مسیر اقتصاد/ اتیلن پس از آمونیاک بیشترین میزان تولید را در میان محصولات پایه پتروشیمی دارد. زنجیره ارزش اتیلن بسیار متنوع است و برای تولید محصولاتی از جمله انواع پلی‌اتیلن‌های سبک و سنگین، پلی‌وینیل کلراید، پلی‌اتیلن ترفتالات و غیره به‌کار می‌رود.
۵۴ درصد از اتیلن تولید شده در جهان صرف تولید پلی‌اتیلن‌ها می‌شود
اتیلن به صورت مستقیم مصرف چندانی ندارد. از این گاز در صنعت کشاورزی برای زودتر رسیدن میوه‌ها و جلوگیری از خرابی میوه‌های نارس، در صنایع خاص به‌عنوان مبّرد و در فرآیند‌های جوشکاری و برشکاری به‌عنوان گاز سوختی استفاده می‌شود.
به صورت کلی می‌توان گفت که محرک اصلی بازار جهانی اتیلن، تولید پلی‌اتیلن است. همانطور که در نمودار زیر نشان داده شده است، سالانه نزدیک به ۵۴ درصد اتیلن جهانی توسط صنعت پلی‌اتیلن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بین مابقی محصولات پایین‌دستی اتیلن، اتیلن اکسید، اتیلن دی کلراید و اتیل بنزن دیگر محصولات پرمصرف سبد پایین‌دستی اتیلن به‌شمار می‌آیند.
۷۴ درصد از اتیلن چین با خوراک نفتا تولید می‌شود
برای تولید محصولات پایین‌دستی اتیلن در کشورهای جهان، رویکردهای متفاوتی وجود داشته است. برخی کشورها به واسطه توسعه صنایع پایین‌دستی، محصولات متنوعی از زنجیره ارزش اتیلن را تولید می‌کنند و برخی دیگر، تنها بر تولید پلیمرهای اتیلن تمرکز کرده و حتی ممکن است اتیلن مازاد خود را صادر کنند.
بررسی موردی چین نشان می‌دهد که این کشور به دلیل نیاز گسترده به پلیمرهای اتیلن، همواره در تلاش بوده تا میزان تولید اتیلن را افزایش دهد. چین از سال ۲۰۱۰ به توسعه واحدهای تبدیل متانول به الفین و تبدیل زغال‌سنگ به الفین پرداخته و ظرفیت ۱۰ میلیون‌تنی برای تولید اتیلن با استفاده از این واحدها ایجاد کرده است.
با این وجود، هنوز هم بخش زیادی از اتیلن تولید شده در چین در واحدهای کراکینگ با بخار نفتا تولید می‌شود. سهم خوراک اتان در تولید اتیلن چین، ۵.۲ درصد، سهم نفتا ۷۴ درصد و سهم زغال‌سنگ و متانول ۲۰.۸ درصد است. این کشور که عمده اتیلن را صرف تولید پلیمرهای اتیلن می‌کند، در تلاش است با استفاده از خوراک نفتا، ظرفیت تولید اتیلن را تا سال ۲۰۲۵، به بیش از ۶۰ میلیون‌تن در سال برساند.
لازم به ذکر است که بازده تولید اتیلن حاصل از کراکینگ نفتا، بین ۲۹ تا ۳۴ درصد است؛ در حالی که کراکینگ اتان ۸۰ تا ۸۴ درصد اتیلن تولید می‌کند. با توجه به بازده بالای تولید اتیلن از اتان و رشد قابل توجه تولید اتان در آمریکا به واسطه کشف منابع شیل، کراکینگ اتان روشی مقرون به صرفه و کارآمدتر برای تولید اتیلن در آمریکا محسوب می‌شود.
آمریکا با توسعه واحدهای کراکینگ اتان، ظرفیت تولید اتیلن را از ۲۷ میلیون‌تن در سال ۲۰۱۳، به بیش از ۴۰ میلیون‌تن در سال ۲۰۲۰ رسانده است. آمریکا بخش زیادی از اتیلن تولید شده را صرف تولید پلیمرهای اتیلن می‌کند؛ اما میزان تولید دیگر محصولات این زنجیره را هم توسعه و سبد محصولات پایین‌دستی اتیلن در این کشور متنوع است.
ایران با ۷.۸ میلیون تن ظرفیت تولید، پیشرو در توسعه زنجیره ارزش اتیلن
ایران هم زنجیره اتیلن را به شکل مناسبی توسعه داده و مطابق جدول زیر، ۱۰ واحد پتروشیمی با ظرفیت ۷.۸ میلیون‌تن برای تولید اتیلن در ایران توسعه پیدا کرده‌اند. خوراک اصلی این واحدها، اتان است و برخی از واحدها از نفتا هم به عنوان خوراک استفاده می‌کنند.
اما بخش زیادی از اتیلن تولید شده در کشور صرف تولید پلی‌اتیلن‌ها می‌شود و سبد محصولات پایین دستی اتیلن کشور، متناسب با سبد محصولات جهانی نیست. ظرفیت تولید پلی‌اتیلن‌ها در کشور ۴.۹ میلیون‌تن است که میزان تولید پلی‌اتیلن‌ها بیشتر از ظرفیت اسمی و نزدیک به ۵.۳ بوده است.
البته تمرکز بر تولید پلی‌اتیلن‌ها به صورت کلی غلط نیست؛ اما بهتر است توسعه زنجیره ارزش اتیلن، در سال‌های آتی متنوع‌تر باشد و دیگر محصولات زنجیره ارزش اتیلن همچون پلی‌وینیل کلراید، پلی‌اتیلن ترفتالات، اتیلن بنزن و استایرن مونومر هم تولید شوند. تولید این محصولات علاوه بر رفع نیاز داخلی، جلوگیری از واردات، کاهش ارز بری و ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر، موجب تکمیل زنجیره‌های ارزش دیگر محصولات پایه پتروشیمی هم می‌شود.
توسعه زنجیره ارزش اتیلن، مبتنی‌بر سیاست صنعتی و تکمیل زنجیره ارزش دیگر محصولات پایه
در نهایت می‌توان گفت که تنوع بخشی به سبد محصولات زنجیره ارزش اتیلن در کشور لازم است. اما باید توجه داشت که توسعه این زنجیره باید مبتنی‌بر سیاست صنعتی و توسعه صنایع پایین دستی باشد. در واقع، باید همراه با توسعه صنعت پتروشیمی و افزایش تولید محصولاتی همچون پلی‌وینیل‌کلراید، صنایع مصرف‌کننده این ماده پتروشیمی همچون لوله و پروفیل هم توسعه پیدا کرده و از محصولات پتروشیمی برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالا استفاده کند.
همچنین توسعه زنجیره ارزش اتیلن، باید مبتنی‌بر تکمیل و توسعه زنجیره ارزش دیگر محصولات پایه پتروشیمی همچون بنزن، پروپیلن و پارازایلن باشد. در واقع بیشتر محصولات زنجیره ارزش اتیلن که پلیمرهای اتیلن هستند، در کشور به شکل قابل توجهی توسعه پیدا کرده‌اند، اما محصولات میان دستی دیگر زنجیره‌های ارزش محصولات پایه پتروشیمی همچون اتیل بنزن، مغفول مانده و افزایش تولید آن‌ها نیازمند تولید و تخصیص اتیلن است.
منبع: گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «ارزیابی الگوی توسعه زنجیره ارزش اتیلن و بوتادین در ایران»
انتهای پیام/ انرژی
