مسیر اقتصاد/ مزیت قطارهای حومه‌ای به دلیل شلوغ شدن ترافیک جاده‌های شهری به طور فزاینده آشکار شده و منجر به رشد سریع تقاضای مسافر در حومه شهر شده است. از جمله ارکان مهم جذب تقاضا در قطارهای حومه‌ای در کلانشهرها می توان به هزینه سفر، ایمنی سفر، سرفاصله زمانی حرکت قطارها و ضریب اشغال صندلی اشاره کرد؛ که رابطه مستقیمی با ظرفیت خطوط، تعداد ناوگان و تعداد لوکوموتیو دارد. از آنجا که کشور با موانعی از جمله تحریم و عرضه محدود تولیدات لوکوموتیو داخلی روبرو است، چاره‌ای جز حرکت به سمت مدیریت بهینه عرضه و تقاضا با توجه به امکانات موجود، در کنار رفع موانع عرضه ناوگان جدید و احداث خطوط جدید وجود ندارد.
بهبود فاصله زمانی حرکت قطارها: یک گام مهم در جلب تقاضای سفر حومه‌ای
اطمینان از سرفاصله زمانی حرکت قطار عنصر مهمی در تجربه سفری روان و به موقع توسط مسافران حومه کلانشهرها است. به طوری که اگر در کنار بالابردن سایر عوامل جذب تقاضا، فاصله زمانی اعزام قطارها از هم در ساعات اوج سفر به کمترین مقدار برسد، آن سیستم می‌تواند تقاضای قابل توجهی از سفرهای حومه‌ای را به خود جلب کند. لذا یکی از اقدامات مناسب سال‌های اخیر در برخی از خطوط حومه‌ای کشور، کم شدن فاصله اعزام قطارها در شبانه روز می‌باشد. به عنوان مثال سرفاصله زمانی حرکت ساعات اوج قطارها در برخی خطوط از جمله خط تهران-پرند به کمتر از یک ساعت رسیده و منجر به سیر ۲۴ ریل باس رفت و برگشتی در شبانه روز در این خط شده است.
موضوع دیگری که در سرفاصله زمانی حرکت بسیار حائز اهمیت است، سرفاصله زمانی کم در ساعات اوج سفر است؛ که از الزامات مهم آن وجود خطوط مجزای قطارهای حومه‌ای و تعداد کشنده (ریل‌باس) مورد نیاز می‌باشد.
الگوی رشد تعداد مسافران پس از همه‌گیری بیماری کرونا
منظور از صندلی ایجادی در هر مسیر، ظرفیت نشسته ایجاد شده برای جابجایی در آن مسیر است که از حاصل ضرب تعداد اعزام قطارها در تعداد صندلی موجود در قطارها به دست می‌آید. ضریب اشغال هم از تقسیم تعداد مسافر جابجا شده بر صندلی ایجادی به دست می‌آید. جدول زیر مربوط به تعداد صندلی ایجادی و ضریب اشغال صندلی قطارهای خطوط حومه‌ای در کل کشور است. همچنین نمودار زیر مقایسه تعداد مسافر و صندلی موجود خطوط حومه‌ای در سال‌های ۱۳۹۶ الی ۱۴۰۱ است. طبق این نمودار در دوران شروع بیماری کرونا این روند رشد متوقف شد، اما در ادامه قطارهای حومه‌ای به روند رشد خود در جذب مسافر ادامه داده تا اینکه تعداد مسافر در سال ۱۴۰۱ تقریباً به سقف خود در سال ۱۳۹۸ و قبل از همه‌گیری بیماری کرونا رسید.
افزایش ظرفیت صندلی قطارهای حومه‌ای در تهران
جدول زیر مجموع صندلی ایجادی و ضریب اشغال صندلی‌های موجود در قطارهای حومه‌ای خطوط تهران را نشان می‌دهد:
نمودار زیر مربوط به مقایسه تعداد مسافر و صندلی ایجادی در خطوط حومه‌ای شهر تهران در سال‌های ۱۳۹۶ الی ۱۴۰۱ است. طبق این نمودار می‌توان نتیجه گرفت تعداد صندلی ایجادی که ناشی از افزایش تعداد واگن و حرکت سیر قطارها است، افزایش یافته و روند صعودی تعداد مسافر پس از همه‌گیری بیماری کرونا در نهایت در سال ۱۴۰۱ حدودا به سقف عددی خود در سال ۱۳۹۸ رسیده است. نمودار بعدی مقایسه ضریب اشغال خطوط حومه‌ای تهران را نشان می‌دهد؛ که از سال ۱۳۹۶ الی ۱۴۰۱ بیشترین ضریب اشغال حدود ۵۹ درصد در سال ۱۳۹۸ رخ داده است:
تمرکز شرکت راه‌آهن بر ارتقاء خدمات قطارهای حومه‌ای تهران_پرند
در ادامه مقایسه‌ای از تمام خطوط کلانشهر تهران در سال اخیر انجام شده است. نمودار زیر مربوط به توزیع صندلی ایجاد شده در خطوط حومه‌ای تهران است. با توجه به این نمودار، مسیرهای تهران-پرند، تهران-قم و تهران-گرمسار بیشترین صندلی ایجادی را در سال ۱۴۰۱ به خود اختصاص دادند.
نمودار بعدی نیز ضریب اشغال خطوط حومه‌ای در کلانشهر تهران را نمایش می‌دهد؛ طبق این نمودار خطوط تهران-قم، تهران-تاکستان و تهران-گرمسار دارای بالاترین ضریب اشغال می‌باشد. در حالی که خط تهران-پرند بیشترین تعداد صندلی را با توجه به نمودار ضریب اشغال خطوط حومه‌ای تهران دارد؛ اما طبق نمودار زیر جزء پایین‌ترین ضریب اشغال در مقایسه با دیگر خطوط حومه‌ای کلانشهر تهران نیز است. ضریب اشغال پایین اگرچه از نظر بهره‌بردار مشخصه مطلوبی بوده، اما از نظر مسافران این مشخصه در ساعات اوج نامطلوب است. زیرا در ساعات اوج تمامی صندلی‌ها پر هستند و تعدادی از مسافران باید ایستاده در قطار به سفر خود ادامه دهند.
افزایش ۳۰ درصدی حجم مسافر در قطارهای حومه‌ای
با توجه به مقایسه تعداد مسافران و صندلی ایجاد شده در قطارهای حومه‌ای کشور طبق نمودار زیر که در بازه شش ماه ابتدایی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ انجام شده است، می‌توان ملاحظه کرد رکورد جابجایی مسافران این سیستم در سال ۱۴۰۲ شکسته شده است. هر چند با توجه به این نمودار تعداد صندلی ایجادی که رابطه مستقیم با تعداد واگن و اعزام‌های قطارهای حومه‌ای دارد نسبت به سال قبل کاهش یافته، اما می‌توان نتیجه گرفت که قطارهای حومه‌ای با مطلوب نمودن برخی مشخصه‌ها از جمله هزینه سفر، ایمنی، راحتی، زمان سفر و سرفاصله حرکتی قطارها در ساعات اوج توانسته در جذب تقاضای مسافران نسبت به سایر سیستم‌های حمل و نقل حومه‌ای با موفقیت بیشتری عمل نماید.
با توجه به بررسی نمودار های بالا که تعداد مسافر و صندلی موجود خطوط قطارهای حومه‌ای در کشور و همچنین کلانشهر تهران را در بازه زمانی شش ماه ابتدایی سال نشان می‌دهد؛ نتیجه می‌گیریم که حدود ۶۰ درصد از افزایش یک میلیونی تعداد مسافر خطوط حومه‌ای در کشور مربوط به خطوط حومه‌ای تهران است.
منابع:
سایت قطارهای حومه‌ای شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران
معاونت برنامه‌ریزی و مدیریت منابع وزارت راه و شهرسازی
انتهای پیام/ حمل و نقل
