مسیر اقتصاد/ هزاران سال است که مردم سکونتگاه‌های جدید می‌سازند اما ایده معاصر شهر جدید در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ظهور کرد. می‌توان گفت جنبش شهر جدید در قرن بیستم، یک پدیده جهانی بود که در برخی دهه‌ها با افول و ظهور همراه بوده است. در تمام قاره‌ها تعداد شهرهای جدیدی که از سال ۱۹۰۰ تا سال ۲۰۱۵ به حداقل ۳۰ هزار نفر جمعیت رسیده بودند بیش از ۵۳۰ شهر بود. نمودار زیر کشورهایی را که در قرن بیستم پنج شهر جدید یا بیشتر داشته‌اند مشخص می‌کند. شهرهای جدید، معمولا با هدف کاهش ازدحام بیش از حد در کلانشهرها و تحریک رشد منطقه‌ای ایجاد می‌شدند. اما آیا دلایل دیگری برای ساخت شهرهای جدید، وجود دارد؟ برای پاسخ به این سؤال، این گزارش سیاست شهرهای جدید در کشورها به خصوص آمریکا را مورد واکاوی قرار داده است.
ظهور و افول توسعه شهر جدید چگونه بوده است؟
در دوران معاصر، توسعه شهر جدید در برخی بازه‌های زمانی با اوج و حضیض همراه بوده است. بلافاصله بعد از جنگ جهانی دوم توسعه شهرهای جدید، در دهه ۱۹۴۰ تا ۱۹۷۰ به اوج خود رسید. در این دوره شهرهای جدید، بر تعدادشان افزوده شد و در همه قاره‌ها توسعه یافتند. مطابق جدول زیر در دهه ۱۹۷۰، هشت کشور با پنج شهر جدید یا بیشتر وجود داشت (فقط شهرهای جدیدی که تا سال ۲۰۱۵ به جمعیت ۳۰ هزار نفر رسیده‌اند لحاظ شده‌اند) و شهرهای جدید، در سرتاسر جهان از الجزایر، آرژانتین، استرالیا و آذربایجان گرفته تا امارات متحده عربی، اوگاندا، اوکراین، ازبکستان، ونزوئلا، ویتنام، زامبیا و زیمبابوه ایجاد شدند.
به دلیل دشواری ایجاد شهر جدید و عدم اطمینان از مزایای آنها در دهه ۱۹۸۰، شهرهای جدید، در حال افول بودند و توسعه آنها به شدت کاهش یافت. تا سال ۱۹۸۰ تنها ۲۶ شهر جدید در کل دهه شروع به کار کردند که فقط یکی از آنها در آمریکا بود. در این دهه کره جنوبی، چین و مصر هر کدام ۳ شهر جدید راه اندازی کردند. به نظر می‌رسید که پایان کار شهرهای جدیدِ بزرگ مقیاس نزدیک است و شهرهای جدید، با توسعه‌های کوچکتر و جوامع برنامه‌ریزی شده کوچک مقیاس جایگزین شده‌اند.
از اواخر دهه ۱۹۹۰، بعد از یک دوره طلایی و یک دوره افول، توسعه شهرهای جدید وارد مرحله جدیدی شد. با تغییر سیاست‌ها برای تشویق شهرنشینی، چین برنامه بزرگی را آغاز کرد که شامل حداقل ده‌ها و شاید صدها شهر جدید می‌شد. در آسیا، خاورمیانه و آفریقا شهرهای جدیدِ بیشتری پیشنهاد شد. در این دوره چین، هند، عربستان سعودی، سنگاپور، کنیا و حتی روسیه شهرهای جدیدی پیشنهاد کردند و به بهره‌برداری رساندند. البته در تمامی دوره‌های توسعه شهر جدید تجارب ناموفقی وجود داشته است که این شهرها به اهداف جمعیتی مدنظر خود و سایر اهدافی که برایشان ترسیم شده بود نرسیده‌اند.
شهرهای جدید در آمریکا با چه هدفی ایجاد شده‌اند؟
همانطور که اشاره شد شهرهای جدید، با هدف تمرکززدایی از مناطق کلانشهری و دستیابی به توسعه متوازن سرزمینی ایجاد شدند. از شهرهای جدید قرن بیستم، تقریباً ۲۱۰ شهر برای تمرکززدایی کلان شهرها توسعه یافت. اما سیاست شهرهای جدید در آمریکا روایت دیگری دارد. شهرهای جدیدِ آمریکایی که با عباراتی نظیر «جامعه برنامه‌ریزی‌شده» یا «جامعه جدید»[i] نامبرده می‌شوند، در واقع نوعی سرمایه‌گذاری بازار خصوصی هستند که هدفشان کسب درآمد و نه تحریک توسعه منطقه‌ای است.
شهر جدید خواه توسط بخش دولتی یا بخش غیردولتی توسعه یافته باشد، نهاد توسعه آن باید قادر به تأمین مالی هزینه‌های خرید زمین، طراحی و آماده‌سازی سایت، نصب زیرساخت‌ها، ایجاد امکانات اجتماعی و سایر امکانات رفاهی باشد و تولید مسکن یا زمین آماده‌سازی شده را که ساکنان آینده تمایل دارند و می‌توانند خریداری کنند، تضمین کند. از این رو توسعه‌دهندگان شهر جدید معمولاً به دنبال سرمایه‌گذاران سهام و وام‌دهندگان بلندمدت (بانک‌ها یا شرکت‌های بیمه) هستند تا سرمایه لازم را برای سرمایه‌گذاری و توسعه شهر جدید فراهم کنند.
از آنجایی که شهرهای‌جدید آمریکا اساساً به دلایل ایدئولوژیک مانند توسعه منطقه‌ای ایجاد نشده‌اند، معمولاً در دوره‌هایی تأسیس می‌شوند که تقاضای بازار برای مسکن زیاد باشد و زمین ارزان و منابع مالی برای ایجاد تأسیسات زیربنایی و روبنایی شهر در دسترس باشد. اما باید در نظر داشت، فارغ از شرایط اقتصادی آمریکا، توسعه شهر جدید موفق، به تقاضای ثابت برای مسکن مقرون به صرفه بستگی دارد.
چالش‌های پیش روی شهرهای جدید آمریکایی
هر شهر جدید بسته به بافت آن و مسائل شهری که در زمان ساخت آن اهمیت داشته متفاوت است. شهرهای جدید مختلف در سراسر جهان در قرن بیستم مجموعه‌ای از راه‌حل‌ها را برای درمان بیماری‌های شهری به نمایش می‌گذارند. در آمریکا، شهر جدید توسط بخش خصوصی و برای پاسخ به بازار زمین و مسکن ایجاد می‌شود. در برخی موارد نیز شهرهای جدید، برای آزمایش سیاست‌های حکمرانی محلی و همچنین نوآوری در کاربری زمین ایفای نقش می‌کنند.
اما توسعه‌دهندگان شهرهای جدید آمریکا نیز با چالش‌هایی روبرو هستند و همه شهرهای جدید، به اهداف اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی خود دست نیافته‌اند. برخی از چالش‌ها فراگیر هستند و گریبان‌گیر همه توسعه‌دهندگان است، در حالی که برخی دیگر مختص هر شهر هستند:
- با توجه به افزایش هزینه‌های زمین و زیرساخت‌ها تقریباً همه توسعه‌دهندگان شهرهای جدید، با چالش‌های مالی روبرو هستند.
- یافتن سرمایه‌گذارانی که افق زمانی آنها به اندازه زمانی است که ساخت یک شهر جدید طول می‌کشد دشوار است.
- ایجاد بازدهی کافی با توجه به ریسک ذاتی سرمایه‌گذاری در توسعه شهر جدید یک چالش است.
- توسعه‌دهندگان شهرهای جدید، باید به یک محیط نظارتی دشوار و فزاینده رسیدگی کنند که در آن باید مناطق طبیعی و فضای باز را حفظ کنند و در عین حال به دنبال امتیازات مبتنی بر بازار برای ارائه مسکن مقرون‌به‌صرفه برای طبقات مختلف درآمدی باشند. بسیاری از آنها به ویژه در ارائه مسکن ارزان قیمت کوتاهی می‌کنند.
- در حالی که دسترسی به مدهای حمل‌ونقل یک هدف ارزنده برای شهر جدید است ولی توسعه‌دهندگان شهرهای جدید، نمی‌توانند هزینه هنگفت ساخت حمل‌ونقل ریلی به جوامع جدید را متحمل شوند.
در سیاست شهرهای جدید، به کدام سؤالات باید پاسخ داده شود؟
فارغ از شهرهای جدید در آمریکا به طور کلی شهر جدید چه به صورت عمومی یا خصوصی در طول تاریخ خود سوالاتی را برای کسانی که آنها را پیشنهاد داده‌اند مطرح کرده‌اند که نیازمند کاوش‌های بیشتری است:
- شهرهای جدید اقماری چقدر باید از شهر مادر فاصله داشته باشند؟
- جمعیت یا ترکیب اجتماعی شهر جدید (هم برای ساکنان و هم برای کارگران) چگونه باشد؟ شهرهای‌جدید توسعه یافته عمومی اغلب بر جمعیت‌های کم‌درآمد متمرکز شده‌اند و شهرهای جدید توسعه یافته توسط بخش خصوصی و برعکس.
- شیوه درازمدت حکمرانی شهر جدید پس از جذب جمعیت کامل آن به چه نحوی باشد؟ (شهرداری یا نهادهای توسعه‌گر)
- آیا شهرهای جدید، به عنوان یک سرمایه‌گذاری سودآور هستند؟
- آیا یک شهر جدید بهتر از سایر گزینه‌های توسعه مانند حومه نشینی و توسعه شهرهای موجود است؟ در صورتی که شهر جدید از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نباشد یا به دلایل دیگر به نفع ساکنان آن نباشد چه باید کرد؟
پی‌نوشت:
[i] planned community or master-planned community, New community
منبع:
Peiser, R., & Forsyth, A. (Eds.). (2021). New towns for the twenty-first century: a guide to planned communities worldwide. University of Pennsylvania Press
انتهای پیام/ مسکن
