مسیر اقتصاد/ فرار و اجتناب مالیاتی به‌منظور افزایش سود شخصی یکی از انگیزه‌های مشارکت در اقتصاد زیرزمینی یا غیر رسمی است. فرار مالیاتی رفتاری غیرقانونی است که فرد با انجام آن از پرداخت مالیات طفره می‌رود، درحالی‌که از مزایای مخارج عمومی بهره‌مند می‌شود. درواقع، کسانی که از پرداخت مالیات فرار می‌کنند بدون مشارکت در درآمدهای دولت، از مخارج آن سهم می‌برند و مصداق واقعی کسانی هستند که از پدیده سواری مجانی سود می‌برند.
تفاوت فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی چیست؟
مسئله فرار و اجتناب مالیاتی و اقتصاد زیرزمینی برای بسیاری از کشورها، به‌خصوص کشورهای درحال‌توسعه به‌عنوان یک معضل تلقی می‌گردد؛ چراکه این پدیده بر اهداف درآمدی دولت تأثیر منفی می‌گذارد و قابلیت دولت را در تدارك کالا و خدمات عمومی تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. به‌عنوان یک شاخص اقتصادی نرخ‌ها و معافیت‌های مالیاتی باید به‌نوعی تعیین شود که در مجموع رفاه جامعه حداکثر گردد.
اجتناب و فرار مالیاتی، هر دو باعث کاهش درآمد مالیاتی می‌شوند، اما از نظر ماهیت با یکدیگر متفاوت‌اند. عمده‌ترین زمینه پیدایش فرار مالیاتی در بسیاری از کشورها یکسان و مشترک بوده که غالبا در بخش زیرزمینی اقتصاد رخ می دهد و معمولاً مالیات‌هایی که با هدف توزیع درآمد وضع می‌گردند دارای پایه‌های کمتر و نرخ‌های بالاتری هستند این‌گونه مالیات‌ها قابلیت فرار مالیاتی فراوانی در خود نهفته دارند.
اجتناب مالیاتی به معنای استفاده از نقاط ضعف قانونی به‌منظور پرداخت مالیات کمتر است. افزایش نرخ‌های مالیاتی ضمن آنکه انگیزه‌های سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد، زمینه لازم برای اجتناب از پرداخت مالیات و فرار مالیاتی را نیز فراهم می‌آورد.
در فرار مالیاتی، بر خلاف اجتناب مالیاتی، قوانین نقض شده و شرکت به دنبال کاهش درآمد مشمول مالیات است؛ این اصطلاح در رابطه با ترتیبات غیرقانونی اتخاذشده جهت اختفاء یا نادیده گرفتن بدهی مالیاتی به کار می‌رود؛ به این معنی که مؤدی مالیاتی کمتر از میزانی که قانونی موظف به پرداخت آن است، تأدیه می‌نماید[۱].
برخی روش های اصلی فرار مالیاتی
گریز یا فرار مالیاتی ممکن است به روش‌های متفاوتی انجام شود اما موارد ذیل از اصلی‌ترین روش‌ها است:
- عدم ذکر درآمد مشمول مالیات یا معاملات در اظهارنامه‌ها
- گزارش هزینه‌های قابل کسر به میزان اضافی، خودداری از تسلیم اظهارنامه
- معاملات ساختگی یا کاستن از رقم بدهی مالیاتی با توسل به اظهارات خلاف واقع یا نمایش خلاف واقع مسائل
عنصر خلاف قانون وجه متمایز فرار مالیاتی از ترفندهای قانونی به‌منظور اجتناب از پرداخت مالیات است.
اقتصاد زیرزمینی یا غیر رسمی و رابطه آن با فرار مالیاتی
عبارت اقتصاد غیررسمی یا اقتصاد زیرزمینی در دهه ۱۹۷۰ برای آن دسته از فعالیت‌های اقتصادی که خارج از چهارچوب سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی انجام می‌پذیرفتند، معمول گشت. نخست، این عبارت در واکنش به رشد نیروی کار غیررسمی و خوداشتغالی در جهان سوم ظاهر شد اما بعدها این اصطلاح با صفات دیگری نظیر اقتصاد پنهان، زیرزمینی، سیاه و نظیر آن مورداستفاده قرار گرفت[۲].
یکی از موضوعات مهمی که توجه فزاینده اقتصاددانان را به خود جلب کرده، بحث اقتصاد غیررسمی است؛ چراکه ماهیت پنهان این پدیده، شناخت و درك ابعاد آن را با پیچیدگی همراه می‌کند. این، در حالی است که این بخش ثبت‌نشده از اقتصاد آثار مهمی بر متغیرهای کلان دارد و نادیده گرفتن آن در تصمیم‌گیری‌ها، به انتخاب سیاست‌های درست به‌منظور بهبود فضای اقتصادی کشور اخلال وارد می‌کند.
به‌رغم متفاوت بودن میزان اقتصاد زیرزمینی یا غیررسمی در کشورهای مختلف، نمی‌توان وجود آن را در هیچ کشوری انکار کرد. فعالیت در اقتصاد غیررسمی علاوه بر اینکه تبعیت از قوانین را مورد تهدید قرار می‌دهد، هم برای سیاست مالی و هم برای سیاست پولی تهدید ایجاد می‌کند؛ چراکه با افزایش میزان نسبی اقتصاد غیررسمی، فعالیت‌های مالی که تحت کنترل بانک مرکزی نیستند، افزایش و زمینه برای گسترش فساد سیاسی فراهم می‌شود.
پیامد مهم فعالیت در بخش غیررسمی برای بخش عمومی، کاهش و بی‌ثباتی درآمدهای مالیاتی است؛ چراکه یکی از اصلی‌ترین دلایل فعالیت در این بخش، فرار از پرداخت مالیات است.
پینوشت:
[۱] بررسی علل و پیامدهای فرار مالیاتی و برآورد آن در اقتصاد ایران، وزارت اقتصاد و امور دارایی، سال ۹۷
[۲] برآورد فرار مالیاتی ناشی از اقتصاد غیر رسمی: کاربردی از الگوی DSGE، سازمان امور مالياتی کشور، معاونت پژوهش، برنامه‌ريزی و امور بين‌الملل، سال ۹۵
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
