مسیر اقتصاد/ در سلسله گزارش های بررسی علل گرانی حمل و نقل جاده‌ای در ایران گفته شد که نیروی انسانی، ناوگان و سوخت، عوامل تولید در بخش حمل و نقل هستند. بنابراین بهره‌وری هر کدام از این عوامل نقشی کلیدی در هزینه‌های حمل و نقل خواهد داشت. در این گزارش به وضعیت بهره‌وری سوخت در بخش حمل و نقل جاده‌ای که قریب ۹۰ درصد حمل کالا در ایران از این جنس است، پرداخته خواهد شد.
بهره‌وری سوخت در حمل و نقل جاده‌ای ایران، کمتر از نصف اتحادیه اروپا
بهره‌وری سوخت در بخش حمل بار جاده‌ای به معنای میزان بار جابجا شده در ازای مصرف یک واحد سوخت است. بر اساس آخرین آمار سازمان راهداری و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی، در ایران سالانه ۲۱.۹ میلیارد لیتر گازوئیل در بخش حمل و نقل جاده‌ای مصرف و ۲۶۰ میلیارد تن-کیلومتر کالا جابجا می‌شود. این بدان معنا است که به ازای مصرف هر لیتر گازوئیل در بخش حمل و نقل، ۱۲ تن-کیلومتر کالا یا به عبارتی ۱ تن کالا به مسافت ۱۲ کیلومتر جابجا می‌شود. این در حالی است که در اتحادیه اروپا به عنوان مجموعه‌ای پیشرو در عرصه شاخص‌های بهره وری، به ازای مصرف هر لیتر گازوئیل، ۲۸ تن-کیلومتر کالا جابجا می‌شود. بنابراین بهره‌وری سوخت در بخش حمل و نقل جاده‌ای در ایران، کمتر از نصف اتحادیه اروپا است.
-
- بهره وری سوخت در بخش حمل و نقل ایران کمتر از نصف اتحادیه اروپا
بررسی ها نشان می دهد مهمترین علل مصرف بالای سوخت و بهره‌وری پایین آن در ایران عبارتند از بالا بودن درصد سفرهای خالی، فرسودگی ناوگان، جابجایی بار با ناوگان سبک به فواصل دور و معطلی‌های ناوگان برای دریافت سوخت که همگی متاثر از قیمت گازوئیل هستند.
اتلاف سالانه ۳.۴ میلیارد لیتر گازوئیل به علت بالا بودن درصد سفرهای خالی ناوگان
هر چه درصد سفرهای خالی بالاتر باشد، مصرف سوخت به ازای جابجایی هر تن-کیلومتر بار بیشتر خواهد شد. زیرا سوخت مصرف شده برای مسیر برگشت نیز به حساب باری که در مسیر رفت جابجا شده، منظور می‌شود. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ۵۰ درصد سفرهای ناوگان در ایران، خالی است و به ازای هر ۲۲۰ کیلومتر جابجایی ناوگان، تنها ۱۰۰ کیلومتر، بار جابجا می‌شود. این در حالی است که در اتحادیه اروپا کامیون‌ها تنها در ۲۰ درصد سفرها بدون بار هستند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در وضع کنونی و بدون تغییر در میزان عرضه و تقاضای بار در مبادی و مقاصد بار در کشور، امکان کاهش سفرهای خالی به ۳۰ درصد وجود دارد. در این صورت سالانه ۳.۴ میلیارد لیتر گازوئیل معادل ۱۵ درصد مصرف کنونی، در مصرف سوخت صرفه جویی خواهد شد.
مصرف سالانه ۵.۷ میلیارد لیتر گازوئیل فراتر از نیاز به علت فرسودگی ناوگان
فرسودگی ناوگان از مهمترین عوامل بالا بودن مصرف سوخت در بخش حمل و نقل جاده‌ای است. میانگین سن ناوگان سنگین در ایران ۱۹.۳ سال است که از سن فرسودگی یعنی ۱۶ سال بیشتر است. میانگین سنی ناوگان سنگین باری در اتحادیه اروپا، آمریکا، ژاپن و آلمان به ترتیب ۱۴، ۱۲، ۱۲ و ۹ سال است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در اتحادیه اروپا یک کشنده سنگین در بهترین حالت عملکرد ۳۰ لیتر گازوئیل بر ۱۰۰ کیلومتر و در حالت عمومی به طور میانگین ۳۳ لیتر بر ۱۰۰ کیلومتر مصرف می‌کند[۱]. این در حالی است که کشنده‌ها در ایران به طور متوسط ۵۵ لیتر بر هر ۱۰۰ کیلومتر سوخت مصرف می‌کنند.[۲] بدین ترتیب با فرض عدم تغییر در سایر شرایط، با نوسازی ناوگان و رسیدن به وضعیت اتحادیه اروپا، می‌توان مصرف سوخت را به میزان ۵.۷ میلیارد لیتر در سال کاهش داد.
افزایش مصرف سوخت با استفاده از ناوگان سبک در فواصل دور
به ازای بار و فاصله ثابت، هر چه ظرفیت ناوگان باری بیشتر باشد، میزان مصرف سوخت کمتر خواهد بود. برای مثال جابجایی ۲۱ تن بار به فاصله ۱۰۰۰ کیلومتر می‌تواند بوسیله یک کشنده یا ۷ کامیونت انجام شود که در حالت اول به اندازه نصف حالت دوم، سوخت مصرف خواهد شد. به طور کلی کامیونت‌ها برای جابجایی در فواصل طولانی مناسب نیستند و بار باید با تجمیع در کشنده‌های سنگین جابجا شود. در سال ۱۴۰۰ بیش از ۴۰ درصد از ناوگان باری بین شهری ایران از نوع متوسط یا سبک بوده است. تعیین ترکیب بهینه ناوگان نیاز به بررسی بیشتری دارد.
اتلاف صدها میلیون لیتر گازوئیل، در صفوف دریافت سوخت در جایگاه‌ها
چهارمین عامل موثر در بالا بودن مصرف سوخت توسط ناوگان سنگین، توقف طولانی مدت ناوگان هنگام سوخت‌گیری است. این مسئله خصوصا در مناطق نزدیک به مرز که قاچاق سوخت رواج دارد، بیشتر شایع است. در این مناطق مسئله کمبود سوخت در کنار تعیین سقف برداشت روزانه، سبب افزایش تعداد دفعات مراجعه کامیون‌ها به جایگاه سوخت و طولانی شدن صفوف شده است. کامیون داران به منظور کاهش استهلاک ناوگان و همچنین محافظت از سرما و گرما، کامیون خود را در صف دریافت سوخت، روشن نگه می‌دارند.
بر اساس ارزیابی‌های سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت، کامیون‌های سنگین برای هر ساعت فعالیت در جا به طور میانگین ۳.۸ لیتر سوخت مصرف می‌کنند[۳]. بدین ترتیب به ازای هر ساعت وقت اضافه صرف شده برای دریافت سوخت توسط ناوگان حمل و نقل، قریب ۲۸۰ میلیون لیتر گازوئیل اضافه در کشور مصرف می‌شود.
پی‌نوشت:
[۱] شورای بین المللی حمل و نقل پاک
[۲] ایرنا، شناسه خبر: ۸۲۶۰۶۱۳۵
[۳] مدیریت بهینه سازی انرژی در بخش حمل و نقل، سازمان بهینه سازی مصرف سوخت، ۱۳۹۶
ROAD FUEL DEMAND IN THE EU-27,statistical report, Fuels Europe ,2022
European Environment Agency, Dieselisation (share of diesel cars in the total passenger car fleet) in Europe
انتهای پیام/ حمل و نقل
