مصرف ۴۰ درصدی برق توسط ۲ دهک بالای جامعه/ لزوم اصلاح تعرفه برق پرمصرف‌ها

به گزارش مسیر اقتصاد در برنامه چالش رادیو اقتصاد که هفته پیش بخش شد، گفتگویی پیرامون مدیریت مصرف انرژی به ویژه کاهش مصرف برق برگزار شد. این برنامه با حضور برخی کارشناسان و مسئولین سابق و فعلی صنعت برق به عوامل بحران مصرف برق در کشور، راهکارهای مدیریت مصرف و همچنین علل عدم وجود عزم راسخ همگانی برای اصلاح ساختار مصرف انرژی در کشور پرداخته است.

دکتر علیرضا کلاهی رئیس اسبق سندیکای صنعت برق و عضو محترم هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، مهندس احسان امیدی کارشناس انرژی حوزه برق و عضو شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی، دکتر شمس اردکانی رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی و خانم مهندس کریمی مدیر دفتر مدیریت مصرف برق شرکت توانیر مهمانان این برنامه بودند.

در ابتدای برنامه مجری با اشاره به ظرفیت عملیاتی تولید برق در کشور یعنی ۵۴ هزار مگاوات و از طرفی پیک مصرف در این ایام که تا ۵۷ هزار مگاوات رسیده بود، علت خاموشی­‌های اخیر را یادآور شد. همچنین تغییر ساعات ادارات برای جا به جایی ساعات اوج مصرف، نیاز به کاهش ۱۰ درصدی مصرف برای عدم خاموشی و جا به جایی ساعت اوج مصرف از شب به روز از دیگر نکاتی بود که مجری برنامه چالش مطرح نمود تا با نمایش شرایط موجود، نیاز به اعمال تمهیداتی موثرتر برای کنترل مصرف برق مانند جریمه مشترکین پر مصرف و تشویق مشترکین کم مصرف و مکانیزم‌­های تبلیغی را نمایانگر کند. مشکل دیگری که توسط مجری برنامه مطرح شد، فراهم نبودن شرایط کافی برای سرمایه­‌گذاری در صنعت برق کشور بود که سودآوری برای سرمایه گذاران ندارد.

رشد مصرف برق سالیانه عمدتا مربوط به مصارف خانگی و تجاری است

در ادامه برنامه دکتر علیرضا کلاهی بیان کرد که پایه شبکه توزیع برق تهران به سال ۱۳۵۲ بر می گردد که آن زمان نه جمعیت و نه ساخت و ساز شهر تهران به این گونه نبوده است. همچنین تقریبا از سال ۱۳۸۷ به بعد سرمایه گذاری جدی در صنعت برق کشور صورت نگرفته است. ایشان رشد سالانه ۴ تا ۶ درصدی مصرف برق در سال­‌های گذشته را عمدتا تجاری و خانگی دانست.

دکتر کلاهی جدا بودن متولیان برق و آب از گاز را از اشکالات زیرساختی حوزه انرژی دانست و استفاده ویژه از گاز برای گرمایش و از برق برای روشنایی و سرمایش را عامل به وجود آمدن پیک مصرف‌­های فاحش در فصول سرد و گرم سال دانست.

ارزان بودن برق موجب شده فرهنگ مصرف درستی در ایران شکل نگیرد

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی بیان کرد: ساخت و ساز بی برنامه باعث بالا رفتن چگالی مصرف در نقاط مختلف شهر شده است. چگالی مصرف در دهه های اخیر در تهران از مرز ۲ مگاوات بر کیلومتر مربع به ۹ مگاوات بر کیلومتر مربع رسیده است. همچنین با اشاره به مصرف زیاد برق خاطر نشان کرد: در تابستان و زمستان به خاطر ارزان بودن برق شاهد بد مصرفی هستیم. سیستم های مرکزی از نظر بازدهی انرژی، در ساختمان ها بهتر از کولرهای گازی تک در هر واحد هستند به شرطی که از ابتدا از نظر تاسیساتی و عایق بندی ساخت و ساز درست باشد.

نقش عمده بخش خانگی در پیک مصرف

در ادامه گفتگو، مهندس احسان امیدی کارشناس شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی در پاسخ به این سوال که راه حل همزمان برای اقبال به سمت سرمایه گذاری در زیرساخت‌ها و مدیریت مصرف چیست؟ اظهار داشت: در بحث مدیریت برق دو بخش کلی مدیریت تولید و مدیریت مصرف را داریم که تا کنون تلاش ها ناظر بر حوزه تولید بوده است.

وی عنوان کرد: طبق اطلاعات سازمان آمار کشور، ۳۵ الی ۴۰ درصد مصرف برق مربوط به دو دهک بالای درآمدی جامعه است. در مولفه های تاثیرگذار در پیک مصرف برق بخش خانگی بخش عمده ای است.

امیدی ادامه داد: بنا نیست قیمت مصرف برق برای همه مشترکین زیاد شود، همان چیزی که دولت و مجلس از آن اجتناب می­‌کنند. لازم است حاکمیت یک بازنگری در تعرفه های برق بکند تا مشترکین پر مصرف را با هزینه­‌هایی که مصرف غیر متعارف آن‌ها برای خودشان و کشور دارد روبرو بکند، این موضوع مقدار زیادی از چالش را بر طرف می­‌کند.

وی افزود: دلیل اینکه رئیس جمهور یا بعضی از اعضای کمیسیون انرژی نمی خواهند به موضوع افزایش تعرفه پر مصرف‌­ها ورود بکنند این است که ابعاد مسئله خیلی روشن برایشان توضیح داده نشده است. مسئولین رده کارشناسی باید این مسائل را به گوش رئیس جمهور و مسئولین برسانند تا ببینند واقعیت قضیه چیست. در سال آینده مشکل جدی تر خواهد بود. در شرایط فعلی کمبود برق و آب هر دو وجود دارد. امسال به علت کمبود بارش نیروگاه‌های برق آبی تولید کافی نداشتند.

ارزانی برق توسعه صنعت برق را به مخاطره انداخته است

در ادامه برنامه رادیویی چالش، دکتر شمس اردکانی با اشاره به فرمایش مقام معظم رهبری نسبت به بالا بودن شدت انرژی در کشور گفت: بالا بودن شدت انرژی یعنی مصرف انرژی نسبت به عواید اقتصادی آن بالا است. عقلانی بودن تصمیمات اقتصادی بر اساس متغیرهای اقتصادی باید باشد. در حال حاضر کسی برای صرفه جویی، صرفه گیرش نمی‌­آید.

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ادامه داد: راه پایین آوردن شدت انرژی این است که همه هزینه انرژی مصرفی، هزینه ما به ازایی آب و هزینه ما به ازایی گاز را مصرف کننده پرداخت کند. بر اساس محاسبه بنده، هزینه تولید برق بدون محاسبه پول گاز و تمام هزینه سرمایه گذاری، به ازای هر کیلو وات ساعت ۱۷۵ تومان و در اوج مصرف ۱۵ درصد بیشتر از این مقدار است. این پول پرداخت نمی شود و نتیجه آن این است که نه مردم و نه دولت برایشان صرف نمی‌­کند که در صنعت برق سرمایه گذاری کنند. ارزانی برق در ایران موجب می شود صنعت برق نتواند هزینه هایش را پرداخت کند و در این شرایط احداث نیروگاه جدید و بهبود بهره­‌وری نیرگاه‌های موجود هم به صرفه نیست. در حال حاضر نیروگاهی داریم که بهره وری آن ۲۳ درصد است.

در زمینه آموزش و اطلاع رسانی خوب کار نشده است

در دامه گفتگو مجری برنامه به این سوال پرداخت که بین ۲۰ تا حداکثر ۴۰ درصد مشترکین پر مصرف هستند و باید قیمت واقعی برق را بپردازند تا شرکت توانیر بتواند در این حوزه سرمایه گذاری کند. وقتی قیمت برق واقعی نباشد و نتوانیم از مکانیسم­‌های تشویقی یا تنبیهی استفاده کنیم تا سرمایه‌­ای به شرکت توانیر بیاید، نمی توانیم صنعت برق را سرپا نگه داریم. این موضوعات را دولت ها و مجلس ها می دانستند اما علت اقدام نکردن چیست؟

خانم مهندس کریمی در پاسخ به این سوال، عنوان کرد: قیمت گذاری به سیاست های کلان برمی­‌گردد. در صرفه جویی مصرف کننده خیلی مهم است. آنچه که دغدغه و دوای درد هست مدیریت مصرف است. در زمینه آموزش و اطلاع رسانی خوب کار نشده است، این موضوع در مدارس باید کار شود تا مانند موضوع کمربند ایمنی، برای مردم نهادینه شود.

کریمی افزود: بین آموزش و پرورش و وزارت نیرو و محیط زیست تفاهم نامه مبادله شده است. حتی در مقطعی در کتاب‌های درسی هم وارد شده است اما بازخوردش نشان می دهد کافی نبوده است. مثلا موضوع لامپ کم مصرف که در ابتدا به صورت مجانی توزیع شد و مردم هم آموزش دیدند که این لامپ برایشان مفید است، الان برای ۹۰ درصد مردم جامعه جا افتاده است.

کولر های گازی پر مصرف یکی از مهمترین عوامل کمبود برق

مصرف زیاد کولرهای گازی غیر استاندارد به مقدار ۳ تا ۴ برابر سایر وسایل سرمایشی که باعث جا به جایی پیک مصرف از ۲۲ شب به ۱۴ روز شده است، مطلبی دیگری بود که توسط مجری بیان شد.

در ادامه امیدی اشاره کرد: تعداد زیادی کولر با مصرف انرژی G که بدترین نوع بازدهی انرژی در وسایل برقی است، در بازار موجود است. یعنی برای فروشنده و خریدار نوع مصرف انرژی اهمیتی ندارد. بر اساس گفته آقای اسماعیل نیا معاون محترم وزارت نیرو، این وزارت چیزی حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان بدهی دارد. برای کنترل مشترکین پر مصرف باید انگیزش اقتصادی وجود داشته باشد. یعنی باید هزینه واقعی یا حتی جریمه را بپردازند. انگیزش اقتصادی حلقه مفقوده اصلاح مصرف انرژی و سرمایه گذاری در حوزه انرژی است.

همچنین کلاهی بیان کرد: کولرهای گازی کم کیفیت و یخچال‌های پر مصرف همچنان معزل هستند. از طرفی بر اساس آمارهای اتاق بازرگانی سندیکای صنعت برق در حال حاضر مصرف برق صنعتی یک سوم تقاضا است. کارخانه های ما در حال حاضر با نیمی از ظرفیت حتی ۳۰ تا ۴۰ درصد ظرفیتشان کار می‌­کنند. اگر این کارخانجات رونق بگیرند و با تمام ظرفیت کار بکنند برای مصرف برقشان می خواهیم چه کار بکنیم؟

کلاهی افزود: تعدادی برنامه کوتاه مدت مانند تولید پراکنده می تواند اجرا شود. تولید پراکنده اگر با تکنولوژی روز باشد ذاتا بازده بالایی دارد. در حال حاضر ژنراتورهای تکنولوژی روز تا ۴۹.۵ درصد بدون بازیافت حرارت، بازده انرژی دارند. با بازیافت حرارتی می تواند به مرز ۷۰ الی ۸۰ درصد برسد. بحث کاهش تلفات شبکه های توزیع باعث می شود انرژی دور ریخته را عملا احیا کنیم پس خیلی سریع پولش برمی­‌گردد. سرمایه گذاری در تولید توسط بخش خصوصی دائما با علامت سوال خریدار اصلی یعنی وزارت نیرو روبرو بوده است. حضور بخش خصوصی در بهینه سازی شبکه توزیع هم دست خوش بروکراسی دولتی بوده است. در زمینه انتقال و فوق توزیع زمینه ای برای حضور بخش خصوصی وجود ندارد چون تعرفه ها پاسخگو نیست.

در ادامه گفتگو کریمی بیان کرد: مشترکین اداری اوج بارشان در روز تنظیم می‌­شود و مشترکین خانگی و تجاری اوج بارشان در شب تنظیم می‌­شود. در تمام مراکز اداری تنظیمات کنتورها به گونه ای است که اوج بار در ورز محاسبه می شود. به نظر بنده افزایش تعرفه به تنهایی کافی نیست چراکه عده ای از مشترکین پر مصرف هستند که هر چقدر که مبلغ قبض برقشان افزایش یابد به لحاظ تمکن مالی مشکلی در پرداخت آن ندارند و این موضوع برای آنها بازدارنده نیست. مثلا در بحث بنزین این موضوع تجربه شد که به نظر من کاملا بازدارنده نبود. ما باید رو به سمت انرژی های نو ببریم و مثلا در شهری مانند تهران که هوای خشک دارد و استفاده از کولر گازی ضرورت ندارد، برق این قبیل وسایل از طریق شبکه توزیع برق تامین نشود و مثلا با استفاده از پنل خورشیدی تامین شود.

امیدی در این باره بیان کرد: در تجربه بنزین نه تنها مصرف بنزین کنترل شد بلکه کاهش پیدا کرد. قانون هدف مندی یارانه ها در سال­‌های بعدی کامل اجرا نشد و تورم باعث شد که قیمت نسبی بنزین پایین بیاید و برای مردم ارزان شود و همان وضعیت قبل پیش بیاید.

قیمت برق باید برای مشترکین پرمصرف واقعی شود

وی تاکید کرد: قیمت برق را باید برای مشترکین پر مصرف واقعی کنیم، نه برای همه مردم! چراکه بیشتر مردم در مسائل معیشتی توان افزایش هزینه های زندگی را ندارند. بر اساس گزارش اخیر مرکز پژوهش­‌های مجلس نزدیک ۵۰ درصد از مولفه پیک مربوط به بخش خانگی است. کاملا مشخص است که به سیستم های سرمایشی و مانند آن مربوط می ­شود. می ­توان قیمت را برای مشترکین پر مصرف قیمت واقعی کرد و حتی به عنوان جریمه بالاتر از قیمت واقعی از آنها اخذ شود. اگر کسی توانایی پرداخت دارد خب پرداخت کند تا این مبلغ صرف زیرساخت‌های صنعت برق شود و اگر هم مصرف را کنترل کند باز هم به نفع ما خواهد بود.

در ادامه کلاهی اظهار داشت: نه مصرف کننده خانگی نه صنایع ایران حساسیتی روی مصرف تجهیزات ندارند و تنها به قیمت تجهیزات توجه می­ کنند. فرهنگ سازی کار مهمی است اما نهایتا سیگنال اقتصادی است که حرف آخر را می زند. اگر مصرف کننده ای که یک کولر گازی غیر استاندارد را خریداری می کند ببیند که هزینه برقش غیر قابل تحمل خواهد شد در خرید آن تجهیز تامل خواهد کرد.

کریمی بیان کرد: در سال گذشته ابلاغ‌ه­ایی را هیات وزیران به شرکت های توزیع ابلاغ کردند که همه سازمان ها، وزارت خانه ­ها و موسسات دولتی مکلف شدند ۲۰ درصد از مصرفشان را از شبکه های برق بردارند و از طریق انرژی های تجدیدپذیر تامین بکنند.

وی ادامه داد: آنهایی که امکان سرمایه گذاری داشتند به ما اطلاع رسانی می­ کنند. این مصوبه به گونه ­ای بوده است که مشخص کرده بودند که این گروه مشترکین اگر تا ۱/۷/۹۷ این کار را انجام ندهند آن ۲۰ درصد مازاد بر اساس نرخ خرید تضمینی برق از نیروگاه های تجدیدپذیر برای آنها محاسبه می ­شود.

کریمی با اشاره به سهم ۵۰ درصدی مشترکین خانگی از پیک مصرف برق افزود: دولت برای اجرایی کردن این کار از خودش شروع کرده است و مطمئنا اگر نتیجه خوب و مثبتی بدهد مردم هم خودشان استقبال می کنند که این کار را انجام دهند.

ملموس سازی مصرف برای مشترکین برق یکی از راه های ساده مدیریت مصرف است

همچنین مدیر دفتر مدیریت مصرف برق شرکت توانیر در پاسخ به این مطلب که چرا از راه­ های ساده و کم هزینه ­ای مانند ارسال پیامک به مشترکین یا درج شکلک در قبوض برق، آن­ها را از وضعیت مصرفشان آگاه نمی ­کنید، عنوان کرد: این نبوده است که میلی به انجام اینگونه کارها نبوده باشد یا مسئولان متوجه نبوده باشند. در واقع انشعاب برق متعلق به ملک است. مستاجرین چون صاحب ملک و در نتیجه مالک انشعاب برق نیستند امکان تماس تلفنی یا ارتباط تلفنی با آن ها جهت امور مربوط به قبض امکان پذیر نیست.

در این رابطه کلاهی اظهار داشت: تجربه ای در کشور انگلیس وجود دارد که یک remote display (نمایشگر کنترل از راه دور) در آشپزخانه یا اتاق نشیمن گذاشته ­اند و به جای کیلووات ساعت که یک مشترک عادی درکش نمی کند، قیمت برق را نشان می دهد. تجربه نشان می دهد که حساسیت افراد به پول باعث می شود با دیدن افزایش قیمت برقشان به دنبال کم کردن مصرف برق در منزل بروند. این قبیل اقدامات نوآورانه مفید است مثلا این display می تواند یک چراغ هشدار برای اوج بار هم داشته باشد.

وی افزود: از طریق برنامه­ های قابل نصب روی تلفن هوشمند هم می توان مردم را نسبت به مصرف برقشان آگاه کرد.

در همین راستا امیدی بیان کرد: اگر امکان ارسال پیامک برای تک تک مشترکین وجود ندارد، از ظرفیت رسانه ملی می توان استفاده کرد. در کشور آفریقای جنوبی در تلویزیون ساعات مصرف با رنگ های مختلف نشان داده می شود و هر چه به پیک مصرف نزدیک می شود این رنگ به قرمز نزدیک تر می شود.

در ادامه برنامه رئیس اسبق سندیکای صنعت برق عنوان کرد: برای گذر از بحران، کارهای کوتاه مدت برای امسال و سال آینده می ­توان انجام داد، مانند تشویق به مصرف بهینه، مدیریت مصرف، پروژه های زود بازده، آگاه سازی و حساس سازی مردم.

وی افزود: بنده فکر می کنم که هم دولت هم مجلس دچار سیاسی بازی هستند. شدت انرژی فقط ناشی از بد مصرفی نیست بلکه سیاست های اقتصادیمان هم غلط بوده است. صنایع ساخت محور با ارزش افزوده بالا که انرژی، بخش کمی از ارزش افزوده آن ها است در کشور تحلیل رفته اند در عین حال حوزه صنعت کشور بر صنایع وابسته و رانت انرژی مانند صنایع فلزات و پتروشیمی ها متمرکز شده اند.

در پایان این گفتگو امیدی اظهار داشت: همه نکات بیان شده مهم است اما راهکاری که در کوتاه مدت و در میان مدت باید مورد توجه قرار گیرد، تفکیک مشترکین کم مصرف و پر مصرف و روبرو کردن پر مصرف ها با قیمت واقعی انرژی است. در گام بعدی باید وسایل و تجهیزاتی را در بازار عرضه بکنیم که کم مصرف هستند.