مسیر اقتصاد/ روش‌های متعددی جهت برآورد قاچاق در دنیا شایع است. برخی روش‌ها مانند شکاف عرضه و تقاضا به جهت محاسبه آمار قاچاق است. برخی دیگر مانند کشور شریک[۱] به جهت اعتبارسنجی روش‌های دیگر و برخی دیگر به جهت شناسایی معاملات مشکوک استفاده می‌شوند. در این گزارش به روش فیلتر قیمت که جزو روش‌های شناسایی معاملات مشکوک است پرداخته می‌شود.
قیمت‌های بین چارکی؛ مبنای شناسایی معاملات مشکوک در روش فیلتر قیمت
در روش فیلتر قیمت[۲] برای هر دسته‌بندی از کالاها (با سیستم HS-Code)، قیمت‌های سقف و کف تعیین می‌شود. در نتیجه معاملات با قیمت‌های غیرعادی و خارج از محدوده قیمتی تعیین شده به‌عنوان معاملات مشکوک به جریان‌های مالی غیرقانونی و یا قاچاق در نظر گرفته و مورد معامله بررسی می‌شود.
برای تشکیل فیلتر قیمت از تراکنش‌های معاملاتی در بازار استفاده می‌شود. سپس قیمت‌های سقف و کف یا براساس تحلیل و قضاوت ذهنی متخصصان کالاها و یا با استفاده از چندک اول و آخر تراکنش‌ها تعیین می‌شود. به وسیله فیلتر قیمت می‌توان معاملات مشکوک را شناسایی و برآورد قاچاق را انجام داد.
مزایای روش فیلتر قیمت
روش فیلتر قیمت مزایایی دارد که آن را از دیگر روش‌ها متمایز می‌کند. این مزایا به شرح زیر است:
- بهره‌گیری از اطلاعات یکی از طرفین تجاری: یکی از مزایای روش فیلتر قیمت، تکیه این روش به یکی از طرفین معاملات تجاری است. چرا که این روش صرفا با استفاده از قیمت‌های یکی از طرفین، مشکوک بودن معامله را با مقایسه با قیمت‌های سقف و کف شناسایی می کند. این در حالی است که برخی روش ها همچون روش شریک تجاری به اطلاعات قیمتی و مقداری دو طرف معامله در دو کشور مختلف احتیاج دارد.
- شناسایی آنی قیمت‌های مشکوک: از دیگر مزایای روش فیلتر قیمت امکان شناسایی آنی است. زیرا تراکنش‌ها در زمان معامله به‌سرعت ثبت شده و امکان بررسی سوابق قیمتی کالاها و موارد مشکوک فراهم می‌شود؛ برخلاف روش شریک تجاری که گزارش‌های کشورها براساس محدودیت‌هایی از جمله تاخیر طبیعی در حملونقل با تاخیر مواجه بود.
- عدم نیاز به تبدیل نرخ ارز: به‌دلیل تکیه‌ی این روش به قیمت‌های یکی از طرفین تجاری، نیازی به تبدیل نرخ ارز و مواجهه با مشکلات ناشی از نوسانات ارزی در طی زمان نیست؛ برخلاف روش کشور شریک که در آن نوسانات نرخ ارز در بیش‌برآوردی و کم‌برآوردی اختلاف تجاری تاثیر دارد.
معایب روش فیلتر قیمت
روش فیلتر قیمت معایبی نیز دارد از جمله اینکه قیمت‌های سقف و کف به صورت درون‌زا با استفاده از آمارهای تجاری تعیین می‌شوند. این قیمت‌ها ممکن است به‌طور طبیعی شامل قیمت‌های غیرعادی نیز بشوند و در نتیجه معاملات مشکوک را عادی جلوه بدهد. علت قیمت‌های غیرعادی مذکور شامل موارد زیر می‌شود:
- ناهمگنی کالاهای دسته‌بندی: دسته‌بندی کالاها حتی در دقیق‌ترین حالات ممکن شامل کالاهایی با درجات متفاوتی از ناهمگنی هستند. در نتیجه تغییرات قیمت متفاوتی در طی زمان با هم دارند و همین مسئله نتایج مشکوک طبیعی را در پی خواهد داشت.
- قیمت متفاوت قراردادهای بلندمدت: معاملات در قراردادهای بلندمدت ممکن است قیمت‌های متفاوتی نسبت به قراردادهای کوتاه‌مدت داشته باشند و به‌طور طبیعی موارد مشکوکی را گزارش بدهند. به همین علت بایستی توجه به نوع معاملات در اسناد تجاری را مدنظر قرار داد.
- خطاهای ثبتی: امکان ثبت اشتباه تراکنش‌های خارج از محدوده فیلتر قیمت وجود دارد. همین مسئله موجب می‌شود حتی اگر قیمت معامله ثبت شده با اختلاف کمی از کران بالا یا پایین و در محدوده ثبت شود به عنوان قیمت عادی قلمداد شود.
- قیمت‌گذاری کالاهای وارداتی و صادراتی: در کشور ما قیمت‌گذاری برای کالاهای وارداتی به جهت تعیین حقوق ورودی و قیمت‌گذاری برای کالاهای صادراتی به جهت تعیین تعهدات بازگشت ارزی توسط سامانه جست‌و‌جوی شناسه ارزش[۳] عملا کارکرد این روش را برای تعیین محدوده قیمتی و شناسایی معاملات مشکوک از بین می‌برد.
کاربرد روش فیلتر قیمت در مبارزه با قاچاق
در کشور ما از روش شکاف عرضه و تقاضا جهت برآورد حجم قاچاق استفاده می‌شود. به دلیل اینکه این روش برآوردی و دارای خطاست از روش فیلتر قیمت می‌توان به عنوان روش مکمل استفاده کرد. روش فیلتر قیمت برای شناسایی معاملات مشکوک می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. این روش جریان‌های مالی غیرقانونی یا قاچاق را با لحاظ همه محدودیت‌های مذکور می‌تواند تشخیص دهد؛ اما نمی‌تواند حجم قاچاق را تخمین بزند.
منبع: گزارش گمرک جهانی درباره‌ی جریان‌های مالی غیرقانونی، ۲۰۱۸
پینوشت:
[۱] Partner Country Method (PCM)
[۲] Price Filter Method (PFM)
[۳] epl.irica.ir/TscViewPage?0
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
