مسیر اقتصاد/ نظام مالیات بر درآمد افراد (PIT) گسترده‌ترین پایه مالیاتی در هر نظام مالیاتی است. کلیه افراد جامعه که به هر صورتی درآمد کسب می‌کنند، ذیل پایه مالیات بر درآمد افراد قرار می‌گیرند. تعریف دقیق پایه مالیاتی در هر جامعه معمولا به وسیله قانون‌گذار صورت می‌گیرد. در بررسی ساختار مالیات بر درآمد افراد، دو نوع الگوی نظری شامل مالیات تفصیلی و مالیات بر مجموع درآمد وجود دارد. به عبارت دیگر، نظام مالیات بر درآمد افراد می‌تواند موردی یا عمومی باشد.
نظام مالیات تفصیلی منبع‌محور است
در نظام مالیات تفصیلی، انواع منابع درآمد به صورت جداگانه و تحت مقررات مربوط به هر یک مشمول مالیات می‌شوند. به این ترتیب برای درآمد حاصل از عملیات غیرصنعتی و بازرگانی، حقوق، دستمزد، اوراق بهادار و سهام (بهره و سود)، املاک و مستغلات و غیره، ممیزی جداگانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد که در آن نرخ‌های مالیاتی متفاوتی برای هر یک از منابع اعمال می‌شود.
نظام مالیات بر مجموع درآمد یا مالیات بر درآمد سراسری با محوریت اشخاص است
در نظام مالیات بر مجموع درآمد یا مالیات بر درآمد سراسری، درآمد مودی از همه منابع در سطح شخص حقیقی (یا در سطح خانواده) مشمول مالیات قرار می‌گیرد و اکثر کشورها از این نظام استفاده می‌کنند. در نظام مالیات بر درآمد افراد، تمام منابع درآمدی فرد مشخص می‌شود و پس از کسر تخفیف‌ها و درآمدهایی که مالیات آن پرداخته شده، یک نرخ واحد و یا نرخ‌های تصاعدی برای آن تعیین می‌شود. به عبارت دیگر تمام منابع درآمد فرد (خانوار) مانند درآمد نیروی کار، مشاغل، عایدی سرمایه و غیره در یک مدت زمان معین، تعیین و بر آن نرخ مالیاتی وضع می‌شود.[۱]
مالیات بر خانوار نوعی از مالیات بر درآمد افراد است
مالیات بر درآمد خانوار نوعی مالیات بر درآمد افراد است که در آن مجموع درآمد اعضای خانواده مبنای محاسبه مالیات قرار می‌گیرد و زوجین اظهارنامه مالیاتی خود را به صورت مشترک پر می‌کنند و مجموع درآمد آنها بعد از اعمال تمام انواع کسورات و تخفیفات، مبنای محاسبه مالیات قرار می‌گیرد.
این نظام در مقابل مالیات بر درآمد شخص است که در آن درآمد هر کدام از اعضای خانواده به صورت جداگانه مشمول مالیات قرار می‌گیرد؛ حتی اگر فرد در خانوادهای زندگی کند که دیگر اعضای خانواده نیز درآمد مشمول مالیات کسب نماید.
مالیات تفصیلی دلیل سهم اندک مالیات اشخاص حقیقی از کل درآمدها
در ایران پس از اصلاحیه سال ۱۳۸۰ قانون مالیات‌های مستقیم و اصلاحیه سال ۱۳۹۴، نظام مالیات بر درآمد افراد به نظام تفصیلی تبدیل شده است و هر یک از انواع منابع درآمدی، برخورد مالیاتی مختص به خود را دارند.
در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته حدود ۴۰ درصد از درآمدهای مالیاتی از محل مالیات بر درآمد افراد (PIT) تأمین می‌شود، در ایران این رقم به طور میانگین همواره کمتر از ۲۰ درصد بوده است. علت اصلی تفاوت در این حوزه، نوع اخذ این مالیات در کشور است که ایرادات زیادی متوجه آن است.
مضرات نظام مالیاتی تفصیلی و منبع محور در ایران
نظام مالیاتی تفصیلی به خصوص در شرایط ضعف اطلاعاتی و وجود نرخ‌های تصاعدی مضرات بسیاری دارد. این مسئله عدالت مالیاتی را دچار خدشه می‌کند. همچنین عرضه بهینه نهاده‌های تولید در اقتصاد را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و آحاد اقتصادی را به سمت عرضه بالاتر سرمایه و عرضه پایین‌تر نیروی کار سوق می‌دهد.
در این نظام مالیاتی، ممکن است افراد از محل پایه‌های مختلف، عایدی و درآمد کسب کنند. لذا هر چه تعداد پایه‌های مالیات بر مجموع درآمد بیشتر باشد، غیر از افزایش هزینه‌های اجرایی وصول مالیات توسط سازمان امور مالیاتی و کاهش درآمد وصولی دولت، افراد امکان اجتناب و فرار مالیاتی بیشتری خواهند داشت.
ضمن اینکه در نظام مالیات تفصیلی یا منبع محور، جمع هزینه زندگی افراد در نظر گرفته نمی‌شود و نمی‌توان از این طریق برنامه‌ها و سیاست‌های حمایتی و تامین اجتماعی را به کار گرفت.
پینوشت:
[۱] خادمی، علی‌اکبر. رضایی دوانی، مجید. حاج‌محمدی، فرشته. پژوهشنامه مالیات، (۱۳۹۱).
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
