به گزارش مسیر اقتصاد پروژه راه آهن فرامرزی شلمچه به بصره عراق در ۲ سپتامبر راه‌اندازی شد. پس از انقلاب اسلامی و به دلیل وقوع جنگ بعدی ایران و عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸)، طرح راه آهن برای چندین دهه متوقف مانده بود. این پروژه مزایای قابل توجهی را برای هر دو کشور دارد، از همین روی همه دولت‌های ایران به دنبال تکمیل آن بوده‌اند. در مراسم افتتاحیه این راه آهن، محمد سودانی، نخست وزیر عراق اعلام کرد که تکمیل این پروژه به طور قابل توجهی تبادلات تجاری بین دو کشور را از طریق اتصال سیستم‌های ریلی و همسویی با مسیرهای حمل و نقل بین المللی افزایش می‌دهد.
توسعه گردشگری مذهبی و سلامت بین ایران و عراق
راه آهن شلمچه-بصره پس از تکمیل در دو سال، ۳۲ کیلومتر طول خواهد داشت و شامل سه ایستگاه و پل اتصال‌دهنده ایران به عراق از طریق اروندرود است. مدیر روابط عمومی و رسانه وزارت حمل و نقل عراق، در اینباره می‌گوید که «خط راه آهن در نهایت به شهرهای نجف و کربلای عراق متصل می‌شود تا حمل و نقل زائران را به شهرهای زیارتگاهی عراق، تسهیل کند.» عراق و ایران مرز مشترک به طول تقریباً ۱۶۰۰ کیلومتر دارند و همچنین اشتراکات مذهبی، فرهنگی و گردشگری فراوانی دارد. سالانه حدود ۳ میلیون ایرانی به زیارت عتبات عالیات در عراق می‌روند، در مقابل ۲ تا ۳ میلیون عراقی از ایران و به خصوص حرم‌های زیارتی در مشهد و حوزه قم، بازدید می‌کنند.
در سال ۲۰۱۸، گردشگران عراقی حدود ۲۴ درصد از کل بازدیدکنندگان از ایران را به خود اختصاص دادند. ایران همچنین دارای صنعت گردشگری سلامت قابل توجهی است، رتبه ۴۶ جهان، و عراقی‌ها دومین گروه بزرگ گردشگران سلامت به ایران پس از افغانستان هستند. با وجود این روابط فرهنگی قابل توجه، حجم مبادلات تجاری بین دو کشور تضعیف شده است. حتی در خوشبینانه‌ترین سناریو، تهران و بغداد تنها به ۵۰ درصد از هدفگذاری تجارت ۲۰ میلیارد دلاری خود دست یافته‌اند. عوامل متعددی در این امر نقش داشته‌اند که برخی از آنها عبارتند از: کاهش مبادلات برق، کاهش صادرات بنزین و گازوئیل، تلاش رقبای تجاری ایران (مانند چین، هند، آمریکا، ترکیه و امارات)، بوروکراسی تجاری بیش از حد بین دو کشور و فقدان قابلیت‌های ترانزیت کارآمد و سریع به عراق.
افزایش تجارت ایران و عراق از طریق شلمچه-بصره
بر اساس آخرین آمار، تجارت غیرنفتی عراق و ایران در سال ۲۰۲۱ به ۸.۹ میلیارد دلار رسید، اما طی دو سال گذشته صادرات ایران به عراق در ۲۰ دسته مختلف کاهش یافته است. فرزاد پیلتن، رئیس دفتر غرب آسیا سازمان توسعه تجارت ایران به کاهش ۶۰ درصدی صادرات گاز و ۸۰ درصدی صادرات بنزین به عراق اعلام کرد. در نتیجه، عملکرد ایران از سایر صادرکنندگان عقب مانده و پس از امارات، ترکیه و چین به رتبه چهارم صادرات به عراق سقوط کرده است. کاهش صادرات ایران و عراق را می‌توان به عوامل مختلفی نسبت داد، به ویژه زیرساخت‌های ناکافی حمل و نقل که دو کشور را به هم متصل میکند. بیشتر این تجارت به حمل و نقل بسیار ناکارآمد کالا از طریق جاده بستگی دارد. جواد هدایتی، مدیرکل ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی ایران توضیح می‌دهد که کامیون‌های ایرانی کالاها را به مرز مشترک منتقل می‌کنند و با زحمت بارگیری و تحویل کامیون‌های عراقی می‌شوند. تکمیل پروژه راه آهن شلمچه – بصره نویدبخش افزایش قابل توجه تجارت با کاهش هزینه های ترانزیتی تا ۲۰ درصد است و به عراق کمک میکند تا عدم تعادل تجاری بزرگ خود را جبران کند. ایران در سال ۲۰۱۸ حدود ۹ میلیارد دلار کالا به عراق صادر کرد، در حالی که صادرات عراق به ایران تنها ۵۸ میلیون دلار بوده است.
تقویت جایگاه ترانزیتی ایران در مبادلات جهانی
هدف راهبردی ایران برای تبدیل شدن به هاب ترانزیت منطقه‌ای با موقعیت جغرافیایی آن در چهارراه آسیا و اروپا گره خورده است. با درک این فرصت ژئوپلیتیکی، دولت رئیسی که سیاست‌های «نگاه به شرق» و «همسایگی» رادر اولویت قرار داده، برنامه‌های بلندپروازانه‌ای را برای بهره‌مندی از این پتانسیل آغاز کرده است. ایران در حال حاضر یک شبکه راه آهن داخلی به طول ۱۴۳۰۰ کیلومتر دارد و برنامه افزودن ۱۰۰۰۰ کیلومتر دیگر از طریق ۳۶ پروژه ریلی را در دستور کار دارد. این کشور هفت اتصال برون مرزی به شبکه‌های راه آهن همسایه برقرار کرده و در خدمات مهندسی، ساخت راه آهن و تولید ریلی به خودکفایی دست یافته و حتی صادرات واگن‌های راه آهن و موتورهای قطار تولید داخل را در دستور کار قرار داده است.
ایران در حال حاضر در امتداد دو مسیر راه‌آهن بین‌المللی؛ کریدور حمل‌ونقل شرق-غرب و کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) قرار دارد. مسیر شرق به غرب کشورهای آسه آن و چین را به بازارهای اروپایی و مسیر ترانزیتی INSTC روسیه را از طریق ایران به هند متصل میکند. پروژه ریلی شلمچه – بصره تکمیل کننده اتصال راه آهن شرق به غرب است. ایران از طریق عراق می‌تواند به بندر لاذقیه سوریه و ظرفیت‌های ترانزیتی آن متصل شود که برای اروپا نیز جنبه حیاتی دارد. راه آهن ایران و عراق همچنین امکان ارتباط با سایر کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عربستان سعودی و کویت را فراهم میکند. گزارش‌هایی وجود دارد مبنی براینکه عربستان سعودی در حال بررسی ایده اتصال راه‌آهن به ایران از طریق کویت و بصره را دارد که می‌تواند ارتباط ریلی مستقیم بین ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC) را ایجاد کند.
مزایای راهبردی راه آهن شلمچه- بصره برای بغداد
از سوی دیگر، عراق از دسترسی بهتر به بازارهای کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان و آذربایجان از طریق ارتباط ریلی خود به ایران بهره خواهد برد. راه آهن جنوب عراق که در حال حاضر بیش از ۶ میلیون تن بار را حمل می کند، می‌تواند تبادل کالا را پس از تکمیل اتصال ریلی ایران و عراق به بیش از ۲۰ میلیون تن در سال افزایش دهد. علاوه بر این، زائران شیعه جمهوری آذربایجان از طریق این خط آهن به شهر مقدس کربلا دسترسی آسان‌تری خواهند داشت و درآمد ترانزیت و گردشگری عراق افزایش می‌یابد. حافظ سادات نژاد، مجری طرح راه‌آهن شلمچه – بصره می‌افزاید: «راه‌آهن ریلی امکان جابجایی ۴ میلیون زائر به شهرهای زیارتی مشهد، قم و کربلای دو کشور را فراهم میکند.»
همچنین، با ادغام این خط آهن با ظرفیت‌های قابل توجه ایران در بندر خرمشهر و امام خمینی، می‌توان محموله‌های کشورهای مختلف را به آب‌های جنوب کشور منتقل کرد. زیرساخت‌های گسترده بندری ایران با هدف دستیابی به ظرفیت جابجایی ۵۰۰ میلیون تنی کالا در پنج سال آینده، نقش مهمی در تجارت خارجی این کشور ایفا میکند. برای عراق، ارتباط ریلی با ایران بخشی از یک پروژه بزرگ و جاه طلبانه‌‌ای است که از چین تا اروپا گسترش می‌یابد. علیرغم آنچه گفته می‌شود؛ هدف این پروژه تسهیل حمل‌ونقل مسافران بین عراق و ایران است، اما بخشی بزرگ پروژه می‌تواند به عنوان کریدور ترانزیتی میلیون‌ها تن کالا را جابجا و به تنوع منابع مالی عراق کمک کند. در ۲۰ آگوست ۲۰۲۳، وزارت حمل و نقل عراق توافقنامه‌ای با ترکیه برای اتصال راه آهن دو کشور از طریق یک خط ۱۳۳ کیلومتری جهت اتصال بندر بزرگ الفاو به اروپا را امضاء کرد که در راستای طرح موسوم به «راه توسعه» است. در مجموع، تکمیل پروژه راه‌آهن شلمچه-بصره به افزایش رفاه مشترک و سطح جدیدی از اتصال بین عراق و ایران کمک میکند.
منبع: کریدل
انتهای پیام/ حمل و نقل
