به گزارش مسیر اقتصاد در یادداشت قبلی مروری اجمالی بر برخی از موانع ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بازارهای برون‌مرزی از طریق شرکت در مناقصات بین‌المللی انجام شد و بیان گردید که هرچقدر هم شرکت های دانش بنیان از توانمندی فنی و اجرایی لازم برای اجرای پروژه های بین المللی برخوردار باشند، موفقیت آنها در این زمینه به دلیل وجود موانع متعدد داخلی با تردیدهای جدی روبروست.
در ادامه این مطلب، پیشنهاداتی جهت تسهیل فرآیند حضور شرکت‌ها در مناقصات بین‌المللی به عنوان یکی از مسائل این شرکت ها ارائه می‌گردد:
۱- تسهیل دسترسی به منابع اطلاعاتی و مشاوره‌های تخصصی شرکت در مناقصه
یکی از گام‌های آغازین ورود به فرآیند شرکت در مناقصات بین‌المللی، رصد مستمر مناقصات اعلامی در کشورهای هدف و انطباق آنها با تجارب و توانمندی‌های فنی و تجاری شرکت‌های دانش‌بنیان متقاضی شرکت در مناقصات است. آشکار است که این امر مستلزم تمرکز، صرف انرژی و زمان برای شرکت‌های دانش‌بنیانی است که با محدودیت‌های دانشی و تجربی در زمینه تجارت روبرو می‌باشند. به همین منظور، تسهیل فعالیت نهادها و بنگاه‌هایی که بتوانند بسته‌های اطلاعاتی مناسب و متناسب با توانمندی‌های فعلی شرکت‌های دانش‌بنیان را فراهم آورند امری ضروری به نظر می‌رسد. در حقیقت این بنگاه‌ها با یک مدل کسب و کار مشخص، نسبت فروش خدمت به شرکت‌های دانش‌بنیان واجد شرایط اقدام می‌نمایند.
به علت ناکارآمدی فعلی سازمان توسعه تجارت به عنوان نهاد متولی این موضوع، معاونت علمی می‌تواند از طریق نهادهای مرتبط خود، نسبت به ارائه این خدمت به شرکت‌های دانش‌بنیان (با امکان ارائه حمایت محدود، مدت‌دار و مبتنی بر عملکرد برای خرید خدمت از بنگاه‌های مذکور) اقدام نماید.
۲- تسریع فرآیند دریافت ضمانتنامههای مورد نیاز علی‌الخصوص ضمانت‌نامه شرکت در مناقصه
دریافت ضمانت‌نامه شرکت در مناقصه جهت ارائه به موقع به مناقصه‌گذار، عاملی تعیین کننده در ورود به فرآیند مناقصه است. این فرآیند به علت وجود دو مشکل (زمان‌بر بودن صدور ضمانت‌نامه ارزی بانک مرکزی و عدم مقبولیت آن نزد بسیاری از بانک‌های دنیا)، در بسیاری موارد برای شرکت‌های دانش‌بنیان ناکارآمد است.
دو راهکار برای تسهیل دسترسی به ضمانتنامههای ارزی شرکت در مناقصه قابل پیشنهاد است:
الف) استفاده از ظرفیت صندوق‌های پژوهش و فناوری در صدور ضمانتنامههای اعتباری: صندوق‌های پژوهش و فناوری با استفاده از توانمندی ارزیابی تخصصی خود از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند به ذی‌نفعی بانک، ضمانتنامههای اعتباری صادر نمایند. بانک با قبول این ضمانت‌نامه به عنوان بخشی از وثایق یا سپرده نقدی، اقدام به صدور ضمانت‌نامه ارزی شرکت در مناقصه برای شرکت‌های دانش‌بنیان نماید.
ب) استفاده از ظرفیت شبکه واسطه‌های صادراتی مورد تائید معاونت علمی: در حال حاضر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از واسطه‌های صادراتی که با جای دادن محصولات دانش‌بنیان در سبد محصولات صادراتی خود اقدام به صادرات نموده‌اند حمایت می‌نماید. در همین راستا یکی از کارکردهای بالقوه این واسطه‌ها، دریافت ضمانت‌نامه ارزی شرکت در مناقصه از بانک‌های محلی با بروکراسی کمتر خواهد بود. توضیح بیشتر این راهکار، در بند سوم ارائه گردیده‌است.
۳- بالفعل‌سازی ظرفیت‌های مغفول نهادهای برون‌مرزی کشور و شبکه‌سازی آنها
وزارت امور خارجه با شبکه نمایندگی‌های خود در اغلب کشورها، ظرفیتی گسترده برای توسعه تعاملات تجاری بخش خصوصی با سایر کشورهاست. این نهاد به طور خاص و مرتبط با موضوع این مطلب، طبق ماده ۱۱ آئین‌نامه حمایت از صادرات خدمات فنی و مهندسی، وظیفه اعلام و ارسال اطلاعات مناقصات بین‌المللی در کشورهای هدف و تسهیل فرآیند حضور شرکت‌ها در این مناقصات را بر عهده دارد. اما علیرغم وجود این پشتوانه قانونی، به استثنا اقداماتی انگشت‌شمار این ظرفیت همچنان معطل مانده‌است. ارتقای کیفیت نقش‌آفرینی این نهاد دولتی در این موضوع مستلزم بازتعریف وظایف کارکنان اعزامی و بازبینی ساختار فعالیت‌های فعلی نمایندگی‌های آن است که به این موضوع در یادداشت‌های بعدی خواهیم پرداخت.
واسطه‌های صادراتی و شرکت‌های مدیریت صادرات، از دیگر نهادهای برون‌مرزی فعال هستند که بستر لازم برای تسهیل فرایند حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در مناقصات را خواهند داشت. کارکرد اصلی این شرکت‌ها، مدیریت فعالیت‌های تجاری و صادراتی برون‌سپاری شده توسط شرکت‌های دانش‌بنیان به آنها می‌باشد. با توجه به توانمندی‌ها، اعتبارات و دسترسی‌هایی که هر یک از این شرکت‌ها در بازارهای هدف خود دارند می‌توانند نسبت به تسهیل فرآیند حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در مناقصات بین‌المللی اقدام نمایند. برخی از کارکردهای قابل پیش‌بینی عبارتند از:
- خرید اسناد مناقصات برگزار شده در کشور محل استقرار خود به نمایندگی از شرکت‌های دانش‌بنیان متقاضی
- حضور نیابتی در مناقصه با داشتن گواهی MA (Manufacturing Authority) از شرکت‌های دانش‌بنیان
- اخذ ضمانتنامههای ارزی لازم مانند ضمانت‌نامه شرکت در مناقصه از بانک‌های محلی با صرف زمان کمتر در مقایسه با اخذ ضمانت‌نامه ارزی از بانک مرکزی کشور
در نهایت ذکر این نکته ضروریست که شیوه تعامل شرکت‌های مدیرت صادرات با شرکت‌های دانش‌بنیان مبتنی بر خرید خدمت است. به منظور شکل‌گیری موثر این تعامل، نهادهایی مانند معاونت علمی، صندوق نوآوری و شکوفایی و یا صندوق‌های پژوهش و فناوری می‌توانند با ارزیابی و معرفی شرکت‌های مدیریت صادرات توانمند به شرکت‌های دانش‌بنیان، به طور محدود و مبتنی بر عملکرد، بخشی از هزینه خرید خدمت را تامین مالی نمایند.
