا مشهود است:
این شیوه قیمت گذاری علاوه بر بی عدالتی، ناکارآمد و غیر موثر هم هست زیرا مشترکین کم مصرف از حداقل وسائل ضروری استفاده می کنند و نباید انتظار چندانی از آنها برای کاهش مصرف در زمان اوج بار داشت. در حالی که مشترکین پرمصرف می توانند از وسائل غیرضروری در زمان اوج بار اجتناب کرده یا اینکه حداقل بهای واقعی برق خود را بپردازند.
اعطای یارانه انرژی بیشتر به مشترکین پرمصرف باعث شده تا ایشان هیچ اقدامی برای کاهش مصرف خود به خصوص در زمان اوج بار ننموده و باعث بحران برق بشوند. لذا با توجه به تجربیات مختلف قیمت گذاری برق دنیا و همچنین بحران برق در کشور، ضرورت وجود الگوی مصرف در تعرفه های برق بیش از گذشته وجود دارد.
اشاره شد که در کشور مکزیک، مشترکین هر اقلیم آب و هوایی به سه گروه تقسیم و بهای برق ۵ درصد از مشترکین واقعی شد. از آنجایی که در ایران مصرف غالب مردم در حد متعارف بوده اما مصرف برق ۱۰ درصد از مشترکین چندین برابر دیگران است، ضروری است تا ضمن تعیین الگوی مصرف برای هر اقلیم یا حتی شهرهای کشور، قیمت برق ۱۰ درصد مشترکین پرمصرف، واقعی شده و درآمد ۳۵۰۰ میلیاردی حاصل از آن نیز صرف توسعه صنعت برق کشور شود.
منبع:
Komives, Kristin, et al. Residential electricity subsidies in Mexico: exploring options for reform and for enhancing the impact on the poor. The World Bank, 2009.
[۱] Mexican Peso = 0.053 dollar
