«وابستگی‌های راهبردی» در سیاست صنعتی اتحادیه اروپا کدام است؟

به گزارش مسیر اقتصاد بحران‌های امنیتی و سلامتی اخیر، کشورهای جهان را با وابستگی‌های راهبردی تجارت جهانی آشنا کرد. به همین علت این کشورها از جمله کشورهای اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا اقدام به بازنویسی سیاست‌های صنعتی کردند. در این گزارش به بازنویسی سیاست صنعتی اتحادیه اروپا و تعریف و شناسایی وابستگی‌های راهبردی از دیدگاه این اتحادیه با توجه به گزارش‌های کمیسیون اتحادیه اروپا پرداخته خواهد شد.

بازنویسی سیاست صنعتی بازار واحد اروپا

شورای اروپا در مارس ۲۰۱۹ (اسفند و فروردین ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸) از کمیسیون اروپا درخواست کرد تا یک چشم‌انداز بلندمدت برای سیاست صنعتی ارائه کند. شورا در ماه مه ۲۰۱۹ (اردیبهشت و خرداد ۱۳۹۸) نتیجه‌گیری‌های زودهنگامی را بدست آورد و چشم‌اندازی برای صنعت اروپا برای سال ۲۰۳۰ ارائه داد. در اکتبر ۲۰۲۰ (مهر و آبان ۱۳۹۹)، شورای اروپا بر لزوم پیگیری یک سیاست صنعتی جاه‌طلبانه برای صنعتی پایدارتر[۱]، انعطاف‌پذیرتر[۲]، سبزتر[۳] و رقابتی‌تر[۴] برای اتحادیه اروپا تاکید کرد. سپس کمیسیون اروپا بسته سیاست صنعتی جدیدی را در مارس ۲۰۲۰ (اسفند و فروردین ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰) نهایی کرد.

همانطور که بیان شد در مارس ۲۰۲۰، کمیسیون اروپا یک راهبرد صنعتی را پایه‌گذاری کرد اما یک روز پس از ارائه راهبرد صنعتی جدید، سازمان بهداشت جهانی، کووید-۱۹ را به عنوان یک بیماری همه‌گیر اعلام کرد. کمیسیون، راهبرد صنعتی جدید را در ماه می ۲۰۲۱ (اردیبهشت و خرداد ۱۴۰۰) با تکیه بر آموخته‌های کلیدی بحران همه‌گیری کرونا به‌روزرسانی کرد. این کمیسیون بر اهداف «تقویت انعطاف‌پذیری بازار واحد»، «پرداختن به وابستگی‌های راهبردی[۵] اتحادیه اروپا » و «تسریع در گذار سبز و دیجیتال» تمرکز کرده است.

شرکای تجاری اصلی اتحادیه اروپا به ویژه آمریکا و چین نیز در حال انجام بررسی‌های جامع از انعطاف‌پذیری زنجیره تامین استراتژیک خود هستند. ایالات متحده با هدف تقویت انعطاف‌پذیری، امنیت زنجیره تامین و ایجاد ظرفیت و متنوع‌سازی منابع، فرمان اجرایی در مورد زنجیره‌های تامین آمریکا[۶] را صادر کرد. در مورد چین هم می‌توان گفت که بازنگری در زنجیره‌های تامین استراتژیک بخشی از برنامه ۵ ساله چین[۷] است که در میان اهداف دیگر، هدف آن به حداقل رساندن وابستگی‌های خارجی است.

تاب‌آوری یکی از اهداف سیاست صنعتی اتحادیه اروپا

یکی از درس‌های کلیدی بحران همه‌گیری کرونا نیاز به درک بهتر وابستگی‌های راهبردی کنونی و احتمالی صنعتی اروپا در آینده است. بنابراین شورای اروپا از کمیسیون اروپا درخواست کرد تا حساس‌ترین صنایع نظیر سلامت را شناسایی و اقداماتی را برای کاهش وابستگی نظیر تنوع بخشیدن به زنجیره‌های تولید و تامین، تضمین ذخایر و تقویت سرمایه‌گذاری را در اروپا پیشنهاد کند. تعریف اهداف سیاست صنعتی نظیر تاب‌آوری، استقلال راهبردی و چالش‌های اروپا نظیر وابستگی و وابستگی راهبردی به شرح زیر توسط کمیسیون اتحادیه اروپا انجام گرفته است:

1. تاب‌آوری: توانایی لازم نه تنها برای مقاومت در برابر چالش‌ها و مقابله با آنها بلکه برای گذراندن مراحل توسعه به شیوه‌ای پایدار، منصفانه[۸] و دموکراتیک[۹] است.
2. استقلال راهبردی: توانایی شکل‌دهی به سیستم جدید حکمرانی اقتصاد جهانی و توسعه روابط دوجانبه سودمند و در عین حال حفاظت از اتحادیه اروپا در برابر اقدامات ناعادلانه و سوء اسفاده‌کننده، از جمله تنوع بخشیدن و تحکیم[۱۰] زنجیره‌های عرضه جهانی برای افزایش انعطاف‌پذیری در برابر بحران‌های آینده.
3. وابستگی: اتکا به محدودی از بازیگران برای عرضه کالاها، خدمات، داده‌ها، زیرساخت‌ها، مهارت‌ها و فناوری‌ها همراه با ظرفیت محدود تولید داخلی برای جایگزینی واردات.[۱۱]
4. وابستگی‌های راهبردی: وابستگی‌هایی که برای اتحادیه اروپا و منافع راهبردی کشورهای عضو آن از جمله امنیت، ایمنی، سلامت، تحول سبز و دیجیتال اهمیت حیاتی دارند.

هر دو وابستگی درونی و بیرونی برای اتحادیه اروپا وجود دارند. وابستگی‌های بیرونی به اتکای اتحادیه اروپا به شرکای خارجی (کشورها یا شرکت‌های ثالث) مربوط می‌شود. وابستگی‌های داخلی نیز وابستگی‌هایی در بازار واحد اتحادیه اروپا هستند. مخاطرات[۱۲] مربوط به وابستگی‌های خارجی با مخاطرات مربوط به وابستگی‌های داخلی متفاوت است. به عنوان نمونه از یک طرف وابستگی‌های بیرونی می‌تواند به آسیب‌پذیری اتحادیه اروپا از مسیر تنش‌های سیاسی و عدم اطمینان جغرافیای سیاسی[۱۳] باشد و از طرف دیگر وابستگی درونی می‌تواند از نوع وابستگی به مجموعه محدودی از شرکت‌ها برای تامین منابع در یک بخش خاص باشد که آسیب‌پذیری را افزایش می‌دهد، حتی اگر این شرکت‌ها در اتحادیه اروپا مستقر باشند.

شناسایی وابستگی‌ها در سیاست صنعتی اتحادیه اروپا

نقطه شروع ارزیابی وابستگی‌های صنعتی، تجاری و فناورانه، تحلیل از پایین به بالا به صورت کمّی یا ارزیابی دقیق جریان‌های تجاری اتحادیه اروپا است که به صورت گام به گام مراحل زیر طی شده است:

1. مرحله اول: تجزیه و تحلیل تجارت کالاهایی را شناسایی می‌کند که اتحادیه اروپا به تعداد محدودی از منابع آنها وابسته است. این تجزیه و تحلیل بر اساس تمرکز تامین‌کنندگان، اهمیت نسبی واردات اضافی اتحادیه اروپا و همچنین جایگزینی احتمالی آنها با تولید داخلی اتحادیه اروپا انجام می‌گیرد. در این مرحله بیش از ۵ هزار کالا به عنوان کل نمونه ۳۹۰ کالای وابسته شناسایی شدند.
2. مرحله دوم: وابستگی‌های شناسایی شده به صنایع حساس‌تر و با مخاطره بالاتر محدود می‌شوند. در این مرحله از مجموع ۳۹۰ کالای وابسته، حساس‌ترین صنایعی که می‌توانند وابستگی کالایی شدیدی به واردات از کشورهای ثالث داشته باشند شناسایی شدند و در پایان ۱۳۷ کالا باقی‌ماندند. این کالاهای از پیش شناسایی شده حدود ۶ درصد از کل ارزش واردات کالاهای اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهند.
3. مرحله سوم: در نهایت یک ارزیابی کیفی از وابستگی‌های خاص شناسایی شده که ممکن است برای اتحادیه اروپا راهبردی باشد یا نیاز به تحلیل عمیق بیشتری داشته باشد انجام می‌گیرد.

وابستگی راهبردی اتحادیه اروپا به کالاها، فناوری‌ها و کشورها

سه کشور خارجی با بیشترین ارزش واردات به اتحادیه اروپا در ۱۳۷ کالای شناسایی شده راهبردی (بسیار وابسته) چین، ویتنام و برزیل هستند. چین حدود ۵۲ درصد از ارزش کل واردات کالاهای وابسته را تشکیل می‌دهد. ویتنام با ۱۱ درصد، برزیل با ۵ درصد، کره جنوبی و سنگاپور با ۴ درصد، آمریکا، انگلستان، روسیه و ژاپن با ۳ درصد و هنگ کنگ با ۱ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. همچنین از نظر نوع کالا ۱۶ درصد از بیشترین کالاهای وابسته خارجی را مواد خام، ۵۷ درصد را کالاهای واسطه‌ای و ۲۷ درصد را کالاهای نهایی تشکیل می‌دهند.

اولین گروه بزرگ کالاهای وابسته از نوع مواد خام و فرآوری شده و مواد شیمیایی نظیر بریلیم، کبالت، آنتیموان، لیتیوم، آلومینیوم، تنگستن، کروم، نیکل، مولیبدن، منگنز، فروآلیاژها، فولاد، انواع مختلف کالاهای شیمیایی، فرآورده‌های نفتی و سوخت‌های فسیلی هستند. دومین گروه کالایی مواد فعال دارویی است که در بحران همه‌گیری کرونا برخی از این کالاها نظیر لباس‌های محافظ، آنتی‌بیوتیک‌ها، ویتامین‌ها، هورمون‌ها و غیره -پر اهمیت در ساخت دارو- را حساس نشان داد. برخی دیگر از کالاهای وابسته نیز مربوط به اهداف سبز و دیجیتال اتحادیه اروپا نظیر آهن‌رباهای دائمی، باتری‌های الکتریکی، موتورهای الکتریکی، گیرنده‌های پخش رادیویی، لپ‌تاپ و تلفن همراه هستند. به عنوان نمونه آهنرباهای دائمی در انواع توربین‌های بادی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در حالی که بررسی‌ها برای کالاهای یا گروه‌های کالایی زیادی انجام گرفته است اما در برخی موارد جزئیات اطلاعات برای اندازه‌گیری میزان وابستگی در دسترس نیست. ضمن اینکه این نوع بررسی تنها وابستگی‌ها را در یک نقطه زمانی نشان می‌دهد و نمی‌تواند روندهای در حال تغییر یا در حال ظهور را توجیه کند. در نتیجه این تجزیه و تحلیل را نمی‌توان غربال‌گری جامعی از همه وابستگی‌ها دانست و علاوه‌بر این موارد باید ضمن ارتباط با صنایع و شناسایی ماهیت راهبردی وابستگی‌ها، این غربال‌گری تکمیل گردد.

منابع:

1. گزارش «سری زمانی استراتژی‌های صنعتی اروپا»، کمیسیون اتحادیه اروپا، ۲۰۲۳
2. گزارش «ظرفیت‌ها و وابستگی‌های استراتژیک»، کمیسیون اتحادیه اروپا، ۲۰۲۱

پینوشت:

[۱] Sustainable

[۲] Resilient

[۳] Green

[۴] Competitive

[۵] Strategic Dependencies

[۶] بایدن فرمان اجرایی در مورد زنجیره‌های تامین آمریکا را امضا کرد که در آن بازبینی جامعی از زنجیره‌های تامین ایالات متحده برای نیمه‌هادی‌ها، باتری‌های با ظرفیت بالا، داروها و تجهیزات پزشکی و مواد معدنی استراتژیک و حیاتی آغاز می‌شود که راه‌هایی برای ایمن‌سازی زنجیره های تامین در برابر خطرات و آسیب‌پذیری‌ها را مشخص می‌کند. همچنین یک بررسی عمیق یک ساله از شش پایگاه صنعتی شامل دفاع، سلامت عمومی و آمادگی بیولوژیکی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، حمل و نقل، انرژی و کالاهای کشاورزی و تولید مواد غذایی انجام خواهد شد.

[۷] FYP: Five-Year Plan

[۸] Fair

[۹] Democratic

[۱۰] Diversify and Solidify

[۱۱] وابستگی‌ها را می‌توان به صادرات و امکان تکیه بر مصرف داخلی برای جایگزینی صادرات نیز تعمیم داد.

[۱۲] Risks

[۱۳] Geopolitics

انتهای پیام/ تولید