مسیر اقتصاد/ بانکرینگ یا سوخت‌رسانی به کشتی‌های داخلی و عبوری به عنوان یکی از خدمات بندری در جهت توسعه اقتصاد دریا است. در حال حاضر سهم بانکرینگ ایران از کل بانکرینگ منطقه ناچیز است. در این گزارش ضمن تعریف بانکرینگ و معرفی بازار فروش جهانی و منطقه‌ای آن به فرصت‌های بندر سلخ جزیره قشم و تنگه هرمز برای توسعه این رشته فعالیت پرداخته خواهد شد.
تعریف بانکرینگ یا سوخت‌رسانی به کشتی‌های عبوری
بانکرینگ[۱] اصطلاحی است که برای عملیات سوخت‌رسانی به کشتی‌ها و سایر شناورها در دریا به کار می‌رود. عملیات بانکرینگ یا با استفاده از شناورهای خاص و یا با استفاده از پهلوگیری کشتی در اسکله‌های سوخت‌رسانی انجام می‌گیرد. به عبارت دیگر بانکرینگ به مثابه پمپ بنزین دریایی برای خرده فروشی فرآورده‌های سنگین پالایشی از جمله نفت کوره و نفت گاز است. خدمات جانبی بانکرینگ نیز شامل تامین آب و آذوقه، ارائه خدمات فنی و مهندسی، پزشکی و بهداشتی، امکان اسکان خدمه و تعویض قطعات اصلی و یدکی و غیره است.
درآمدزایی و اشتغال‌زایی رشته فعالیت بانکرینگ
اندازه بازار جهانی بانکرینگ در سال ۲۰۲۰ به میزان ۱۰۹.۶ میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده است و در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۳۰ میلیون تن سوخت به منظور بانکرینگ عرضه شده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که اندازه بازار رشته فعالیت بانکرینگ تا سال ۲۰۳۰ به میزان ۱۶۴.۹ میلیارد دلار برسد و این رشته فعالیت از سال ۲۰۲۱ تا سال ۲۰۳۰، ۴.۳ درصد رشد خواهد کرد.
برآوردها نشان می‌دهد که می‌توان تا حدود ۲۰ درصد از ارزش کل بازار بانکرینگ، به کشتی‌ها خدمات جانبی ارائه داد. بنا بر این پیش‌بینی‌ها، ارزش بازار رشته فعالیت بانکرینگ تا سال ۲۰۳۰ حدود ۲۰۰ میلیارد دلار خواهد بود.
بندر سنگاپور با حدود ۴۸ میلیون تن کل فروش بانکرینگ و حدود ۳۴ میلیون تن[۲] فروش از انواع نفت کوره کم گوگرد[۳]، بندر فجیره امارات بین ۸ تا ۱۶ میلیون تن کل فروش رسمی و غیررسمی بانکرینگ و بندر رتردام هلند با ۱۰ میلیون تن کل فروش بانکرینگ و ۵ میلیون تن[۴] فروش انواع نفت کوره کم گوگرد[۵]، بنادر برتر در عرضه سوخت بانکرینگ و نفت کوره کم گورگرد در سال ۲۰۲۲ بودند.
همانطور که بیان شد سهم بندر فجیره امارات از عرضه سوخت بانکرینگ بین ۱۵ تا ۱۶ میلیون تن براساس آمار غیررسمی و ۸ تا ۹ میلیون تن به صورت رسمی است و کشورهای دیگر مانند عربستان و عمان نیز به میزان ۲ تا ۳ میلیون تن در بازار این رشته فعالیت نقش دارند. این در حالی است که سهم کشور ایران کمتر از ۱ میلیون تن گزارش شده است. بنابراین سهم ایران در خلیج فارس بر اساس گزارش‌های رسمی کمتر از ۸ درصد برآورد می‌شود.
قیمت نفت کوره کم گوگرد[۶] بنادر سنگاپور، فجیره و رتردام در تاریخ ۱۴ فروردین ۱۴۰۲ به ترتیب ۵۷۸، ۵۷۴، ۵۷۰ دلار بر تن اعلام شده است.[۷] بنابراین ارزش فروش نفت کوره کم گوگرد (در صورت فرض قیمت‌های مذکور برای سال ۱۴۰۱) در بندر فجیره امارات که حدود ۷۰ درصد سوخت عرضه شده در این بندر را تشکیل می‌دهد بین ۴.۵ تا ۹.۱ میلیارد دلار است. ارزش فروش نفت کوره کم گوگرد در بنادر سنگاپور و رتردام به ترتیب ۱۹.۶ میلیارد دلار و ۲.۸ میلیارد دلار است.
توسعه بانکرینگ و ایجاد ظرفیت سالانه ۱۰ میلیون تن سوخت‌رسانی به کشتی‌ها که به طور میانگین شامل ۵۰ عملیات سوخت‌رسانی در روز است، نیازمند اشتغال حدود ۳ هزار نفر برآورد می‌شود. در صورت ارائه سبد کامل خدمات جانبی صنعت بانکرینگ به کشتی‌ها ظرفیت اشتغال‌زایی مستقیم خدمات جانبی این صنعت نیز بیش از ۲ هزار نفر برآورد می‌شود.
سهم پایین ایران در مثلث طلایی حمل و نقل دریایی و بانکرینگ
سهم پایین کشور از رشته فعالیت بانکرینگ در منطقه در حالی است که خلیج فارس بعد از آسیای شرقی، پر رفت و آمدترین منطقه کشتی‌رانی دنیا محسوب می‌شود. تنگه هرمز یکی از رئوس مثلث طلایی[۸] حمل و نقل دریایی است که ۷۰ درصد تجارت جهانی در آن انجام می‌شود.
کشتی‌های عبوری از تنگه هرمز در سال بین ۳۰ تا ۴۷ هزار فروند برآورد می‌شود که از این تعداد کشتی حدود ۹ هزار فروند انواع کشتی داخلی و خارجی به بنادر ایران مراجعه می‌کنند. به عنوان نمونه بندر شهید رجایی که شلوغ‌ترین بندر جاری ایران است، آمار مراجعه بیش از ۳ هزار فروند کشتی را به خود اختصاص داده است. بنابراین ظرفیت مصرف سوخت بیش از ۳۰ میلیون تن در سال توسط کشتی‌ها و شناورهای عبوری از خلیج فارس و تنگه هرمز پیش‌بینی می‌شود.
بنابراین نزدیکی به خطوط اصلی و پرتردد کشتی‌های باری، تجاری و نفتی یا به عبارتی دسترسی به بازار مصرف که یکی از ملزومات اصلی رشته فعالیت بانکرینگ است به عنوان فرصتی در اختیار بنادر و اسکله‌های کشور است. ۴ بندر شامل بندر شهید رجایی بندرعباس، بندر جاسک هرمزگان، بندر عسلویه بوشهر و بندر سلخ جزیره قشم در ایران موقعیت مناسبی برای توسعه رشته فعالیت بانکرینگ دارند.
بندر سلخ جزیره قشم موقعیتی مناسب برای افزایش سهم بانکرینگ ایران
بندر سلخ جزیره قشم موقعیت مناسب‌تری نسبت به دیگر بنادر و اسکله‌های کشور دارد. این بندر به دلیل آبخور پای اسکله ۹ متر، می‌تواند کشتی‌های تا ۱۰ هزار تن را پهلو بدهد. همچنین فاصله ۸.۰۴ کیلومتری[۹] این بندر تا آبراه بین‌المللی خلیج فارس هزینه فرصت کشتی‌های عبوری را برای پهلوگیری و توقف در بنادر ایرانی نسبت به بنادر دیگر کشورها کاهش می‌دهد. طبق برآوردهای انجام شده هزینه فرصت هر ساعت توقف یک کشتی بزرگ نفتکش در حدود ۱۵۰ هزار دلار است.
همچنین جزیره قشم به دلیل اینکه منطقه آزاد و ویژه اقتصادی است و از جغرافیای وسیعی نیز برخوردار است موقعیتی مناسب برای توسعه خدمات جانبی بانکرینگ و ورود کاپیتانان و ملوانان کشتی‌ها از کشورهای دیگر دارد و توسعه بانکرینگ و خدمات جانبی آن موجب افزایش درآمدهای سازمان گمرک جمهوری اسلامی ایران، سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان منطقه آزاد قشم خواهد شد.
افزایش درآمدهای گمرکی به عنوان درآمدهای غیرنفتی در بودجه موجب پیش‌بینی‌پذیر شدن منابع و مصارف بودجه و اصلاح ساختار آن خواهد شد. افزایش درآمدهای بندری نیز تقویت منابع سازمان بنادر و دریانوردی در جهت توسعه بنادر به ویژه در مسیر کریدورهای تجاری را نتیجه خواهد داد. از طرفی دیگر درآمدزایی یکی از مسائل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است که در حکم انتصاب دبیر جدید شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی توسط وزیر امور اقتصاد و دارایی در تاریخ ۱۴ آبان ۱۴۰۱ تذکر داده شده است و در راهبرد ۷ حکم مذکور بر «اصلاح نظام درآمدی سازمان‌های مناطق با هدف کاهش تمایل به واردات و واگذاری اراضی» تصریح شده است.
پینوشت:
[۱] سوخت‌رسانی به کشتی‌ها یا Bunkering
[۲] سایت mpa.gov.sg
[۳] شامل LSFO 100Cst، LSFO 180Cst، LSFO 380Cst، LSFO 500Cst و ULSFO
[۴] سایت portofrotterdam.com
[۵] VLSFO و ULSFO
[۶] VLSFO یا LSFO
[۷] سایت ShipandBunker.com
[۸] تنگه مالاگا، تنگه هرمز و باب‌المندب سه راس مثلث طلایی حمل و نقل دریایی
[۹] ۵ مایل
انتهای پیام/ تولید
