مسیر اقتصاد/ نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی (T/GDP) به عنوان یکی از شناخته شده‌ترین نماگرهای وضعیت نظام مالیاتی است. هر چند این شاخص ایراداتی دارد و نماگر کاملی از مالیات نیست، اما کماکان به عنوان شاخصی مهم در عملکرد نظام مالیاتی استفاده می‌شود.
شاخص نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی (T/GDP) عملکرد نظام مالیاتی را برای جمع آوری مالیات نشان می‌دهد؛ البته این شاخص اصل رعایت عدالت مالیاتی را نشان نمی‌دهد، مگر آن که مشخص شود چه میزان از تولید ناخالص داخلی قابل برداشت بوده و چگونه بین بخش‌های مختلف اقتصاد توزیع می‌شود.
اما اگر نسبت درآمدهای مالیاتی در یک نظام مالیاتی به تولید ناخالص ملی یا داخلی قابل توجه باشد، این نظام مالیاتی به عنوان ابزار مالی قوی، عاملی در جهت کنترل نوسانات اقتصادی بوده و به معنای واقعی، اقتصاد را نسبت به تحریم ها مقاوم می‌کند.[۱]
انحراف تورمی در نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی
بهبود شاخص نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی با افزایش تلاش حاکمیت در جمع‌آوری مالیات میسر است. اما در اینکه میزان مطلوب افزایش مالیات‌ها به طور سالانه باید با چه معیاری تکلیف و سنجیده شود تا این شاخص بهبود یابد، دچار انحراف است.
«تورم» یکی از معیارهایی است که برخی از آن در سنجش یا تکلیف افزایش درآمدهای مالیاتی سوء استفاده می‌کنند. به این معنا که افزایش درآمدهای مالیاتی را به طور کامل ناشی از تلاش نظام مالیاتی عنوان می‌کنند یا اینکه معیار افزایش درآمدهای مالیاتی در بودجه را نرخ تورم قرار می‌دهند.
تورم موجب ایجاد انحراف در فهم رشد حقیقی درآمدهای مالیاتی می‌شود. این حقیقت وجود دارد که افزایش نرخ تورم بر میزان درآمدهای مالیاتی اثرگذار است و بخشی از افزایش درآمدهای مالیاتی ناشی از افزایش تورم است. اما اثر تورم بر روی درآمدهای مالیاتی خطی و مستقیم نیست و افزایش تورم لزوما موجب افزایش درآمد مشاغل و بالتبع درآمدهای مالیاتی به همان میزان تورم نمی‌گردد و متغیرهای دیگر نظیر سقف معافیت‌ها، تغییر رفتار مودیان، کاهش مصرف و تقاضا و… بر میزان درآمدهای مالیاتی اثرگذارند.
افت نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی با وجود افزایش متناسب با تورم
بررسی وضعیت نسبت T/GDP نشان می‌دهد در سال‌هایی که رشد درآمدهای مالیاتی صرفا به میزان تورم افزایش یافته و رشد اسمی تولید ناخالص داخلی در نظر گرفته نشده است، این نسبت کاهش یافته است.
عمده درآمدهای مالیاتی هر سال ناشی از فعالیت اقتصادی مودیان در سال گذشته آن است، لذا در جدول زیر باید به میزان رشد درآمدهای مالیاتی با توجه به نرخ تورم و فعالیت اقتصادی سال گذشته نگاه کرد. با این ملاحظه، افزایش درآمدهای مالیاتی در هر سال به جز سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ نسبت به نرخ تورم سال قبل آن متناسب بوده است و افزایش چشمگیری مشاهده نمی‌شود.
رشد بیشتر درآمدهای مالیاتی نسبت به تورم سال قبل آن تنها در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ رخ داده است اما با وجود این نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی افت کرده است.
بنابراین نرخ تورم و بالاتر بودن رشد درآمدهای مالیاتی از آن، معیار مناسبی برای سنجش عملکرد نظام مالیاتی نیست؛ بلکه رشد درآمدهای مالیاتی باید برابر یا بیشتر از رشد اسمی تولید ناخالص داخلی باشد تا نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی ثابت بماند یا بهبود پیدا کند.
در واقع این رشد اسمی تولید ناخالص داخلی است که میزان افزایش درآمدهای اشخاص را در اقتصاد نشان می‌دهد و همزمان بسیاری از معیارها نظیر تورم و رکود را در خود پوشش داده است.
پی‌نوشت:
[۱] نظام مالیاتی سازگار با اقتصاد مقاومتی در ایران، پژوهشنامه مالیات، سال ۹۵
انتهای پیام/ مالیات
