کدام الگوی «مالیات بر درآمد افراد» برای ایران مناسب تر است؟

مسیر اقتصاد/ مقایسه انواع نظام‌ مالیات بر درآمد افراد (PIT) به منظور کشف نقاط مهم و مشترک کارآیی، جهت بازطراحی یک نظام مالیاتی ضروری است. اما بررسی این نظامات مختلف نیازمند برخورداری از اصول و معیارهای علمی است. علاوه بر این در طراحی هر موضوع مرتبط با سیاست‌گذاری اقتصادی، خصوصا اصلاحات مالیاتی، شناخت معیارها و اصول راهنمای مربوطه ضروری است.

معیارهای ارزیابی نظا‌م‌ مالیاتی مطلوب چیست؟

هر یک از  انواع نظام‌ مالیات بر درآمد افراد براساس اصول اساسی یک نظام مالیاتی سالم مورد ارزیابی قرار می‌گیرند که عبارت‌اند از: ساده‌سازی، کارایی، برابری، تمکین مالیاتی و درآمدهای مالیاتی. در ادامه درخصوص هرکدام از این معیارها توضیحاتی ارائه می‌شود.

ساده‌سازی مالیاتی: ساده‌سازی قانون مالیاتی و اظهارنامه‌های مالیاتی زمانی محقق می‌شود که کسورات، معافیت‌ها و رفتارهای ترجیحی مالیاتی تا حد ممکن تعدیل شوند. هدف از ساده‌سازی نظام‌های مالیاتی نیز کاهش هزینه‌های اجرا و تمکین، گسترش پایه‌های مالیاتی و کاهش نرخ‌های مالیات است.

عدالت مالیاتی: در نظر گرفتن سه مولفه‌ی عدالت افقی و عدالت عمودی و ادراک عدالت (ادراک عدالت تحت تأثیر شیوه هزینه کردن درآمدهای مالیاتی و تبعیض در اخذ مالیات است) که موجب کاهش نابرابری و بهبود تمکین مالیاتی در سطح مودیان مالیاتی می‌شود به عنوان معیارهای مهم در ارزیابی نظام‌های مالیاتی به کار می‌روند.

تمکین مالیاتی، درآمدهای مالیاتی: با کاهش نرخ‌های مالیات، کشورها می‌توانند به طور غیرمستقیم از درآمدهای مالیاتی‌شان حفاظت کنند؛ زیرا موانع برای ایجاد شغل و موانع تمایل مردم برای کار کردن کاهش می‌یابد. همچنین با وضع نرخ‌های پایین مالیات، فرار قانونی و فرار غیرقانونی مالیاتی، لابی‌های مختلف برای معافیت‌ها و اخلال مالیاتی به شدت کاهش می‌یابد که موجب کاهش هزینه‌های اجرایی مرتبط برای شناسایی و کنترل تخلفات مالیاتی می‌شود.

کارایی مالیاتی: زمانی که طراحی نظام مالیاتی با اهدافی مانند نیاز به افزایش درآمدها، ملاحظات برابری و قابلیت اجرایی انجام می‌پذیرد دستورالعمل مفید این است که نظام مالیاتی باید به جز زمانی که سیاست‌گذار می‌خواهد از کارکرد تنظیم‌گری مالیات استفاده کند، خنثی باشد تا فعالیت‌های عاملان اقتصادی تحت تأثیر نظام مالیاتی قرار نگیرند[۱].

مقایسه انواع نظام مالیات بر درآمد افراد

همانطور که در گزارش قبل مطرح شد، نظام مالیات بر درآمد افراد، به طور کلی به سه دسته «مالیات بر مجموع درآمد»، «مالیات دوگانه» و «مالیات یکنواخت» تقسیم می‌شود. انتخاب کشورها از این ۳ گزینه، به اهمیت هرکدام از معیارهای مطرح شده در بالا بستگی دارد. به بیان دیگر در عمل انتخاب نظام مالیات بر درآمد افراد توسط یک کشور، بستگی به این دارد که مبادله بین اهداف مختلف، از جمله بین کارایی و برابری، سادگی نظام، تمکین مالیاتی و افزایش درآمدهای مالیاتی در محیط رقابتی، چگونه ارزش‌گذاری شود. برای این منظور سه نظام ذکر شده مورد مقایسه قرار گرفته‌اند که نتیجه آن در جدول زیر نشان داده شده است.

بر اساس جدول بالا اگر سیاست‌گذار نگران سادگی، کارایی، عدالت افقی (بر اساس درآمد سالیانه)، کاهش هزینه‌های اجرایی و تمکین مالیاتی و در نهایت به دست آوردن درآمد مالیاتی کافی در یک محیط با رقابت‌های شدید بین‌المللی است، گزینه پیشنهادی، نظام مالیات یکنواخت است.

اگر هدف سیاست‌گذار کسب عدالت عمودی (بر اساس درآمد سالیانه)، عدالت افقی و عدالت عمودی بر اساس ترکیب درآمد و جلوگیری از آربیتراژ مالیاتی ناشی از انتقال درآمد بین منابع مختلف درآمدی است، نظام مالیات بر مجموع درآمد بهترین گزینه است.

در نهایت برای کسب عدالت افقی و عمودی بر اساس درآمد طول عمر و حصول درآمد مالیاتی کافی در محیط اقتصادی امروزه نظام مالیات بر درآمد دوگانه پیشنهاد می‌شود[۲].

فاصله زیاد وضعیت فعلی نظام مالیات بر درآمد ایران با نقطه مطلوب

در جدول زیر نظام مالیاتی ایران با انواع نظام‌ مالیات بر درآمد افراد مورد مقایسه قرار گرفته است که نتایج نشان می‌دهد نظام مالیاتی ایران شبیه هیچ‌کدام از نظام‌های مذکور نیست.

براساس مقایسه فوق که بین انواع نظام مالیات بر درآمد افراد و نظام مالیاتی ایران می‌باشد، عمده‌ترین مشکل، محدود بودن پایه‌های مالیاتی (معافیت‌ها، رفتارهای ترجیحی و اعتبارهای مالیاتی) است که باعث پیچیدگی، افزایش اخلال‌های مالیاتی، رفتارهای آربیتراژ مالیاتی و تصاعدی بودن نرخ‌ها شده است. هرچند در ایران نرخ‌های مالیاتی نسبت به بقیه مناطق جهان بالا نیستند، اما به دلیل محدود بودن پایه‌های مالیاتی بار نظام مالیاتی فقط بر بخش‌ها و افراد خاصی تحمیل می‌شود و این امر تمکین داوطلبانه و احساس عادلانه بودن را تضعیف می‌کند.

علاوه بر این در نظام مالیاتی ایران برخلاف نظام‌های استاندارد، رفتار مالیاتی با کسب و کارهای غیرشرکتی متفاوت از شرکت‌ها است و از آن­جا که فرار مالیاتی در این کسب و کارها بیشتر است، این به نوبه خود انتخاب شکل قانونی کسب و کارها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

پی­نوشت:

[۱] درویشی، باقر. محمدیان، فرشته. پژوهشنامه مالیات، (۱۳۹۶).

[۲] نصیری اقدم، علی. همکاران. معاونت پژوهش و برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل سازمان مالیاتی، (۱۳۹۸).

انتهای پیام/ دولت و حاکمیت