مسیر اقتصاد/ در میان اقتصاددانان، اغلب این سوال که چرا باید بانک مرکزی در عرصه سیاست های توسعه ای تلاش کند، وجود دارد.
پاسخ این سوال علیرغم لزوم طراحی دقیق برای آن، ساده است و آن اینکه نیازها و ابزارهای سیاست های توسعه و پیشرفت، بسیار بزرگ و گسترده بوده و این ملزومات، برای یک اقتصاد در حال توسعه ضروری است.
در تاریخ پیدایش بانک های مرکزی، نگاه غالب به بانک مرکزی، نگاه توسعه گرایانه (Developmental Central banking) بوده است. این نگاه معتقد است که بانک مرکزی با استفاده از سیاست های مستقیم و تامین مالی دولت و حمایت از تولید و صنایع، به منظور دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی اقدام می نماید. اما در چند دهه اخیر نگاه نئولیبرال به بانک های مرکزی گسترش یافته و بر آن تاکید می شود.
در بانکداری مرکزی نئولیبرال، فرض می شود هدف از سیاست پولی حفظ ثبات قیمت هاست؛ در این شرایط کار برای کشورهای درحال توسعه که نیازمند رشد و پیشرفت هستند، ساده نیست و با این نوع بانکداری، به سختی بتوان نیازمندیها و منابع لازم برای رشد و توسعه را فراهم آورد. همین مسئله باعث شده است که کشورها به سمت بانکداری مرکزی توسعه گرا حرکت نمایند.
رویکرد توسعه گرایانه بانک های مرکزی در فرانسه و آلمان بعد از جنگ
ارزیابی های بین المللی نتایج مثبت فوق العاده ای از بانک های مرکزی که برای ترویج رشد فراگیر در کنار حفظ ثبات کلان اقتصاد تلاش می کنند، نشان می دهد.
به عنوان نمونه بانک های مرکزی آلمان و فرانسه نقش های توسعه گرایانه ای را در بازسازی و نوسازی کشورشان، پس از جنگ بر عهده داشتند و هنگامی که ضرورت ها و کاستی های این دوره تمام شد، بانک مرکزی این کشورها بر رویکرد کنترل و تثبیت قیمت ها متمرکز شدند.
در واقع بانک های مرکزی باید تا چند دهه در نقش توسعه گرایانه خود باقی بمانند و پس از توسعه یافتگی، باید بر کنترل قیمت ها (به عنوان بانک مرکزی نئولیبرال) متمرکز شوند. سیاستگذاری در خصوص وضعیت نظام بانکی باید فراخور شرایط و زمان باشد.
نتایج سیاست های توسعه گرایانه بانک مرکزی در بنگلادش
بنگلادش یکی از کشورهایی بوده است که در حال توسعه محسوب می شود؛ این کشور توانسته با به کارگیری رویکرد توسعه گرا در بانک مرکزی، رشد اقتصادی قابل توجه داشته باشد.
آمار و ارقام رشد و تورم نیز نمایانگر آن است که به کارگیری بانک مرکزی توسعه گرا و سیاست های توسعه ای منجر به دستیابی به رشد بالا و با ثبات و تورم پایینی شده است.
همانطور که داده ها نشان می دهند در دو دهه اخیر (۱۹۹۵-۲۰۱۴)، رشد متوسط بنگلادش برابر با ۵.۷۳ درصد بوده است که بعد از هند (۶.۷۷ درصد)، بالاترین متوسط رشد در منطقه را تجربه کرده است.
همچنین در انحراف معیار رشد نیز پایین ترین مقدار (۰.۵۷ درصد) را در منطقه داراست که نشان از ثبات رشد در بنگلادش می باشد. متوسط تورم بنگلادش نیز در دو دهه گذشته (۱۹۵۵-۲۰۱۴) برابر با ۶.۴۵ درصد و انحراف معیار آن برابر با ۲.۴۴ درصد بوده است.
لزوم توجه به بانک مرکزی توسعه گرا در ایران
ایران کشوری در حال توسعه است که در مسیر پیشرفت خود، نیازمند منابع و الزامات فراوانی است که دولت به تنهایی نمی تواند تمامی آن را مهیا سازد.
با این وجود در طرح اصلاح ساختار بانک مرکزی که توسط مجلس تهیه و تدوین شده و هم اکنون برای بررسی در مجلس است، با رویکردی کاملا غیر توسعه گرایانه بانک مرکزی طراحی شده است. این طرح در شرایطی که کشور نیازمند هدایت منابع به سمت بخش های مهم اقتصاد است، یکی از مهمترین نهادها را از سیاستگذاری برای رشد و توسعه کشور منع نموده و کنترل و ثبات تورم را مهمترین اولویت بانک مرکزی در نظر می گیرد.
این درحالیست که اولویت اول کشور، توسعه و افزایش اشتغال است. بنابراین لازم و ضروری است تا طرح اصلاح ساختار بانک مرکزی با نگاه توسعه گرایانه تهیه و تدوین گردد و برای این نهاد اثرگذار، نقش آفرینی مشخصی در این زمینه تعیین گردد.
