به گزارش مسیر اقتصاد ایران نهمین کشورِ فضایی جهان است و با برخورداری از چرخه کامل فضایی، در صدر کشورهای منطقه قرار دارد.
ساخت ماهواره مصباح، ساخت و ارسال ماهواره امید، ساخت و آزمایش ماهواره‌بر سفیر امید و شکل دادن پایگاه فضایی امام خمینی (ره) و پرتاب میمون به فضا، ازجمله موفقیت‌هایی است که در طی یک دهه گذشته برای ایران ثبت‌شده است.
نقش علوم هوافضا در پیشرفت کشورها
از سال ۱۹۵۷ که شوروی ماهواره اسپوتنیک را به فضا پرتاب کرد تاکنون، بیش از ۶ دهه می‌گذرد و در این مدت فناوری‌های فضایی با سرعتی بالا در میان کشورهای جهان پیشرفت کردند و علاوه بر آنکه در سایر زمینه‌های علمی و کاربردی پیشرفتی انقلاب گونه ایجاد کردند، در سال‌های اخیر در حال تبدیل‌شدن به یکی از پایه‌های مهم اقتصاد کشورها هستند.
امروزه ماهواره‌ها خدمات مختلفی را در زمینه‌های گوناگون ارائه می‌دهند. ماهواره‌ها با اشرافی که بر زمین‌دارند داده‌های بسیار باارزشی را در رابطه با تغییرات آب و هوایی، تغییرات اقلیمی و نیز تغییرات زیست‌محیطی در اختیار قرار می‌دهند.
به کمک این داده‌ها می‌توان با بررسی شرایط موجود اقلیمی کشورمان، به یک پیش‌بینی با دقت بالا از تغییرات نامطلوب آینده دست پیدا کرد و بر اساس آن به مدیریت منابع آبی، مدیریت آلودگی محیط‌زیست، مدیریت مزارع کشاورزی، مدیریت بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی و نیز به مدیریت مراتع، جنگل‌ها، سواحل و معادن پرداخت.
داده‌های ماهواره‌ها می‌توانند در بسیاری زمینه‌های دیگر ازجمله نظامی، سیاسی و اقتصادی هم مورداستفاده قرار گیرند.
ماهواره‌ها همچنین در زمینه ارتباطات نقشی حیاتی ایفا می‌کنند و می‌توانند کیفیت خدمات اینترنتی، ارتباطی و رسانه‌ای را افزایش داده و این خدمات را در دورافتاده‌ترین مناطق هم قابل‌دسترسی کنند.
بیش از نیمی از ۱۲۰۰ ماهواره عملیاتی تا اواخر سال ۲۰۱۴ (نزدیک ۵۲ درصد) کاربرد مخابراتی و ارتباطی داشته‌اند. در این میان ۳ درصد را ماهواره‌های هواشناسی، ۵ درصد را ماهواره‌های علوم و اکتشافات فضایی، ۷ درصد را ماهواره‌های جاسوسی، ۸ درصد را ماهواره‌های موقعیت‌یابی و ناوبری، ۱۲ درصد را ماهواره‌های تحقیقاتی و ۱۳ درصد را ماهواره‌های سنجش‌ازدور تشکیل داده‌اند.
چه کشورهایی فناوری فضایی دارند؟
بیش از ۸۰ کشور جهان دست‌کم در یک ماهواره حق مالکیت دارند. برخی کشورها به‌صورت مستقل مالک یک یا چند ماهواره هستند و برخی نیز به‌صورت مشترک مالک بخشی از یک یا چند ماهواره هستند.
با توجه به این‌که تنها ۱۱ کشور در دنیا چرخه کامل فناوری فضایی را در اختیار دارند و از قابلیت پرتاب ماهواره برخوردارند، هر کشوری که بخواهد ماهواره‌ای را در مدار قرار دهد لاجرم باید به یکی از این ۱۱ کشور مراجعه کند. در سال ۲۰۱۶ کشورهای پرتاب‌کننده ۵.۵ میلیارد دلار از پرتاب ماهواره سایر کشورها درآمد داشته‌اند.
اولین بار شوروی سابق در سال ۱۹۵۷ ماهواره اسپوتنیک را به فضا پرتاب کرد. دو سال پس‌ازآن آمریکا اولین ماهواره خود را در مدار قرارداد. پس‌ازاین دو کشور نیز به ترتیب کشورهای فرانسه، انگلستان، ژاپن، چین، هند، اوکراین و برزیل توانستند ماهواره‌هایی را به فضا پرتاب کنند. از سال ۱۳۸۷ نیز ایران با پرتاب ماهواره امید توسط ماهواره‌بر سفیر امید به باشگاه کشورهای فضایی ملحق شد.
اقتصاد صنعت فضایی چقدر است؟
گفته می‌شود که در طول دهه گذشته، اقتصاد جهانی فضا بیش از ۱۰۰ درصد رشد داشته است و برآوردهای سال ۲۰۱۴ میلادی نشان می‌دهد که فناوری فضایی با میانگین نرخ رشد سالیانه حدود ۷ تا ۱۰ درصد، به یکی از بخش‌های مهم اقتصاد و تجارت جهانی با سریع‌ترین نرخ رشد در جهان تبدیل‌شده است.
بنا بر آخرین گزارش‌ها گردش مالی فناوری‌های فضایی در سال ۲۰۱۶ قریب به ۳۴۵ میلیارد دلار بوده است و پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال ۲۰۲۵ با رشدی ۵۰ تا ۸۶ درصدی به ۵۱۵ تا ۶۴۰ میلیارد دلار برسد.
این گردش مالی و رشد ۱۰۰ درصدی آن در سال‌های اخیر و نیز کاربردهای وسیع فناوری‌های فضایی اهمیت پرداختن به این فناوری‌ها را نشان می‌دهد.
همچنین پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده هر یک‌دلاری که در زمینه‌های مرتبط با فناوری‌های فضایی هزینه می‌شود ۳۰ دلار درآمد برای کشورها به همراه داشته باشد.
صنعت هوافضا در ایران
در سیاست‌های ابلاغی برنامه ششم توسعه از سوی رهبر انقلاب، موضوع افزایش ضریب نفوذ فناوری فضایی به‌عنوان یکی از راهبردهای صنعتی در فناوری‌های پیشرفته آمده و بر توسعه فناوری فضایی با طراحی و ساخت، آزمون، پرتاب و بهره‌برداری از سامانه‌های فضایی و حفظ و بهره‌برداری حداکثر از نقاط مداری، تأکید شده است.
فعالیت‌های فضایی ایران در سال ۷۵ با طراحی و ساخت ماهواره مصباح شروع شد. پس‌ازآن ماهواره هواشناسی سینا ۱ ساخته شد که در آبان ماه ۸۴ توسط ماهواره‌بر کاسموس روسیه به فضا ارسال شد.
در ۱۵ بهمن سال ۸۷ ایران با پرتاب ماهواره امید توسط ماهواره‌بر سفیر امید به‌عنوان نهمین کشور فضایی جهان شناخته شد و به باشگاه کشورهای فضایی ملحق شد.
ساخت انواع ماهواره در ایران
رصد یک نخستین ماهواره تصویربرداری ایران بود که در ۲۵ خرداد ۹۰ به فضا پرتاب شد. دومین ماهواره تصویربرداری ایران ماهواره نوید علم و صنعت بود که در ۱۴ بهمن ۹۰ از طریق پایگاه فضایی سمنان در مدار قرار گرفت.
همچنین ماهواره‌های طلوع، مصباح ۲، فجر، ظفر، شریف ست، آت ست امیرکبیر، دوستی، پیام، پارس ۱ و ۲ و ناهید ۲ نیز ماهواره‌هایی هستند که تاکنون ساخته‌شده یا در دست ساختند و در انتظار پرتاب هستند.
ماهواره‌برهای ایرانی در مسیر تکامل
سفیر امید اولین ماهواره‌بر ایرانی است که اولین بار در سال ۸۷ ماهواره ۲۷ کیلوگرمی امید را در مدار قرارداد. سفیر امید یک ماهواره‌بر دومرحله‌ای است که با سوخت مایع کار می‌کند و قادر است یک ماهواره ۵۰ کیلوگرمی را با سرعت ۲۸۰۰۰ کیلومتر بر ساعت در مداری به فاصله ۴۵۰ کیلومتر از زمین قرار دهد.
دومین ماهواره‌بر ایران سیمرغ نام دارد که ماهواره‌بری دومرحله‌ای با سوخت مایع است که قادر است محموله‌های چند صد کیلوگرمی را تا ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری از سطح زمین حمل کند.
سپهر نام سومین ماهواره‌بر ایران است که قادر به حمل محموله‌هایی به وزن ۷۰۰ کیلوگرم تا ارتفاع ۱۰۰۰ کیلومتری سطح زمین است. سپهر ماهواره‌بری سه مرحله‌ای با سوخت مایع است که ان‌شاءالله قرار است در آینده‌ای نزدیک برای حمل ماهواره‌های جدید ایران مورداستفاده قرار گیرد. اهمیت سپهر در این است که می‌تواند به‌سرعت لازم برای حمل ماهواره‌ها به خارج از محدوده جاذبه زمین برسد و آن‌ها را در مدارهای برگشت‌ناپذیر قرار دهد.
ماهواره‌بر ققنوس چهارمین ماهواره‌بر ایرانی خواهد بود که برای اولین بار قرار است از سوخت جامد برای آن استفاده شود. ققنوس احتمالاً ماهواره‌بری سه مرحله‌ای خواهد بود که در یکی از مراحل آن از سوخت جامد استفاده خواهد شد. این ماهواره‌بر در مقایسه با سپهر توانایی حمل محموله‌های سنگین‌تر و قرار دادن آن‌ها در مدارهای بالاتری را دارد.
پنجمین ماهواره‌بر ایران قائم نام دارد که حاصل تلاش‌های شهید بزرگوار حسن طهرانی مقدم است. این ماهواره‌بر چهار مرحله‌ای در نوع خود در جهان کم‌نظیر است و جزء معدود ماهواره‌برهایی است که هر چهار مرحله آن از سوخت جامد استفاده می‌کنند. این ماهواره‌بر نیز قابلیت حمل محموله‌های چند صد کیلویی به ارتفاع ۱۰۰۰ کیلومتر و بالاتر را دارد.
ساخت اولین پایگاه فضایی
یکی دیگر از ارکان پیشرفت‌های فضایی کشورمان پایگاه فضایی امام خمینی (ره) است.
این پایگاه یکی از مدرن‌ترین پایگاه‌های رایج جهان است که توسط برخی از اساتید دانشگاه‌های کشور طراحی و ساخته‌شده است و قابلیت پرتاب ماهواره‌های پرتعداد به مدارهای پایین را دارد.
پروژه ارسال انسان به فضا
یکی از مهم‌ترین برنامه‌های فضایی ایران پروژه ارسال انسان به فضاست. بر اساس بند ۳ فصل پنجم سند توسعه هوافضا (مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۱۳۹۱)، ایران باید بتواند تا سال ۱۴۰۴ تمام بسترهای لازم برای ارسال اولین فضانورد خود به فضا را فراهم کند. در این راستا کاوشگر پیشگام در ۹ بهمن ۹۱ اولین میمون فضانورد ایرانی که در درون یک کپسول زیستی قرار داده‌شده بود را در سفری ۱۶ دقیقه‌ای تا ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری از زمین برد و آن را سالم به زمین برگرداند تا محققان مطالعات خود را بر روی آن آغاز کنند.
در ۲۳ آذر ۹۲ نیز سازمان فضایی کشورمان موفق شد میمونی به نام فرگام را به‌وسیله کاوشگر پژوهش به فضا پرتاب کند تا پروژه ارسال انسان یک گام به مقصد خود نزدیک‌تر شود. بنا بر اظهارات رئیس پژوهشگاه هوافضا در حال حاضر برای اعزام انسان به فضا تا سال ۱۴۰۴ اجرای ۵۳ پروژه در دستور کار قرار دارد.
رتبه ایران در حوزه هوافضا
در زمینه‌های تحقیقاتی و تولید علم هوافضا نیز ایران در منطقه رتبه اول و در جهان رتبه یازدهم را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر ۱۶۰ مرکز تحقیقاتی مرتبط با حوزه فضایی در کشور فعال هستند.
ایران همچنین دانش فنی ساخت ایستگاه مركزی، ایستگاه‌های ره‌گیری، ایستگاه‌های تله‌متری و فرمان و ایستگاه‌های متحرك و انجام عملیات ره‌گیری، هدایت و كنترل و دریافت اطلاعات از ماهواره‌ها را نیز در اختیار دارد.
تشکیل سازمان فضایی ایران، راه‌اندازی ایستگاه دریافت اطلاعات ماهواره‌ای سپهر، فارغ‌التحصیلی نخستین دانش‌آموخته دکترای هوافضا در کشور، تصویب برنامه راهبردی ۱۰ ساله فضایی کشور، تشکیل اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران و شکل‌گیری ستاد توسعه فناوری هوافضا، راه‌اندازی پایگاه جدید برای پرتاب ماهواره‌های یک تنی و افتتاح و بهره‌برداری از مرکز رصد فضایی کشور از دیگر ثمره‌های تلاش فعالان عرصه فناوری فضایی به شمار می‌رود.
