مسیر اقتصاد/ با توجه به گزارش لزوم ارائه تعریفی جامع از «حمل و نقل مسافری حومه‌ای» جهت استفاده کاربردی از تعریف یعنی «جاجایی مسافران روزانه میان کلانشهر و حوزه نفوذ آن»، نیاز است معیارهای این تعریف تدوین گردد؛ اما قبل از آن باید ابعاد کلی اثرگذار بر حمل و نقل مسافری مشخص شود.
جابجایی توسط شبکه زیرساختی صورت می‌پذیرد که شامل ریلی و جاده‌ای است. این شبکه زیرساخت لازم است پایدار (یافتن موثرترین و آسوده‌ترین راه جابجایی مردم و وسایل نقلیه با کمترین میزان مصرف انرژی با مطلوب‌ترین هزینه، کمترین ترافیک و کمترین اثرات سوء زیست محیطی مانند آلودگی هوا و صدا) و بهره‌ور (استفاده بهینه و به جا از دارایی‌های موجود، دارایی‌هایی که هم باید از تمام ظرفیت آنها استفاده کرد و بهره برد و هم باید برای کاری درست از آنها بهره برد) باشد.
همچنین مسافران روزانه، یعنی متقاضی سفر به صورت مستمر و روزانه میان کلانشهر و حوزه نفوذ آن که به دلیل نیازهایی از جمله نیاز شغلی، آموزشی و غیره، سفر روزانه را انجام می‌دهند.
ابعاد و زیرابعاد حمل و نقل روزانه برون‌شهری طی نظرسنجی جمعی از خبرگان این حوزه به دست آمد که در نمودار زیر قابل مشاهده است:
شبکه زیرساخت، بهره‌وری و مسافران؛ ابعاد اصلی حمل و نقل روزانه برون‌شهری
شبکه زیرساخت حمل و نقل ریلی و جاده‌ای دسته‌ای از ابعاد حمل و نقل است که ذیل ابعاد فنی این سیستم جای می‌گیرند. در واقع مسافران ارتباط مستقیم روزانه با این ابعاد دارند. این ابعاد به دو زیربُعد نوع وسیله نقلیه و طراحی تقسیم می‌شوند.
به طور مثال منظور از طراحی یعنی آن دسته از مشخصه‌هایی که در سیستم‌های ریلی و جاده‌ای کشور ارائه خدمت داده و نیاز به طراحی دارند. این زیربُعد شامل ایستگاه، ظرفیت ریلی و محدوده جابجایی می‌شود. همچنین در بُعد نوع وسیله نقلیه؛ به روش‌های ریلی و جاده‌ای مانند مترو، قطار حومه‌ای، اتوبوس، تاکسی و خودروی شخصی اشاره می‌شود که این ابعاد از نظر ارائه انواع خدمات، نوع ناوگان، تعداد اعزام، زمان‌بندی منظم و سرفاصله زمانی حرکت بررسی خواهند شد.
بُعد مسافران یکی دیگر از ابعاد سیستم‌های حمل و نقل است که به بررسی اهداف انجام سفرها می‌پردازد. در واقع عمده این سفرها به دلایل وابستگی‌های موجود از جمله نیاز شغلی، آموزشی، تامین مسکن و غیره میان کلانشهر و شهرهای حوزه نفوذ مانند شهرهای حومه‌ای انجام می‌گیرد.
بهره‌وری دسته‌ای دیگر از ابعاد حمل و نقل مسافری روزانه برون‌شهری است که کارایی و اثربخشی سیستم‌های حمل و نقل را بررسی می‌کند. در واقع این بعد به زیرابعاد قابلیت اطمینان، قابلیت دسترسی، استمرار روزانه سفر و مسیریابی بهینه تقسیم می‌شود.
اهمیت اقتصاد، مخاطرات و محیط‌زیست در حمل و نقل روزانه برون‌شهری
اقتصاد حمل و نقل یکی از شاخه‌های کاربردی علم اقتصاد است که به بررسی ابعاد گوناگون حمل و نقل در زندگی بشری می‌پردازد. در واقع در این بعد منابع درآمد، هزینه و یارانه سیستم‌های حمل و نقل مسافری روزانه برون‌شهری مورد بررسی قرار می‌گیرد. به عنوان مثال هزینه سفر از دید مسافر و خدمات دهنده، دارای اهمیت ویژه‌ای است به طوری که مسافر روش سفر خود را از دید مقدار پرداخت هزینه انتخاب می‌کند و همچنین خدمات دهنده با توجه به برآورد هزینه تامین ناوگان، سوخت، استهلاک و زیرساخت یک سیستم را برای انجام سفر برای ساکنین شهرهای حومه احداث خواهد کرد.
همچنین مخاطرات نیز از دیگر ابعاد مورد تاکید کارشناسان این حوزه است؛ که زیرابعادهای ایمنی و امنیت سیستم‌های حمل و نقل روزانه برون‌شهری از جمله حوادث، تصادفات، سرقت‌ها و غیره ذیل این بَعد مورد بررسی قرار می‌گیرند. از دیگر ابعاد این حمل و نقل که از دیدگاه خبرگان این حوزه بسیار اهمیت دارد؛ محیط زیست است. لذا این بُعد به زیرابعاد سوخت، سیستم‌های هوشمند و استفاده از فناوری پاک تقسیم می‌شود.
توجه به ابعاد، لازمه تعیین استانداردهای ارزیابی
به منظور سیاستگذاری و برنامه‌ریزی حوزه حمل و نقل، نیاز است که تمامی ابعاد این حوزه مورد توجه قرار گیرد. هدف از بیان موارد، تهیه مشخصه‌های مهمی است که باید به عنوان معیارهای سیاستگذاری تعیین گردد. به عنوان مثال تعیین حداقل زمان سفر با سیستم‌های حمل و نقل معیاری است که ذیل محدوده جابجایی قرار می‌گیرد. در نتیجه توجه به هر یک از این عوامل در امر سیاستگذاری حمل و نقل روزانه برون‌شهری ضروری است و شناخت ناقص از ابعاد تاثیرگذار در برنامه‌ریزی حمل و نقلی ممکن است باعث عدم شکل‌گیری نگرش جامع در این امر گردد.
منبع:
گزارش پژوهشی «تعیین استانداردهای حمل و نقل مسافری حومه‌ای در کلانشهر تهران»، اندیشکده اقتصاد مقاومتی
