مسیر اقتصاد/ طبقه‌بندی سیستم‌های حمل و نقلی مسافری و باری بر اساس فاکتورهای گوناگونی صورت می‌گیرد. طبقه‌بندی‌های حمل و نقلی بر اساس دو رویکرد کلی سیاستگذار (به‌منظور تصمیم سازی و برنامه‌ریزی کلان منطقه‌ای و کشوری) و رویکرد کاربر (مسافران) انجام می‌شود. بدین معنی که پارامترهای مؤثر در تقسیم‌بندی و تعیین تمایزات مدهای مختلف از زاویه دید سیستم و کاربر در برخی موارد متفاوت است.
طبقه‌بندی انواع مدهای حمل و نقلی و مقایسه آن‌ها بر اساس مسافت سفر
به‌طور معمول وسایل حمل و نقلی مورد استفاده شهروندان با توجه به مسافت سفر تغییر می‌کنند. بر این اساس، در شکل زیر طبقه‌بندی ارائه شده توسط سازمان حمل و نقل ریلی سریع ایالات متحده[۱] در سال ۲۰۱۷ قابل مشاهده است. بر اساس شکل زیر بازه تحت پوشش سیستم‌های ریلی (به خصوص سیستم‌های ریلی سریع) وسیع‌تر از بازه خدمت رسانی سایر مدها است. بدیهی است که وسعت پوشش مسافت‌های مختلف سفر ارتباط مستقیم با مطلوبیت سیستم و کیفیت خدمات ارائه شده دارد.
طبقه‌بندی انواع مدهای حمل و نقلی و مقایسه آن‌ها بر اساس مصرف انرژی
دسته دیگری از طبقه‌بندی‌های وسایل حمل و نقلی، از منظر مصرف انرژی صورت گرفته است. در چند دهه گذشته با توجه به رویکرد جهانی به اهمیت محیط زیست، کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و تولید آلاینده‌ها اهمیت این دسته از طبقه‌بندی‌ها افزایش یافته است. در شکل زیر مقایسه بازدهی انرژی در مدهای مختلف قابل مشاهده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود راندمان انرژی در انواع مدهای ریلی بهترین وضعیت را پس از پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری نشان می‌دهد.
طبقه‌بندی سیستم‌های حمل و نقلی بر اساس نوع عملکرد
صرف نظر از میزان کارایی هر سیستم، درک کاربران سیستم‌های حمل و نقلی از کیفیت سیستم و عملکرد مناسب آن در میزان استقبال و حجم سفرهای یک مد حائز اهمیت است. به بیان دیگر، ممکن است با وجود تأمین امکانات و کیفیت مناسب یک مد حمل و نقلی بر اساس استانداردها و سیستم‌های مشابه در کشورهای پیشرفته، انتخاب کاربران به سوی آن گرایش پیدا نکند. زیرا تأثیر عوامل دیگری از جمله خصوصیات فرهنگی یک جامعه، پیشینه سیستم (اعتماد عمومی به سرویس‌دهنده)، اخبار و اطلاع‌رسانی می‌تواند در تعیین تمایلات سفر مؤثر باشد. شکل زیر نشان‌دهنده بخشی از نتایج مطالعات طبقه‌بندی سیستم‌های حمل و نقلی بر اساس نوع عملکرد در منطقه سن دیگو[۲] ایالات متحده است.
مشخص است که ترجیحات مردم آمریکا در اکثر موارد بررسی شده (به‌موقع رسیدن، امنیت، توقف‌های بین راه، زمان سفر معقول، راحتی، ارتباط مقاصد مختلف سفر، عدم مواجهه با افراد آزاردهنده و دسترسی آسان) به سمت وسیله نقلیه شخصی متمایل است. هر چند افراد پاسخگو متوجه هزینه بیشتر، درگیری با ترافیک و استرس بیشتر در صورت استفاده از خودرو شخصی بوده‌اند.
طبقه‌بندی سیستم‌های حمل و نقلی بر اساس هزینه‌سرمایه‌گذاری و تقاضای سفر
در شکل زیر سلسله مراتب طبقه‌بندی وسایل حمل و نقلی در محدوده شهری و منطقه‌ای بر اساس گزارش زیمنس (۲۰۱۷) قابل مشاهده است. مشخص است که ظرفیت قطار حومه‌ای در یک جهت حرکتی بازه وسیعی را پوشش می‌دهد و این قابلیت انعطاف‌پذیری، استفاده از این مد در محدوده‌های شهری با تراکم جمعیتی متفاوت را ممکن می‌سازد. با وجود هزینه‌های سرمایه‌گذاری نسبتاً بالا، احداث این سیستم نسبت به مترو در بازه تقاضای کمتر از ۳۰ هزار سفر در ساعت در یک جهت[۳] (pph) می‌تواند مقرون به‌صرفه باشد.
عوامل تاثیرگذار در انتخاب سیستم حمل و نقلی از منظر سیاستگذار و مسافر چیست؟
بر اساس گزارش شرکت مشاور حمل و نقلی زیمنس (۲۰۱۷) که در نمودار زیر نشان داده شده است، تهران در میان ۸ شهر مورد مقایسه پس از دهلی کمترین نسبت استفاده از ریل و بیشترین نسبت تاکسی را (در سهم مدهای ۴ گانه) دارد.
در نهایت با توجه به انواع طبقه‌بندی سیستم‌های حمل و نقلی ارائه شده و نمودار بالا می‌توان گفت انتخاب وسیله سفر توسط افراد با توجه به امکانات حمل و نقلی موجود در محدوده و مقایسه پارامترهای مؤثر از جمله سرعت، هزینه، کیفیت و غیره انجام می‌گیرد. در صورتی که انتخاب سیستم با توجه به برنامه‌های کلان توسعه، امکان تأمین تجهیزات، بومی سازی خدمات، مسائل محیط زیستی از جمله مصرف سوخت و تولید آلاینده‌ها انجام می‌گیرد.
پی‌نوشت:
[۱] US High Speed Rail Assosiation
[۲] San Diego
[۳] Passengers Per Hour Per Direction (or Passengers Per Hour)
منبع:
گزارش پژوهشی «تعیین استانداردهای حمل و نقل مسافری حومه‌ای در کلانشهر تهران»، اندیشکده اقتصاد مقاومتی
انتهای پیام/ حمل و نقل
