مسیر اقتصاد/ پرورش مرغ‌های بومی در ایران قدمتی چند هزار ساله دارد به طوری که ایرانیان حدود ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، مرغ و خروس‌هایی که منشاء آن از شبه قاره هندوستان بود را نگهداری می‌کردند و پرورش می‌دادند. تا سال ۱۳۳۲ پرورش مرغ در ایران صرفا جنبه خانگی و روستایی داشت و خانوارهای روستایی با پرورش و نگهداری تعدادی مرغ و خروس علاوه بر تامین گوشت و تخم مرغ مورد نیاز خود، مازاد آن را به بازار مصرف عرصه می‌کردند و بدین ترتیب بخشی از پروتئین مورد نیاز جامعه نیز تامین می‌شد.
در این میان در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ با ورود نژادهای اصلاح شده مرغ به ایران خزانه ژنتیکی مرغ‌های بومی مورد تهاجم ژن‌های وارداتی قرار گرفت. در سال ۱۳۳۲ پیرو اصل ۴ ترومن[۱] در راستای کمک‌های مالی کشور آمریکا به دولت وقت تعداد ۶۰ هزار قطعه جوجه یک روزه از نژادهای دو منظوره همچون ردآیلند رد[۲] وارد کشور شد. این مسئله ضمن زمینه سازی صنعتی شدن مرغداری در کشور باعث بروز مشکلات جدید و شیوع بیماری‌هایی که مرغ‌های بومی تا آن زمان تجربه برخورد و ابتلا به آنها را نداشتند را فراهم کرد. از طرف دیگر نژادهای وارداتی نیز به دلیل فقدان قدرت سازش پذیری با شرایط محیطی ایران و فضای نامطلوب نگهداری در روستاها از بین رفتند و صرفا در فضای صنعتی تولید شدند.
مقابله با ریشه کن شدن مرغ‌های بومی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی به منظور مقابله با خطر ریشه کن شدن مرغ‌های بومی، اقداماتی در جهت جلوگیری از ریشه کنی نژادهای مرغ بومی به عنوان سرمایه‌های ملی و همچنین بهبود و توسعه تولیدات مرغ بومی در روستاها انجام گرفت. این فعالیت در ابتدا با جمع آوری تخم مرغ از روستاهای نسبتاً دور افتاده و تولید گله مرغ و خروس‌های والد شروع شد و به تدریج در اکثر مراکز نسبت به اجرای برنامه‌های اصلاح نژادی نیز اقداماتی صورت گرفت. این امر در ابتدا به صورت یک برنامه‌ریزی مرکزی نبود و بیشتر متأثر از سلایق و توانایی‌های کارشناسان هر یک از این مراکز بود. به دلیل عدم دسترسی به متخصصین اصلاح نژاد برنامه‌های اصلاح نژادی در تعدادی از این مراکز با موفقیت همراه نشد و پس از مدتی نه چندان طولانی این مراکز صرفا به فعالیت تکثیر و ترویج رو آوردند.
ایجاد و فعالیت ۶ مرکز اصلاح نژاد مرغ بومی در کشور
در ادامه متناسب با پتانسیل ژنتیکی در استان‌ها، امکان دسترسی به متخصصین اصلاح نژاد و همچنین جمعیت و یکنواختی گله‌های موجود، چهار استان آذربایجان غربی، اصفهان، فارس و مازندران به عنوان مراکز اصلاح نژادی مرغ بومی انتخاب شدند و معاونت امور دام وزارت جهادکشاورزی به عنوان متولی ملی، برنامه‌های متمرکزی را جهت هدایت علمی مراکز اصلاح نژادی تنظیم و به اجرا درآورد.
در این راستا پس از سال ١٣٧٦ دستورالعمل‌های یکنواختی برای مراکز اصلاح نژادی تهیه کرد و در راستای اهداف تعیین شده جهت اخذ اطلاعات و ثبت رکوردهای عملکرد و شجره شامل وزن بدن، تعداد تخم مرغ، وزن تخم مرغ و سن بلوغ به مراکز ابلاغ گردید. در ادامه روند با وجود سپری شدن چندین نسل عملیات اصلاح نژادی در مراکز مذکور، مراکز یزد و خراسان که به کار تکثیر مرغ بومی اشتغال داشتند به ترتیب در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ متقاضی تبدیل شدن به مرکز اصلاح نژادی شدند به طوری که در ادامه این دو مرکز نیز هماهنگ با سایر مراکز به عنوان پنجمین و ششمین مرکز اصلاح نژادی در کشور کار خود را ادامه دادند.
ثبت ۶ نژاد مرغ بومی در کشور
ثبت ۶ نژاد مرغ بومی اصلاح نژاد شده در سال ۱۴۰۲ نتیجه چندین دهه تلاش و تحقیق و توسعه در مراکز اصلاح نژادی مرغ بومی کشور بود. در این راستا آقای قربانی عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور ضمن اشاره به ثبت ۶ نژاد مرغ بومی اصلاح شده دو منظوره در کشور گفت: این نژادهای اصلاح شده دو منظوره دارای ترکیب ژنتیکی پایدار و از شجره‌ای ۳۰ ساله برخوردارند، به طوریکه تولید گوشت و تخم‌مرغ این نژادهای اصلاح شده نسبت به توده‌های اولیه به طور میانگین ۵۵ تا ۶۵ درصد افزایش یافته است.[۳]
۶ نژاد ثبت شده شامل مرغ ارومیانا مربوط به شمال غرب کشور در استان آذربایجان، مرغ پارسه مربوط به جنوب کشور در استان فارس، مرغ ایساتیس مربوط به جنوب شرق کشور در استان یزد، مرغ سپاهان در مرکز کشور در استان اصفهان، مرغ کاسپین مربوط به شمال کشور و مرغ توسیکا مربوط به منطقه شمال شرق در استان خراسان هستند.
سایر نژادهای مرغ بومی در ایران شامل مرغ مرندی، مرغ خزک، مرغ لاری و مرغ گردن لخت است که به نوعی در معرض خطر انقراض هستند. این نژادها ایستگاهی برای توسعه ندارند و شاید به ندرت بتوان در روستاها مرغ‌های خالصی را از این نژادها پیدا کرد.
تقویت اقتصاد روستا با استفاده از ظرفیت «مرغ‌های بومی» کشور
حفظ ذخایر پر ارزش ژنتیکی مرغ‌های بومی به عنوان یک پدافند غیر عامل بسیار ضروری است و با تحقیق و توسعه و پشتیبانی از مراکز اصلاح نژاد مرغ بومی امکان کاهش وابستگی به واردات نهاده‌های ژنتیکی فراهم می‌شود.
از سوی دیگر انتظارت کم مرغ‌های بومی اصلاح نژاد شده نسبت به جایگاه پرورش و تغذیه و همچنین مقاومت به بیماری، امکان پرورش و نگهداری این پرندگان با هدف تولید گوشت و تخم مرغ فراهم شده است که می‌توان ضمن اشتغال زایی منبع درآمد مناسب برای ساکنین روستایی باشد و باعث تقویت اقتصاد روستا نیز گردد.
در همین راستا با گسترش پرورش مرغ های بومی اصلاح نژاد شده در روستاها زمینه کاهش بخشی از نیاز کشور به اقلام خوراکی وارداتی مانند ذرت و کنجاله سویا نیز فراهم می‌شود؛ چرا که امکان تغذیه مرغ بومی با استفاده از ضایعات کشاورزی و ته مانده سفره غذایی نظیر پوسته تخم مرغ، استخوان و… وجود دارد.
پی‌نوشت:
[۱] اصل ۴ آخرین اصل برنامه هری ترومن، رئیس جمهور آمریکا بود که در نطق تحلیف خود در سال ۱۹۴۹ (بهمن ۱۳۲۷) از آن رونمایی کرد. پس از پایان جنگ جهانی دوم ترومن در نظر داشت این برنامه را برای گرسنگی زدایی و جلوگیری از نفود کمونیسم در کشورهای غرب آسیا، شمال آفریقا و آمریکای جنوبی در سه بخش کشاورزی، آموزشی و بهداشتی اجرا نماید. برنامه اصل ۴ ترومن در قالب ارائه نسخه کارشناسی و اعطای کمک‌های مالی و تجهیزاتی بود و مبتنی بر شرایط خاصی که دولت آمریکا بر آن تاکید می‌کرد به کشورهای متقاضی ارائه می‌شد و ایران یکی از اولین کشورهایی بود که متقاضی اجرای آن شد.
[۲] Rhode Island Red
[۳] مهر؛ شماره خبر: ۶۱۰۳۰۸۷
انتهای پیام/ کشاورزی
