مسیر اقتصاد/ آب شیرین‌کن یکی از فعالیت‌های اقتصاد دریا است که به منظور استقرار جمعیت در استان‌ها و شهرستان‌های ساحلی حائز اهمیت است. ضمن اینکه متنوع کردن استحصال آب، هدف دیگری است که به منظور کاهش فشار به سفره‌های زیرزمینی مدنظر است. در این گزارش به بررسی مسائل واحدهای شیرین‌سازی به منظور رقابت‌پذیر شدن قیمت تمام شده و کاهش هزینه‌های دولت برای خرید تضمینی پرداخته خواهد شد.
سهم ۲.۴ درصدی ایران از آب شیرین‌کن‌های منطقه
کل ظرفیت کارخانه‌های آب شیرین‌کن در جهان ۱۰۷.۹۵ میلیون متر مکعب در روز و تعداد واحدهای شیرین‌سازی ۲۲۷۵۷ عدد است.[۱] در منطقه شورای همکاری خلیج فارس[۲] در سال ۲۰۲۰ به ترتیب کشورهای عربستان با ۶.۲۳، امارات با ۵.۳۷، کویت با ۲.۰۶، قطر با ۱.۸۹، عمان با ۱.۰۷ و بحرین با ۰.۷۵ میلیون متر مکعب در روز از منظر حجم تولید آب شیرین شده قرار دارند.[۳] کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز بیش از ۲۷ میلیون متر مکعب در روز شیرین‌سازی آب انجام می‌دهند اما ظرفیت ایران از آب شیرین‌کن حدود ۶۵۰ هزار متر مکعب در روز برای بخش شرب و ۱ تا ۱.۵ میلیون متر مکعب در بخش صنعت است.[۴]
برنامه اعلام شده توسط دفتر برنامه‌ریزی‌های کلان منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران تا سال ۱۴۲۵، رساندن حجم تولید برای مصارف شرب به ۱.۷ میلیون متر مکعب در روز و برای مصارف صنعت ۸ تا ۹ میلیون متر مکعب در روز است. تحقق این برنامه بدون حل مسئله قیمت تمام شده آب شیرین‌کن تنها موجب افزایش فزاینده هزینه‌های دولت برای خرید تضمینی آبِ شیرین خواهد شد.
۱.۲ یورو هزینه هر متر مکعب آب شیرین شده
قیمت تمام شده هر متر مکعب آب شیرین شده ۱.۲ یورو است اما در منطقه غرب آسیا بین ۶۰ تا ۷۵ سنت یورو به فروش می‌رسد. علت این قیمت بالا این است که تجهیزات آب شیرین‌کن با دور زدن تحریم‌ها تهیه می‌شود.
هر واحد آب شیرین‌کن ۱۴ هزار و ۷۰۰ دستگاه ممبران[۵] نیاز دارد. تهیه تعداد پایین از ممبران در بازارهای جهانی مسئله‌ای ایجاد نمی‌کند، اما در تعداد بالا حساسیت ایجاد می‌شود و تهیه آنها با هزینه‌های فزاینده‌ای انجام می‌گیرد. هزینه نگهداری ممبران در واحدهای شیرین‌سازی حائز اهمیت است و اگر نگهداری از آنها به صورت مناسب انجام شود بین ۵ تا ۷ سال کارکرد خواهند داشت.
بهترین تجهیزات ممبران برای کشور آمریکا است اما اخیرا کشورهای ژاپن، کره جنوبی، چین و ترکیه نیز تولید ممبران را آغاز کرده‌اند. در داخل کشور نیز شرکت مپنا در حال تلاش برای بومی‌سازی ممبران است. همچنین شرکت‌های دیگری نیز برای ساخت ممبران تلاش کرده‌اند، اما ممبران داخلی در حال حاضر ۹۴ درصد از املاح را می‌تواند فیلتر کند و به عبارت دیگر آب با E.C[۶] بالا تحویل می‌دهد. E.C دریا ۵۰ هزار است و اگر ۲ درصد این املاح باقی بماند E.C، هزار می‌شود. این در حالی است که ممبران داخلی ۹۴ درصد از املاح آب دریا را می گیرد و آب خروجی دارای E.C بیش از ۳ هزار می‌شود.
واحدهای آب شیرین‌کن به این دلیل که مواد اولیه آن، آب دریا و مواد شیمیایی افزودنی است که قیمت بالایی ندارند؛ در کل هزینه جاری پایین دارند اما واحدهای آب شیرین‌کن سرمایه اولیه بالایی نیاز دارند و هر متر مکعب ۵۰۰ دلار هزینه دارد. بنابراین احداث هر واحدِ ۲۰۰ هزار متر مکعبی، ۱۱۰ میلیون دلار هزینه خواهد داشت. البته این قیمت تمام شده با توجه به میزان استفاده از توان داخل در میان واحدهای شیرین‌سازی متفاوت است اما فاصله چندانی با هزینه اعلام شده ندارد. این در حالی است که احداث هر آب شیرین‌کن زمان‌بر است و هم به دلیل محدودیت‌های موجود در تأمین قطعات و هم سختی‌های بسترسازی و تحکیم بستر، ۴۰ ماه زمان خواهد برد و بازگشت سرمایه آن نیز ۴ ساله است.
بومی‌سازی آب شیرین‌کن و سرمایه‌گذاری صنایع
نرخ خرید تضمینی آب شیرین شده با توجه به زمان راه‌اندازی واحد شیرین‌سازی متفاوت است و این نرخ برای واحدهای جدیدتر شیرین‌سازی بالاتر است. ضمن اینکه شوری آب ورودی نیز بر قیمت تمام شده تاثیرگذار است و برای آب‌های لب شور این نرخ پایین‌تر تعیین می‌شود. به دلیل قیمت تمام شده بالای آب شیرین شده، از این آب برای مصارف کشاورزی نمی‌توان استفاده کرد و تنها برای مصارف شرب، آن هم با وجود خرید تضمینی و همچنین برای مصارف صنعتی قابل استفاده است.
بومی‌سازی تمام تجهیزات آب شیرین‌کن به ویژه ممبران به منظور رقابتی شدن قیمت آب خروجی واحدهای شیرین‌سازی و کاهش هزینه‌های دولت برای خرید تضمینی ضروری به نظر می‌رسد. همچنین الزام شرکت‌ها و سازمان‌هایی نظیر پتروشیمی‌ها، فولادی‌ها و بنادر به تامین آب شیرین از دریا می‌تواند در جهت توسعه این واحدها استفاده شود. در همین رابطه می‌توان به نمونه موفق احداث آب شیرین‌کن توسط سه شرکت مس سرچشمه، گل‌گهر و چادرملو، هم برای تامین آب مورد نیاز خود در کرمان و یزد و هم تامین آب مورد نیاز بندرعباس اشاره کرد.
پینوشت:
[۱] تارنما انجمن بین‌المللی نمک‌زدایی Idadesal.org
[۲] GCC یا Gulf Cooperation Council Region
[۳] تارنما آماری Statista.com
[۴] مصاحبه مدیر مرکز تحقیقات آب و فاضلاب بر اساس گزارش دفتر برنامه‌ریزی‌های کلان منابع آب irna.ir/news/84793611
[۵] ممبران یا Membrane فیلترهای سفالی است که آب با فشار از آن عبور می‌کند.
[۶] Electrical Conductivity هدایت الکتریکی آب یا املاح هادی موجود در آب
انتهای پیام/ تولید
