ارز مسافرتی یکی از موضوعات مهمی است که همواره مورد بحث و گفتگو بوده است. دولت و بانک مرکزی معتقدند که نیازهای ارزی مشروع را به طور کامل تامین می‌کنند. به همین دلیل، از نظر آنها، اختصاص ارز به مسافران که سابقه‌ای طولانی در کشور ما دارد، باید توسط بانک مرکزی انجام شود.
نرخ مناسب ارز مسافرتی چه مقدار باید باشد؟
در زمینه تامین نیازهای ارزی مردم، منطق دولت و بانک مرکزی همسو و همخوانی دارد. هر دو نهاد بر این باورند که مردم باید نیازهای مشروع ارزی خود را از طریق بازارهای رسمی تأمین کنند. با این وجود، در خصوص نرخ ارز مسافرتی ابهاماتی وجود دارد.
در خصوص نرخ ارز، ابهاماتی وجود دارد، از جمله اینکه نرخ مناسب چه مقدار است. این موضوع را می‌توان در مورد نرخ سامانه نیما که به کالاهای وارداتی اختصاص پیدا می‌کند نیز مطرح کرد. به عبارت دیگر، نرخ مناسب برای فروش ارز مسافرتی و ارز نیما به متقاضیان مشروع آن توسط دولت چه مقدار باید باشد؟ برخی از مردم معتقدند که نرخ ارز مسافرتی غیرواقعی است و باید به نرخ ارز غیررسمی نزدیک‌تر باشد.
البته در خصوص ارز مسافرتی ابهامات و سوالات بیشتری وجود دارد. دلیل این امر آن است که عرضه کننده اسکناس در این زمینه خود دولت است. در سامانه نیما، عمده عرضه ارز توسط صادرکنندگان انجام می‌شود و می‌توان نوع دیگری از مواجهه را با این موضوع مطرح کرد. اما در مورد ارز مسافرتی، به نظر می‌رسد که دولت از منابع ارزی اسکناس خود برای این امر اختصاص می‌دهد.
بازار غیررسمی ارز: ریشه تقاضای بالا برای ارز با نرخ‌های غیرواقعی
در این راستا عده‌ای باور دارند که تعیین نرخ فعلی ارز، که حدود ۴۲ هزار تومان است، بسیار پایین است و این امر منجر به شده است که سفرهای خارجی برای برخی افراد عملا رایگان تمام شود. اما اینکه چرا دولت نرخ بازار غیررسمی را که هم‌اکنون حدود ۶۰ هزار تومان است، مبنا قرار نمی‌دهد، به نظر می‌رسد فاقد منطق و پشتوانه است. چرا که بازار غیررسمی برای تامین نیازهای خاصی از جمله خروج سرمایه، قاچاق کالا به کشور و غیره است. بنایراین مبنا قرار دادن نرخ بازار غیررسمی از طرف دولت منطقی نیست. دولت باید به جای اتکا به بازار غیررسمی، ارز را با نرخی عادلانه و منطقی به مردم عرضه کند.
در صورتی که دولت نرخ ارز را در بازارهای رسمی، مانند بازار ارز مسافرتی و بازار نیما، افزایش دهد، به طور حتم نرخ ارز در بازار غیررسمی نیز افزایش خواهد یافت. دلیل این امر آن است که نرخ ارز در بازار غیررسمی متأثر از نرخ ارز در بازارهای رسمی است.
اما مسئله مهم‌تر این است که چرا تقاضای بالایی برای خرید اسکناس، ارز و حواله با نرخی حدود ۶۰ هزار تومان در اقتصاد ایران وجود دارد؟ این موضوعی است که دولت باید حل کند. اگر گفته می‌شود که اختصاص ارز با نرخی حدود چهل و چند هزار تومان سفر خارجی را برای مردم ارزان کرده، ریشه اصلی و مشکل اصلی اینجاست که در اقتصاد ایران، تقاضا برای خرید ارز با نرخ بالا به دلایل مختلفی از جمله خروج سرمایه و تامین مالی قاچاق وجود دارد.
محدودیت سفته‌بازی و سوداگری گامی در جهت ثبات بازار ارز کشور
برخی معتقدند برای حل مشکل تخصیص ارز مسافرتی، باید نرخ ارز در بازار رسمی افزایش یابد. اما این راه حل به چند دلیل کارآمد نیست. حتی اگر نرخ ارز در بازار رسمی افزایش یابد، باز هم متقاضیانی برای سفر وجود خواهند داشت که حاضر به پرداخت نرخ‌های بالاتر هستند. افزایش نرخ ارز در بازار رسمی، عملا سوبسید سفر به نفع افراد ثروتمندتر که توان پرداخت نرخ‌های بالاتر را دارند، افزایش می‌یابد. در شرایط فعلی، تخصیص ارز به هر نرخی، به معنای اختصاص یارانه ارزی به واردات است. این موضوع با سیاست‌های کلی نظام اقتصادی کشور مغایرت دارد. بنابراین افزایش نرخ ارز در بازار رسمی، راه حل مناسبی برای حل مشکل تخصیص ارز مسافرتی نیست.
برای حل مشکل ارز در بازار غیررسمی، دولت باید بر مدیریت تقاضا تمرکز کند. این امر از طریق دو رویکرد اصلی قابل تحقق است: اول، پاسخگویی به تقاضای مشروع در بازار رسمی و دوم محدود کردن تقاضای غیرمشروع. دولت باید با افزایش عرضه ارز در بازار رسمی، تلاش کند تا نیازهای مشروع مردم به ارز را به طور کامل برآورده کند. همچنین، دولت باید با ساماندهی و شفاف‌سازی فرآیندهای تخصیص ارز، از رانت و فساد در این زمینه جلوگیری کند. دولت باید با وضع قوانین و مقررات سختگیرانه، تقاضای سفته‌بازی و سوداگری در بازار ارز را محدود کند.
ضرورت ایجاد ساختار رسمی برای ارز و ساماندهی جریان ورود و خروج سرمایه
با محدود شدن تقاضای غیرمشروع در بازار ارز، تقاضا برای ارز در بازار رسمی افزایش می‌یابد و به تبع آن، نرخ ارز در بازار آزاد نیز به نرخ واقعی خود نزدیک می‌شود. بخشی از این مشکل به مدیریت نقل و انتقالات ارزی کشور مربوط می‌شود که خود به دو مقوله ایجاد ساختار رسمی برای ارز و ساماندهی جریان ورود و خروج سرمایه تقسیم می‌شود. با انجام اقدامات فوق، می‌توانیم قدرت پول ملی را افزایش دهیم و جایگزین‌های آن را به سادگی در دسترس مردم قرار ندهیم.
در صورت محدود شدن بازار غیررسمی، قدرت آن نیز کاهش می‌یابد و فاصله نرخ ارز در این بازار با نرخ رسمی کم می‌شود. در نتیجه، مشکلی که تحت عنوان یارانه به سفر خارجی یا یارانه به واردات مطرح می‌شود، از بین خواهد رفت. افزایش نرخ رسمی ارز در شرایط فعلی و با وجود تقاضای بالا در بازارهای رسمی، راه حل مناسبی برای این مشکل نیست، زیرا این کار مشکل را حل نخواهد کرد.
