به گزارش مسیر اقتصاد بانک جهانی در سال ۲۰۱۴ میلادی مطالعاتی در خصوص مقاومت اقتصادی انجام داده و حاصل تحقیقات انجام شده را در قالب گزارشی با عنوان «مقاومت اقتصادی؛ تعاریف و شاخص ها» منتشر کرده است. در ادامه بخش ابتدایی این مقاله که به تعریف مقاومت اقتصادی در ابعاد اقتصاد خرد و کلان می پردازد آورده شده است.
تعریف مقاومت اقتصادی با استفاده از بحران های اجتماعی
برای بررسی بهتر ابعاد مقاومت اقتصادی یک جامعه، در نظر گرفتن بلایای طبیعی مثال مناسبی است. یک بلای طبیعی به خودی خود نمیتواند یک بحران اجتماعی باشد.
بلایای طبیعی همچون زلزله، طوفان، فرسایش خاک، سیل، خشکسالی، رانش زمین، موج های گرمایی، دوره های سرمایی و رعد و برق به طور معمول بر نظامات طبیعی و انسانی اثرگذار هستند.
تنها در صورتی که یک بلای طبیعی بتواند اثرات گسترده ای بر یک نظام انسانی – از یک خانه کوچک گرفته تا یک منطقه انسانی – بگذارد، میتوان آن را یک بحران اجتماعی نامید.
کاهش اثرات منفی بحران های اقتصادی اولین معیار مقاومت اقتصادی
در برخورد با بحران های اجتماعی اولین مسئله ای که به عنوان اثرات منفی این بحران ها به ذهن میرسد شمار قربانیان حادثه است.
بر این اساس یکی از معیارهایی که در تعریف مقاومت اقتصادی مورد توجه است، افزایش مقاومت در برابر افزایش شمار تلفات یک بحران است.
در واقع هرچه اقتصاد یک کشور مقاومت بیشتری داشته باشد، در برابر یک بحران اقتصادی تلفات کمتری خواهد داشت.
مقاومت اقتصادی تنها در کاهش اثرات فوری بحران ها خلاصه نمیشود
اما اثرات منفی این بحران های اجتماعی تنها در شمار قربانیان خلاصه نمیشود. بحران های اجتماعی عواقب دیگری نیز برای اقتصاد کشورها در پی دارند که بعد از وقوع بحران نمایان میشود و تا مدت ها کشورها را درگیر خود میکند.
از بعد اقتصادی یک بحران می‌تواند از طریق اثرگذاری منفی بر دارایی های مردم، عوامل تولید همچون مواد اولیه، نیروی کار و سرمایه، میزان اشتغال و میزان مصرف مردم بر کارکرد نظام اقتصادی اثرات منفی بگذارد.
دیگر اثرات جانبی یک بحران اجتماعی عبارتند از کاهش میزان تولید، کاهش درآمد و سطح زندگی خانوار، جیره بندی مواد در برخی بخش ها، کاهش میزان نیروی کار فعال در بازار کار و همچنین کاهش درآمد مالیاتی دولت که همگی بر کارکرد نظام اقتصادی یک کشور اثرگذار هستند.
توان اقتصاد برای جبران اثرات بحران، معیار دیگر مقاومت اقتصادی
از زمانی که یک بحران اقتصادی حادث میشود و اثرات منفی آن بر اقتصاد ظاهر میشود، بخش های اقتصادی یک کشور برای جبران اثرات آن وارد عمل می‌شوند.
در این شرایط یکی دیگر از معیارهای اصلی مقاومت اقتصادی یک کشور عبارتست از توانایی یک نظام اقتصادی برای کاهش اثرات منفی بحران واقع شده؛ در حقیقت مقاومت اقتصادی یک کشور زمانی بیشتر است که بخش های مختلف اقتصاد این کشور بتوانند در زمان سریعتر و به روش مناسب تر اثرات جانبی بحران واقع شده را جبران نمایند.
تعریف مناسب مقاومت اقتصادی اولین گام در راستای افزایش مقاومت اقتصادی کشورها
تعریف معیارها و شاخص های مقاومت اقتصادی در سطح اقتصاد یک کشور که به راحتی قابل اندازه گیری باشد، اولین گام در راستای حرکت به سمت افزایش مقاومت اقتصادی است؛ چراکه میتوان با رصد میزان این شاخص ها موفقیت کشورها در افزایش مقاومت اقتصادی را اندازه گیری کرد. همچنین با استفاده از این معیارها میتوان اثرات سیاست های مختلف بر مقاومت اقتصادی را ارزیابی کرد.
علاوه بر این احصای شاخص های مناسب از مقاومت اقتصادی این امکان را فراهم میکند که مقاومت اقتصادی کشورهای مختلف را با یکدیگر مقایسه نمود و از این طریق سیاست های لازم به منظور افزایش مقاومت اقتصادی را تعیین کرد.
با اینحال به دلیل یکسان نبودن شرایط تمامی کشورها، تأثیرات متقابلی که کشورها بر یکدیگر دارند و همچنین تفاوت اثرات بحران های مختلف بر اقتصاد کشورها، تعریف دقیق تر مقاومت اقتصادی و احصای شاخص های قابل اندازه گیری برای آن بسیار سخت و دشوار است.
مقاومت اقتصادی یعنی توان کاهش اثرات بحران ها و جبران عواقب ماندگار آن‌ها
به عنوان اولین گام میتوان مقاومت اقتصادی را بدین صورت تعریف کرد: توان یک کشور برای کاهش میزان اثرات منفی یک بحران بر نظام اقتصادی و در ادامه جبران اثرات ماندگار و عواقب ناشی از بحران در زمان مناسب و به روش مناسب.
مقاومت اقتصادی در دو بعد اقتصاد کلان و اقتصاد خرد
چنین تعریفی از مقاومت اقتصادی را میتوان در دو بعد کلان و خرد اقتصاد یک کشور به دو صورت جداگانه در نظر گرفت: در حوزه اقتصاد کلان مقاومت اقتصادی اثرات بحران را بر متغیرهای کلان اقتصادی کاهش داده و در ادامه جبران میکند. درحالیکه در حوزه اقتصاد خرد مقاومت اقتصادی اثرات بحران ها را بر درآمد و سطح زندگی خانوار و بنگاه های اقتصادی کاهش می‌دهد و در ادامه عواقب آن را جبران میکند.
این تعریف گرچه تعریف کاملی از مقاومت اقتصادی کشورها نیست و تمامی جنبه های مقاومت اقتصادی را در بر ندارد، اما می‌تواند به عنوان نقطه شروع در نظر گرفته شود و با استفاده از آن شاخص های قابل اندازه گیری لازم مورد ارزیابی قرار بگیرد.
افزایش مقاومت اقتصادی یک کشور اقدامی است که توان مقابله اقتصاد در برابر تکانه های خارجی و داخلی را افزایش می‌دهد و در نهایت به بهبود شرایط اقتصادی یک کشور منجر میشود.
بنابراین لازم است تمامی کشورهای جهان برای افزایش مقاومت اقتصادی خود چه در بعد کلان و چه در بعد خرد گام بردارند.
