به گزارش مسیر اقتصاد پروژه های اولویت دار وزارت جهاد کشاورزی که در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی به تصویب رسیده به شرح زیر است:
نقد و بررسی پروژه های اقتصاد مقاومتی و عملکرد دستگاه در این زمینه
عمده پروژه‌های ابلاغی ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی به وزارت جهاد کشاورزی مانند تأمین داخلی نهاده‌های مورد نیاز بخش کشاورزی، مدیریت ذخیره‌سازی محصولات راهبردی کشاورزی (گندم، برنج، شکر، گوشت، روغن و…) و افزایش ضریب خوداتکایی محصولات راهبردی اساسی، کاملا در راستای اقتصاد مقاومتی بوده و تکمیل آن‌ها در سال جاری، اقدام مهمی در راستای اجرای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی در کشور محسوب می‌شود. بنابراین نقش این وزارتخانه در پیشبرد و تحقق اقتصاد مقاومتی حائز اهمیت بسیاری است.
همچنین عمده پروژه های این وزارتخانه دارای هدف کمّی بوده و لذا ارزیابی آن، در صورتی که گزارش های مرتبط با آن ارائه شده باشد امکانپذیرتر خواهد بود.
در ادامه به بررسی ۱۴ پروژه اقتصاد مقاومتی وزارت جهاد کشاورزی پرداخته و وضعیت عملکرد این دستگاه در اجرای آن مورد بررسی و بازبینی قرار می گیرد.
۱- احداث و تکمیل شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی به میزان ۱۵۰ هزار هکتار
با احداث و تکمیل شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی در قالب پروژه های اقتصاد مقاومتی، ۱۵۰ میلیون مترمکعب در مصرف آب کشاورزی صرفه‌جویی خواهد شد. در واقع به ازای هر هکتار اجرای شبکه‌های آبیاری یک هزار مترمکعب صرفه‌جویی آب خواهیم داشت.
بنابراین می توان گفت که با توجه به صرفه جویی انجام شده، این پروژه در راستای افزایش بهره وری و تحقق اقتصاد مقاومتی است؛ هرچند اجرای این پروژه جزو وظایف ذاتی وزارت کشاورزی به حساب می آید.
طبق گزارش مسئولین در مردادماه سال جاری، تاکنون ۲۰ هزار هکتار از این طرح عملیاتی شده است که پیشرفت کمتر از ۱۵ درصد را نشان می دهد.
بنابراین پیشرفت این پروژه مناسب نبوده و ضروریست وزارت کشاورزی در اجرای آن، توان بیشتری را به کار گیرد. گزارش مشخصی از وضعیت فعلی این پروژه ارائه نشده است.
۲- تأمین داخلی نهاده‌های مورد نیاز بخش کشاورزی (سم و کود)
افزایش تولید داخلی نهاده ها و کالاهای اساسی (بویژه در اقلام وارداتی) و اولویت دادن به تولید محصولات و خدمات راهبردی و همچنین تأمین امنیت غذا و درمان و ایجاد ذخایر راهبردی با تأکید بر افزایش کمی و کیفی تولید (مواد اولیه و کالا)، که محصولات کشاورزی از جمله آن است، در مواد ۶ و ۷ سیاست ای کلی اقتصاد مقاومتی مورد اشاره قرار گرفته و این پروژه نیز در همین راستا برای تحقق اقتصاد مقاومتی تصویب شده است.
با این وجود گزارش مشخصی از وضعیت اجرای این پروژه ارائه نشده است و لذا نمی توان اقدامات وزارت کشاورزی در این حوزه را ارزیابی نمود.
۳- ایجاد و ساماندهی ۱۸۰ تشکل بهره‌برداران آب و زمین
نحوه سیاستگذاری در حوزه آب کشاورزی باعث شده است که کشاورزان به عنوان ذینفعان اصلی و مصرف‌کنندگان نهایی آب در این بخش، به ارزش واقعی آب مصرفی در اقدامات خود توجه ننموده و در نتیجه انگیزه‌ای برای کاهش انواع تلفات آبی موجود در حوزه خود نداشته باشند. به همین دلیل اقدامات و برنامه‌هایی نیز که در مقاطعی از سوی دولت با اهدافی نظیر پایش و کنترل مصرف، مقابله با برداشت‌های غیرمجاز، قیمت‌گذاری آب کشاورزی و … صورت پذیرفته است، به حل ریشه ای اصلی مسأله (یعنی فقدان انگیزه کافی در کشاورزان برای مصرف بهینه) منجر نشده و تنها به برخی خروجی‌های محدود و گذرا خاتمه یافته است.
بنابراین این پروژه یک تغییر ساختار است که با احیای منابع آب زیرزمینی با مشارکت کشاورزان و اعطای مدیریت توزیع آب به شبکه‌های تعاونی انجام می‌شود؛ زیرا درگذشته وزارت نیرو این وظیفه را بر عهده مدیریت توزیع آب گذاشته بود. لذا با توجه به صرفه جویی که از این طریق اتفاق می افتد، می توان این پروژه را در راستای اقتصاد مقاومتی دانست.
بر اساس ابلاغ ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی و پروژه وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه، امسال باید ۱۸۰ تشکل بهره برداران آب و زمین در سطح کشور تأسیس شود؛ برای این کار تقسیمات استانی این تشکل‌ها با همکاری وزارت نیرو برای ۱۰ استان کشور تهیه‌شده است.
همچنین از مجموع تشکل‌های مذکور بیشترین حجم تشکل بهره برداران آب با ۳۰ مورد در استان خوزستان متمرکز است که تاکنون ۱۲ مورد آن فعال‌شده است.
بنابراین، به نظر می رسد در حال حاضر بخشی از این پروژه انجام شده است؛ هرچند گزارش مشخصی از این حوزه منتشر نشده است و نمی توان در خصوص آن اظهارنظر قطعی نمود.
۴- توسعه سامانه‌های نوین آبیاری در ۲۵۰ هزار هکتار
این پروژه نیز از آنجا که به بهره وری در منابع آبی کشور می انجامد، در راستای اقتصاد مقاومتی بوده و تحقق آن، برکات زیادی برای کشور خواهد داشت. هرچند اجرای این پروژه پیچیدگی خاصی نداشته و بیش از هر چیز نیازمند تخصیص به موقع منابع مالی است.
در سال ۹۵ برای اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در اراضی کشاورزی طی این پروژه، ۲۸۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی‌شده است که ۵۰۰ میلیون دلار آن از محل صندوق توسعه ملی تأمین خواهد شد.
معاون آب‌وخاک وزارت جهاد کشاورزی خردادماه سال جاری در این زمینه اعلام کرده است که در صورت اختصاص ۱۰۰ درصدی اعتبارات، امسال سامانه‌های آبیاری تحت‌فشار و کم‌فشار در سطح ۲۵۰ هزار هکتار در اراضی کشاورزی اجرا می‌شود. با این وجود، گزارش مشخصی از وضعیت فعلی این پروژه در دسترس نمی باشد.
۵– تأمین داخلی نهاده‌های مورد نیاز بخش کشاورزی (بذر گندم، برنج، چغندرقند، سیب زمینی، دانه های روغنی، ذرت، حبوبات، پنبه، جو)
افزایش تولید داخلی نهاده ها و کالاهای اساسی (بویژه در اقلام وارداتی) و اولویت دادن به تولید محصولات و خدمات راهبردی و همچنین تأمین امنیت غذا و درمان و ایجاد ذخایر راهبردی با تأکید بر افزایش کمی و کیفی تولید (مواد اولیه و کالا)، که محصولات کشاورزی از جمله آن است، در مواد ۶ و ۷ سیاست ای کلی اقتصاد مقاومتی مورد اشاره قرار گرفته است و این پروژه نیز در همین راستا برای تحقق اقتصاد مقاومتی تصویب شده است.
این پروژه، وزن زیادی در میان پروژه های وزارت کشاورزی در اقتصاد مقاومتی دارد که اجرای آن، مصداق کامل اقتصاد مقاومتی است. در واقع نهاده های کشاورزی، پایه تولید غذای کشور هستند و در صورتی که کشور بتواند در تامین این محصولات استراتژیک خودکفا شود، امنیت غذایی فراهم می گردد.
رئیس سازمان تحقیقات کشاورزی در دی ماه سال جاری در این زمینه اعلام کرده است که حداقل ۱۵ درصد خودکفایی تولید گندم مرهون تامین بذر با کیفیتی بود که در اختیار کشاورزان قرار گرفت. طبق برآوردهای جهاد کشاورزی طی ۴ سال گذشته، حدود یک هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان صرفه جویی از محل استفاده از بذور کیفی داشته ایم و امسال برای اولین بار در کشور نزدیک به ۵۰۰ هزارتن بذرگواهی شده کیفی به کشاورزان تحویل داده شده است.
بر اساس گزارشات، کشور در تولید اکثر بذور محصولات مهم همچون گندم، جو ،پنبه، ذرت و برنج به خودکفایی ۱۰۰ درصدی رسیده است و تنها در برخی از بذور به واردات وابسته است.
علیرغم اینکه گزارش مشخصی از اجرای این پروژه در دسترس نیست، می توان گفت که اقدامات انجام شده در این زمینه توسط وزارت جهاد کشاورزی قابل توجه بوده است. بررسی دقیق تر، نیازمند ارائه گزارش های مشخص است و بیش از این در این زمینه نمی توان اظهارنظر کرد.
۶- تجهیز و نوسازی ناوگان ماشینی بخش کشاورزی به میزان ۱٫۶۲ اسب بخار بر هکتار
از آنجا که این پروژه منجر به رشد بهره وری در حوزه کشاورزی می شود، میزان تولید محصولات در واحد سطح را افزایش داده و از این جهت هم راستا با اقتصاد مقاومتی است.
در این زمینه، رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی گفته است که درجه مکانیزاسیون طی سال‌های اخیر از رشد مناسبی برخوردار شده، به‌گونه‌ای که از چهارصدم اسب بخار بر هکتار طی سال ۱۳۹۰ به ۱۲ صدم درصد اسب بخار در هکتار طی سال ۱۳۹۵ رسیده است که البته با نقطه ایده‌آل تفاوت دارد.
گزارش مشخصی از وضعیت اجرای این پروژه در دسترس نیست اما به نظر می رسد که در حال حاضر، وضع موجود با هدف گذاری انجام شده فاصله زیادی دارد و ضروری است که این مهم با اقدامات برنامه ریزی شده در این پروژه جبران گردد.
۷- تأمین داخلی نهاده‌های مورد نیاز بخش کشاورزی (نهال‌های اصلاح شده)
افزایش تولید داخلی نهاده ها و کالاهای اساسی (بویژه در اقلام وارداتی) و اولویت دادن به تولید محصولات و خدمات راهبردی و همچنین تأمین امنیت غذا و درمان و ایجاد ذخایر راهبردی با تأکید بر افزایش کمی و کیفی تولید (مواد اولیه و کالا)، که محصولات کشاورزی از جمله آن است، در مواد ۶ و ۷ سیاست ای کلی اقتصاد مقاومتی مورد اشاره قرار گرفته است و این پروژه نیز در همین راستا برای تحقق اقتصاد مقاومتی تصویب شده است.
رئیس گروه نهال و بهبود ارقام معاونت امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی از اجرای ۱۶ پروژه کلان در سطح کشور برای تولید نهال گواهی‌شده با عملکرد بالا و دارای اصالت و گواهی‌های معتبر جهانی در اردیبهشت ماه سال جاری خبر داد و گفت که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال جاری ۵۰۰ هزار نهال گواهی‌شده با استانداردهای بین‌المللی تولید شود.
با این وجود، گزارش مشخصی از اجرای این پروژه ارائه نشده است.
۸- توسعه آبزی‌پروری و پرورش ماهی در قفس به میزان ۲۰۰۰۰ تن در آب‌های شمال و جنوب کشور
این پروژه در جهت تامین غذا بوده و در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی است. وزیر کشاورزی در مورد طرح محوری پرورش آبزیان در قفس گفته است که میزان تولید در این بخش تا سال گذشته کمتر از ۱۰۰ تن بوده است؛ درحالی‌که در این بخش ظرفیت بالقوه تولید یک میلیون تن وجود دارد. رئیس سازمان شیلات ایران نیز در این زمینه بیان داشته است که طبق مطالعات، دریای خزر ظرفیت تولید بیشتر از ۳۰۰ هزار تن و خلیج و فارس و دریای عمان بیشتر از ۶۰۰ هزار تن ماهی در قفس را دارد.
از برنامه‌های دولت در سال اقتصاد مقاومتی برای اجرای این پروژه، نصب قفس در دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان است که تا مرداد ماه سال جاری، بیش از ۳۶۰ قفس برای تولید آبزیان در آب‌های خلیج‌فارس، دریای عمان و دریای خزر استقراریافته است.
با این وجود، گزارش مشخصی از اجرای این پروژه توسط وزارت کشاورزی و وضعیت موجود آن ارائه نشده است.
۹- توسعه تولید و اصلاح، بازسازی و نوسازی ۱۷۷۷ هکتار از واحدهای گلخانه‌ای و ۱۰- کاهش ضایعات از طریق فرآوری ۱۹۷۰۰۰ تن و ۱۱- افزایش جذب ماده خام کشاورزی به میزان ۱۹۷۲۰۰۰تن و ۱۲- مدیریت ذخیره‌سازی محصولات راهبردی کشاورزی (گندم،برنج، شکر، گوشت، روغن و…) و ۱۳- اجرای عملیات آبخیزداری و حفاظت خاک در حوزه آبخیز سدها و حوزه‌های سایر مناطق
با وجودی که این چهار پروژه از وزارت جهاد کشاورزی نیز مانند دیگر پروژه ها در راستای اقتصاد مقاومتی و افزایش امنیت غذایی بوده و منجر به بهبود بهره وری در این حوزه می گردد، اما گزارش مشخصی از اجرای آن هنوز ارائه نشده است. لذا امکان ارزیابی آن وجود ندارد.
۱۴- افزایش ضریب خوداتکایی محصولات راهبردی اساسی (گندم، شلتوک، دانه های روغنی، سیب زمینی، حبوبات، پنبه، شیر خام، گوشت قرمز، گوشت طیور، تخم مرغ، چغندرقند، جو، ذرت دانه ای)
تامین محصولات راهبردی و اساسی کشاورزی، به ویژه در محصولات استراتژیک نام برده شده در این پروژه، مصداق بارز اقتصاد مقاومتی و در راستای تحقق سیاست های آن از جمله افزایش امنیت غذایی است. مهمترین اقدامات وزارت جهاد کشاورزی برای اجرای پروژه های اقتصاد مقاومتی نیز در این حوزه بوده است.
همانطور که گفته شد، افزایش تولید داخلی نهاده ها و کالاهای اساسی (بویژه در اقلام وارداتی) و اولویت دادن به تولید محصولات و خدمات راهبردی و همچنین تأمین امنیت غذا و درمان و ایجاد ذخایر راهبردی با تأکید بر افزایش کمی و کیفی تولید (مواد اولیه و کالا)، که محصولات کشاورزی از جمله آن است، در مواد ۶ و ۷ سیاست ای کلی اقتصاد مقاومتی مورد اشاره قرار گرفته است و این پروژه نیز در همین راستا برای تحقق اقتصاد مقاومتی تصویب شده است.
در جدول زیر وضعیت این پروژه و دستاوردهای وزارت جهاد کشاورزی در آن بر اساس گزارش های ارائه شده آمده است:
بر اساس این جدول می توان گفت که وزارت جهاد کشاورزی، در اجرای مهمترین پروژه خود عملکرد بسیار خوبی نشان داده است و توانسته هدف خودکفایی در محصولات استراتژیک کشاورزی از جمله گندم که منجر به افزایش امنیت غذایی و در نتیجه تحقق اقتصاد مقاومتی می گردد را تا حد قابل توجهی محقق نماید.
جمع‌بندی
گزارش هایی که وزارت جهاد کشاورزی در رسانه ها از اقدامات خود در اقتصاد مقاومتی ارائه نموده است، عمدتا منحصر در چهاردهمین پروژه این وزارتخانه تحت عنوان افزایش ضریب خوداتکایی محصولات راهبردی اساسی است. در دیگر پروژه ها، اطلاعات و گزارش مشخصی از عملکرد این وزارتخانه منتشر نشده است.
از این وضعیت می توان دو برداشت کرد:
برداشت اول اینکه وزارت کشاورزی، اقدام قابل توجهی در دیگر پروژه ها انجام نداده است و همه توان خود را در پروژه چهاردهم که به نوعی مهمترین پروژه این وزارتخانه در اقتصاد مقاومتی می باشد، منحصر کرده است. در این صورت، از آنجا که اهمیت این پروژه بسیار بالا بوده است و از نظر وزنی بر دیگر پروژه ها اولویت دارد، می توان این اقدام وزارت کشاورزی را مثبت ارزیابی نمود. هرچند توان این وزارتخانه در انجام همه پروژه ها بوده است و لذا بایستی وضعیت آن و دلایل عدم اجرای دیگر پروژه ها بررسی شود.
اما برداشت دوم اینکه علیرغم اقدامات این وزارتخانه در دیگر پروژه ها، با توجه به اینکه این اقدام برای کشور مهم تر و حیاتی تر بوده است، تنها گزارش مربوط به آن تاکنون در رسانه ها ارائه شده است.
با این وجود، ضروری است این وزارتخانه، گزارش دیگر اقدامات خود در اجرای پروژه های اقتصاد مقاومتی را نیز ارائه نماید. همچنین که دستاوردهای بزرگ این وزارتخانه در اقتصاد مقاومتی، بایستی حفظ شده و مورد الگوبرداری توسط دیگر دستگاه ها نیز قرار گیرد.
منابع
۱- سایت وزارت جهاد کشاورزی
۲- خبرگزاری ایانا، کد خبر: ۲۹۹۶۴
۳- پایگاه اطلاع رسانی دولت، کد خبر: ۲۸۷۹۰۷
۴- خبرگزاری فارس، کد خبر: ۱۳۹۴۱۱۰۳۰۰۰۵۱۸
۵- خبرگزاری میزان، کد خبر: ۱۷۹۰۰۱
۶- خبرگزاری تابناک، کد خبر: ۶۲۶۸۲۸
۷- باشگاه خبرنگاران جوان، کد خبر ۵۸۸۱۷۲۴
۸- سایت خبری فردا، کد خبر: ۵۷۲۳۴۱
۹- خبرگزاری ایرنا، کد خبر: ۸۲۱۳۶۹۰۵
۱۰- خبرگزاری مهر، کد خبر: ۳۸۶۰۹۰۲
۱۱- خبرگزاری صدا وسیما، کدخبر: ۱۲۲۶۴۹۸
۱۲- عیار آنلاین، کد خبر: ۱۰۱۸۸۷
پینوشت:
این گزارش توسط شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی تهیه شده و در کتابچه سومین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی منتشر شده است.
