به گزارش مسیر اقتصاد تشكیل بنیاد مستضعفان بر پایه فرمان ۹/۱۲/۱۳۵۷ رهبر كبیر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران امام خمینی (ره) به شورای انقلاب اسلامی سپرده شد.
مهمترین قسمت های این پیام به این مهم اشاره دارد که «شورای انقلاب اسلامی مأموریت دارد كه تمام اموال منقول و غیرمنقول سلسله پهلوی و شاخه ها و عمال و مربوطین به این سلسله را كه در طول مدت سلطه غیرقانونی از بیت المال مسلمین اختلاس نموده اند بنفع مستمندان و كارگران و كارمندان ضعیف مصادره نماید تا بنفع ایشان از هر طبقه صرف گردد، در ایجاد مسكن و كار و غیرذالك»
ایجاد مسکن و کار برای مستمندان، ماموریت اصلی بنیاد مستضعفان در بدو تاسیس
به موجب این پیام بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۴/۱۲/۱۳۵۷ زیر نظر هیات منتخب رهبر کبیر انقلاب (ره) مركب از آقایان حضرت آیت الله سید علی حسینی خامنه ای، اكبر هاشمی بهرمانی، شهید مظلوم آیت الله دكتر سید محمد حسینی بهشتی، میر كریم موسوی كریمی (آیت الله اردبیلی)، احمد جلالی، علی اصغر مسعودی و عزت الله سحابی تاسیس گردید و ماموریت یافت تا مفاد مذکور در پیام امام خمینی (ره) را محقق نماید.
طبق پیام مذکور، ایجاد مسکن و کار برای مستمندان به عنوان مهمترین ماموریت بنیاد مستضعفان تعیین شد.
هیات مؤسسین در نخستین اجلاس خود در تاریخ ۳/۴/۱۳۵۸، اساسنامه بنیاد مستضعفان را در ۲۵ ماده و یك تبصره تنظیم نمود كه به تایید شورای انقلاب اسلامی رسید و بنیاد مستضعفان مطابق ماده ۸ آیین نامه اصلاحیه مؤسسات غیر انتفاعی به تاریخ ۳/۵/۱۳۵۸ با شماره ۱۹۸۳ به ثبت رسید. این اساسنامه در سال های ۶۷ و ۸۴ نیز مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفت.
در تاریخ ۲۱/۴/۱۳۵۹ لایحه قانونی اساسنامه بنیاد به تصویب شورای انقلاب اسلامی رسید و جایگزین اساسنامه مؤسسان گردید.
اصلاحات سال ۱۳۶۷ و تغییر بنیاد مستضعفان به بنیاد جانبازان
در تاریخ ۳/۹/۱۳۶۷، با صدور فرمانی از سوی امام خمینی (ره) خطاب به نخست وزیر وقت، نام بنیاد مستضعفان به بنیاد جانبازان تغییر یافت.
در ادامه با حكم نیز با حکم رهبر انقلاب در تاریخ ۱۵/۶/۱۳۶۸، نام این نهاد از بنیاد جانبازان به «بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی» تغییر یافت و محسن رفیقدوست به ریاست آن منصوب گردید.
در پیام انتصاب ایشان آمده بود: مطلب عمده آن است كه كلیه امكانات و داراییهای موجود در این بنیاد را با كوشش و تلاش پیگیر و با دقت وافی مورد بهره‌برداری قرار داده، از عواید آن در درجه اول برای تأمین نیاز جانبازان عزیز – كه شهدای زنده انقلاب و یادگارهای ارزنده ده سال مقاومت ملت ایران می‌باشند استفاده نمایید. البته كل عواید این بنیاد باید برای امور مادی و فرهنگی مستضعفان به كار رود. ۱۵/۶/۱۳۶۸
با توجه به تغییر نام صورت گرفته در بنیاد، اساسنامه این نهاد در سال ۷۶ مجددا مورد اصلاح قرار گرفت. در ماده ششم این اساسنامه که به هدف بنیاد مستضعفان اشاره دارد می خوانیم:
انتزاع ماموریت های مرتبط با ایثارگران از بنیاد
در ادامه به منظور تجمیع ماموریت های مرتبط با ارائه خدمت به خانواده معزز شهداء، جانبازان و آزادگان سر افراز، فرمان مورخ ۸/۱۱/۱۳۸۱ از سوی رهبر انقلاب آیت الله خامنه ای خطاب به رییس جمهور وقت صادر گردید و طی آن، بنیاد شهید انقلاب اسلامی تاسیس گردید.
متعاقب ابلاغ این فرمان مبنی بر انتزاع فعالیت امور جانبازان از بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی و الحاق آن به بنیاد شهید و ایثارگران، عنوان بنیاد مجددا به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی تغییر یافت و بر همین اساس، اساسنامه بنیاد كه در تاریخ ۱۱/۵/۱۳۷۹ به تصویب رهبر انقلاب رسیده بود، با اعمال آخرین اصلاحات منتشر شد.
به دلیل تغییر نام مجدد بنیاد در سال ۸۲، جدیدترین اساسنامه بنیاد در سال ۸۳ در قالب ۱۹ ماده تدوین گردید. در این اساسنامه نیز همانند اساسنامه سال ۷۶ در مورد اهداف کلی بنیاد به رفع استضعاف و محرومیت در جامعه اشاره شده است؛ با این تفاوت که نام جانبازان از این اساسنامه حذف گردیده است.
ماموریت جدید بنیاد مستضعفان
در ماده ۶ این اساسنامه در خصوص اهداف و وظایف بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی آمده است: اهداف كلی بنیاد عبارتست از کمک به ارتقاء سطح زندگی مادی, معنوی و فرهنگی مستضعفان و محرومین جامعه همراه با اداره بهینه دارائیهای تحت پوشش و با حضور مؤثر در صحنه‌های اقتصادی در چارچوب سیاستهای كلی نظام.
همچنین در ماده ۸ این اساسنامه در خصوص وظایف اقتصادی به موارد زیر اشاره شده است:
- تقویم و حفظ و اداره اموال و در صورت نیاز تبدیل آنها به داراییهای مولد
- حفظ اشیاء، اسناد و مدارك تاریخی و بهره‌برداری از آنها در جهت رشد فرهنگی‌كشور
- اداره بهینه واحدهای اقتصادی، ادغام و تبدیل و توسعه آنها با هدف حضور در صحنه‌های داخلی و بینالمللی
- توسعه توان اقتصادی بنیاد و نیز انجام فعالیتهای تولیدی و خدماتی به منظور افزایش تولید ملی، كسب درآمد، توسعه فضای رقابتی و كمك به اجرای اهداف و سیاستهای دولت جمهوری اسلامی ایران
بر اساس بررسی های صورت گرفته در موارد فوق، «ارتقای سطح مادی و معنوی مستضعفان و محرومان جامعه» مهمترین ماموریت بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در شرایط فعلی است که باید از طریق «مدیریت بهینه دارایی های این بنیاد در جهت اهداف و سیاست های کشور» محقق گردد.
لزوم تعیین شاخص برای بررسی عملکرد بنیاد مستضعفان
با این اوصاف، ضروری است شاخص هایی به منظور بررسی عملکرد بنیاد مستضعفان طراحی گردد تا عملکرد این نهاد انقلابی بر اساس آن سنجیده شود.
البته لازم به ذکر است که گزارش های این بنیاد مبنی بر اعطای تسهیلات و ایجاد کارگاه در مناطق مختلف و کمک به مناطق محروم شامل نکات امیدبخش و قابل توجهی است؛ با این حال باید نوع گزارش دهی بنیاد بر اساس شاخص های عملیاتی باشد.
به عنوان مثال در این زمینه بر اساس ماموریت های بنیاد می توان به «تعداد شغل ایجاد شده» نسبت به میزان هزینه های صورت گرفته در یک سال مالی اشاره کرد. در واقع بنیاد مستضعفان بایستی در پایان هر سال علاوه بر انتشار صورت های مالی و وضعیت اقتصادی و ایجاد شفافیت در اقدامات صورت گرفته، طی گزارشی مشخص نماید که چه میزان اشتغالزایی، خروجی این اقدامات بوده است.
درآمدزایی بنیاد باید در راستای ارائه خدمت به مستضعفان باشد
نکته دیگر در خصوص درآمدزایی بنیاد مستضعفان است. اینکه این بنیاد بتواند اقتصادی عمل نماید و در انجام فعالیت ها زیان ده نباشد، نکته درستی بوده که در اساسنامه بنیاد نیز به آن اشاره شده است؛ با این وجود بنیاد مستضعفان به عنوان یک نهاد انقلابی باید به انجام فعالیت هایی روی بیاورد که در آنها صرفا کسب درآمد مدنظر نبوده و ضمن کسب درآمد معقول، به ارائه خدمت نیز منتهی می شود.
به عنوان مثال ساخت هتل یا پاساژ و … هرچند فعالیت هایی سودده است اما در جهت ارائه خدمت به محرومان و مستضعفان نبوده و صرفا جنبه درآمدی دارد. حال آنکه کمک به ایجاد کارگاه های تولیدی یا ساخت مسکن متناسب با نیاز محرومان علاوه بر اینکه می تواند با طراحی یک مدل بهینه اقتصادی درآمد معقولی جهت مدیریت امور جاری بنیاد باشد، در جهت ارائه خدمت و تحقق اهداف بنیاد نیز هست و می تواند به عنوان یک شاخص در بررسی عملکرد بنیاد مستضعفان مورد استفاده قرار بگیرد.
