به گزارش مسیر اقتصاد چک یکی از کلیدی‌ترین ابزارهای مالی است که با توجه به کارکردی که دارد، می تواند راهگشای فعالیت بنگاه ها به ویژه در زمان مواجهه با تنگاهای مالی باشد.
از طرف دیگر وجود اعتماد بین طرفین معامله یکی از عوامل مهم در تسهیل معاملات از طریق چک است؛ در واقع استفاده از این سند مالی تنها با ایجاد زمینه اعتماد بین خریدار و فروشنده نسبت به لازم الاجرا بودن آن ممکن است.
برای ایجاد اطمینان در خصوص لازم‌الاجرا بودن چک و وصول آن، در گذشته دستگاه قضایی با صاحبان چک بلامحل برخورد کیفری می نمود؛ اما افزایش هزینه‌های جرایم کیفری برای قوه قضاییه موجب تغییر رویه برخورد این نهاد با مسئله چک شد و جنبه های حقوقی آن بیشتر مورد توجه قرار گرفت.
با این حال این شیوه مواجهه با چک، بازدارندگی لازم جهت صدور چک‌های بلامحل ندارد و موجب می‌شود فعالان اقتصادی در انجام معاملات موعددار خود احتیاط کرده و بیشتر با افرادی که از قبل شناخت دارند، از طریق چک معامله کنند.
اما بسیاری از کشورها نظام اعتبارسنجی را به عنوان راه حل بازدارنده چک برگشتی برگزیده اند تا بدین طریق، عدم تقارن اطلاعات بین طرفین را از بین برده و گیرنده چک از مسیر شناسایی طرف مقابل، با آگاهی وارد معامله شود.
راه اندازی سامانه صیاد برای قانونمند کردن چک
بانک مرکزی ج.ا.ا نیز شهریورماه سال جاری اقدام به راه‌اندازی سامانه صیاد (صدور یکپارچه الکترونیکی دسته چک) نمود تا بدین وسیله مشکل عدم تقارن اطلاعات را حل نماید.
اهم ویژگی های سامانه صیاد عبارتند از:
- صدور متمرکز تمام دسته چک‌ها توسط بانک مرکزی ج.ا.ا
- یکپارچه‌سازی اشکال، ابعاد و طراحی برگه چک
- درج کد رهگیری منحصربه‌بفرد بر روی هر برگه چک
ویژگی اول مربوط به اهلیت داشتن متقاضی دریافت دسته چک است که توسط برخی از بانک‌ها به دلیل منافعی که حساب جاری برای آنها به وجود می‌آورد، مورد توجه قرار نمی‌گرفت. در سامانه صیاد صدور دسته چک تحت کنترل و نظارت بانک مرکزی قرار می‌گیرد.
ویژگی دوم با متحدالشکل کردن چک‌های صادر شده موجب کاهش جعل چک می‌شود.
مورد سوم که مهم‌ترین ویژگی سامانه صیاد به شمار می‌آید، این امکان را برای گیرنده چک فراهم می‌کند تا از عملکرد مالی صادرکننده چک آگاه شود بدین طریق که فرد با ارسال کد رهگیری به سامانه از سابقه چک برگشتی صادرکننده چک مطلع می‌شود.
لزوم تکمیل سامانه صیاد برای اعتبارسنجی صحیح
راه‌اندازی سامانه صیاد هرچند یک قدم رو به جلو بوده است اما مسئله عدم تقارن اطلاعات را به طور کامل حل نمی‌کند؛ در واقع در این سامانه باید علاوه بر اطلاعات مربوط به تعداد چک‌برگشتی صادرکننده چک، دیگر اطلاعات که هویت مالی وی را مشخص می کند نیز به گیرنده چک ارائه شود که عبارتند از:
الف) تعداد چکی که فرد تاکنون صادر کرده است
در ارتباط با سابقه مالی صادرکننده تنها تعداد چک برگشتی اهمیت ندارد؛ زیرا ممکن است وی اخیرا دسته چک از بانک دریافت نموده باشد و تعداد چک‌های صادر شده او محدود بوده در نتیجه سابقه صدور چک بلامحل نداشته باشد که این مورد موجب اتخاذ تصمیم اشتباه توسط گیرنده چک شود.
ب) مانده تعهدات جاری صادرکننده چک
به این معنا که فرد صادرکننده چک در حال حاضر چه میزان (مبلغ) چک در بازار دارد؛ به عبارتی ارزش مجموع تعداد چک‌هایی که فرد در جریان دارد چقدر است؟
این مورد مربوط به وضعیت آینده مالی فرد صادرکننده چک است و اگر میزان تعهدات وی زیاد باشد مسلما در تصمیم گیرنده چک اثر خواهد داشت.
