کشور آلمان به عنوان یکی از کشورهای توسعه یافته شناخته می‌شود. این کشور هر سال ۲ میلیارد یورو در پروژه‌های بزرگ و ۱۱ میلیارد یورو برای زیرساخت‌های حمل‌ونقل خود هزینه می‌کند و این میزان هر ساله در حال افزایش است.
به گزارش مسیر اقتصاد (مسیر اقتصاد)، این کشور در سال های قبل در پروژه‌های بزرگ با مشکل زمان‌بندی و بودجه بندی اجرای مواجه بود. این مشکلات باعث می‌شد پروژه‌ها در زمان مشخص شده آماده و اجرایی نشود.
مشکلی که آلمان با آن روبروست و برای آن چاره اندیشی کرده است، سالهای سال است که در ایران نیز برقرار است. در واقع طبق آمار و اطلاعات ارائه شده از جانب مسئولین، در حال حاضر بیش از ۶۰۰ هزار میلیارد تومان پروژه عمرانی نیمه تمام در سطح کشور وجود دارد که نیازمند اجراست. با این وجود بودجه ای که هرساله به پروژه های عمرانی تخصیص می یابد، کمتر از ۱۰ درصد این میزان است.
بخش قابل توجهی از این مشکل ریشه در تصویب غیرعلمی و غیرکارشناسی پروژه ها طی سال های گذشته و عدم نظارت بر اجرا در حین انجام پروژه دارد.
بنابراین نظارت بر پروژه عمرانی و آثار و دستاوردهای آن پیش از تصویب و شفاف کردن پروژه و زمان تکمیل آن برای مردم پس از اجرا، از جمله مواردی است که ضرورت دارد در اجرای پروژه های عمرانی مدنظر قرار گیرد. اقدامی که آلمان برای آن چاره اندیشی کرده است.
ایجاد کمیسیون بازسازی پروژه های بزرگ در آلمان
وزارت فدرال حمل‌ونقل سابق آلمان برای اینکه این مشکلات را برطرف کند و به مردم اطمینان بدهد که بودجه عمومی این کشور به صورت درست مصرف می‌شود و همچنین برای اینکه وجهه بین‌المللی خود را در صنعت ساخت پروژه‌های بزرگ حفظ کند، در آوریل ۲۰۱۳ اقدام به ایجاد کمیسیونی به نام کمیسیون بازسازی پروژه‌های بزرگ ساختمانی کرد.
این کمیسیون از ۳۶ نفر کارشناس با تجربه در حوزه‌های مختلف تشکیل می‌شد. این کارشناسان از بخش‌های مختلف از جمله صنعت، دانشگاه، بخش عمومی و انجمن‌های مختلف بودند.
کار این کمیسیون به این نحو بود که با بررسی پروژه های بزرگ و عمرانی، کمبودهای موجود را شناسایی می‌کرد و سپس با ارائه توصیه‌های لازم در مورد نحوه قیمت‌گذاری، شفاف‌سازی هزینه‌ها و شناسایی پیمانکارهای توانمند به کاهش مشکلات در مورد پروژه‌های بزرگ کمک می‌کرد.
این کمیسیون پس از ۲ سال بررسی دقیق اقدامات و سیاست های موجود در پروژه‌های بزرگ، در ژوئن ۲۰۱۵ مجموعه‌ای از توصیه‌ها را برای بهبود انجام پروژه‌های بزرگ منتشر کرد.
در این گزارش بیان شده بود که همه مسئولان دولتی و صنعت بر این نکته که فقط یک عامل خاص مانند هزینه و قیمت نمی‌تواند باعث عدم تحویل به موقع پروژه‌های بزرگ باشد، اتفاق نظر دارند. پیچیدگی‌های ساخت پروژه‌های بزرگ از قبیل وجود پیمانکارهای توانمند، برنامه‌ریزی دقیق‌تر، استفاده مناسب از تکنولوژی های جدید، شفاف بودن هزینه‌های پروژه، زمان انجام پروژه، ریسک انجام پروژه، هماهنگی بین بخش‌های مختلف درگیر در پروژه، تامین مالی پروژه و عوامل زیاد دیگر در عدم تحویل به موقع پروژه‌های بزرگ به شمار می‌آید.
برای رفع این مشکلات لازم است به جای رقابت برای بدست آوردن پروژه در بین بخش‌های مربوطه نوعی فرهنگ مشارکتی ایجاد شود. فرهنگ مشارکتی ایجاد شده باید به گونه ای باشد که با همکاری بخش‌های مختلف از مرحله اول کار، عوامل مربوطه به تقاضا و عوامل مربوط به عرضه شامل برنامه ریزان، پیمانکاران، مشاوران و استفاده‌کنندگان نهایی مورد شناسایی قرار بگیرد.
۱۰ توصیه کمیسیون برای اجرای بهتر پروژه های بزرگ عمرانی
این کمیسیون برای ایجاد چارچوب قوی و هماهنگ و منصفانه بین مقامات دولتی و بخش‌های برنامه‌ریزی پروژه‌های بزرگ توصیه‌های سیاستی خود را ۱۰ بند زیر منتشر کرده است:
۱- برنامه‌ریزی مشارکتی در یک تیم
قبل از شروع پروژه جزئیات طرح توسط عوامل پروژه به دقت مورد بررسی قرار گرفته و برنامه‌ریزی دقیقی برای پروژه انجام پذیرد. پس از اتمام برنامه‌ریزی، تغییرات تا زمانی که ارزیابی دقیق از تاثیر آن‌ها بر هزینه‌ها، خطرات و مهلت‌ها صورت نگرفته و شفاف نشده است نباید تصویب شود.
۲- ابتدا طراحی کار صورت بگیرد و سپس اقدام به ساخت پروژه شود
تا زمانی که سندی شامل طرح دقیق کل پروژه و اطلاعات دقیق در مورد هزینه‌های، خطرات و برنامه تهیه نشده است پیمانکار نباید شروع به ساخت‌وساز کند.
۳- مدیریت ریسک و کاهش ریسک بودجه‌ای
شناسایی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی خطرات و توسعه اقدامات مناسب برای هر یک باید اجباری شده و پیش نیاز تامین بودجه باشد. خطراتی که توسط کارشناسان قابل اعتماد و قابل سنجش ارزیابی می‌شود باید با توجه به احتمال وقوع آن‌ها و میزان هزینه در صورت وقوع یک حادثه در بودجه مورد توجه قرار گیرد.
۴- قرارداد بستن در مناقصه با کسی که بهترین ارزش‌گذاری پولی را انجام می‌دهد نه کسی که صرفا کم ترین پیشنهاد را ارائه می‌دهد
انتخاب پیمانکار پروژه نباید صرفا بر اساس مبنای قیمت اعلامی انتخاب شود. بلکه علاوه بر بحث قیمت باید ارزیابی کیفی نیز معیار انتخاب باشد. معیارهای کیفی شامل برنامه‌ریزی، ارزش فنی، هزینه‌های عملیاتی و همچنین کیفیت پاسخگویی به سوالات در مورد نحوه اجرای کار و مدیریت ریسک می‌باشد.
۵- مشارکت تمام بخش‌های درگیر در پروژه
تمام گروههایی که در اجرای عملیاتی پروژه حضور دارند باید متعهد شوند به منظور مدیریت پروژه بر پایه مشارکت (مثلا منشور اجرای پروژه) اقدام کنند.
۶- حل اختلافات در خارج از چارچوب دادگاه
مکانیزم های لازم برای حل اختلافاتی که در رابطه با پروژه احتمال دارد اتفاق بیافتد در قرارداد بیان شده باشد.
۷- الزام ارزش‌گذاری برای ارزیابی پولی
مطابق با بند ۷ قانون بودجه فدرال آلمان پیمانکار پروژه باید تمام روش های انجام پروژه را مورد بررسی دقیق قرار دهد. این کار باید یک پیش شرط برای تامین منابع از بودجه باشد.
۸- فرآیندها و مسئولیت‌ها شفاف شود
پیمانکاران باید با دقت در مورد چگونگی سازماندهی پروژه‌های مدیریت پروژه و انجام وظایف کنترل پروژه و اطمینان از اینکه آن‌ها دارای کارکنان، تخصص و تجربه عملی لازم برای کارکردهایی که در انجام پروژه مورد نیاز است را مورد توجه قرار دهند.
پیمانکارانی که پرسنل و تخصص کافی ندارند باید قادر به استفاده از مراکز برتر باشند که در دسترس مشتریان مختلف هستند. برای این منظور، بخش عمومی باید مراکز مناسب را برای همه ایجاد کند.
۹- شفافیت و کنترل بیشتر
مشتریان باید یک ساختار سازمانی پایدار و مستقل برای کنترل دقیق هزینه‌ها و مهلت‌های تعیین شده از زمان شروع پروژه از مرحله طراحی ایجاد نمایند. اطلاع‌رسانی به مردم در مورد هزینه‌ها، مهلت، تغییرات پروژه و خطرات جزوی از کار این ساختار است.
۱۰- استفاده از روش های دیجیتال – ایجاد مدل‌سازی اطلاعات
مشتریان مانند همه بخش‌های دیگر درگیر در یک پروژه باید از روش های دیجیتالی، مانند ساخت مدل‌سازی اطلاعات (BIM)، در طول دوره پروژه بیشتر استفاده کنند.
این توصیه‌ها در درجه اول به پروژه‌های بزرگ بخش دولتی با سطح بالایی از سرمایه‌گذاری مربوط می‌شود. علاوه براین می توان بسیاری از توصیه‌های عملیاتی ارائه‌شده را برای پروژه‌های بزرگ بخش خصوصی نیز اعمال کرد.
ایران چه باید بکند
مجلس محل مناسبی برای بررسی و تصویب پروژه های عمرانی نیست. لذا ضروری است یک نهاد مشخص به این منظور راه اندازی شود تا با امکان سنجی پروژه های عمرانی، پیش از تصویب در این باره اظهارنظر نموده و در همکاری با نمایندگان مجلس، پیشنهادهای خود را ارائه کند؛ شبیه این نهاد در کشورهایی چون کره جنوبی و آلمان (نمونه مذکور) وجود دارد.
گذاشتن قواعد مشخص برای تصویب پروژه های عمرانی و نظارت مستمر بر اجرا و ایجاد شفافیت در فرآیندهای آن به همراه تامین منابع مالی لازم از طریق سرمایه های عمومی با سازوکار بورس، از اقداماتی است که باید توسط نهاد مذکور انجام گیرد.
