مسیر اقتصاد/ اواخر هفته گذشته و پس از اجرایی شدن گام پنجم کاهش تعهدات برجامی ایران در ۱۵ دی ماه، اعلام شد که اروپایی‌ها بعد از ۲۲ ماه از زمان خروج رسمی آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران، سازوکار «اسنپ بک» یا «ماشه» را فعال کرده‌اند. بر این اساس سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان، به عنوان سه عضو رسمی از توافق ۵+۱ معتقدند ایران به تعهداتش در این توافق عمل نکرده و لازم است در قالب سازوکار حل اختلاف جدید موسوم به اسنپ بک، توضیحات بیشتری برای اقناع این کشورها در برجام ارائه دهد.
تبعات فعال شدن سازوکار اسنپ بک از سوی اروپایی‌ها
سازوکار اسنپ بک برای این منظور در توافق هسته‌ای در نظر گرفته شد که هریک از طرفین، از جمله آمریکا، کشورهای اروپایی و ایران، با استفاده از آن هر زمان که گمان کردند طرف مقابل به تعهدات خود عمل نمی‌کند، به سرعت توافق را ملغی اعلام کنند و شرایط به پیش از اجرای برجام بازگردد.
ایران در طول یک سال و ۸ ماه اخیر که از خروج رسمی آمریکا از برجام می‌گذرد، از فعال نمودن رسمی سازوکار اسنپ بک خودداری کرد. به این ترتیب اکنون و با ابتکار کشورهای اروپایی، درحال حاضر برای زنده نگهداشتن برجام و جلوگیری از ارجاع آن به سازمان ملل، یک دوره یک تا دو ماهه پیش روی ایران و کشورهای اروپایی برای تفاهم در قالب برجام و پایان مسالمت آمیز سازوکار اسنپ بک قرار دارد.
چرا اروپا سازوکار اسنپ بک برجام را فعال کرد؟
نکته جالب توجه اینکه اروپایی‌ها با وجود فعال کردن سازوکار اسنپ بک، تأکید کرده‌اند توافق هسته‌ای با ایران جایگزین ندارد و هدف خود از اجرای این سازوکار را احیای برجام اعلام کرده‌اند. به بیان دیگر هدف نهایی اروپایی‌ها کنار گذاشتن توافق برجام نیست. از طرف دیگر شواهد حاکی از آن است که تداوم این توافق به روش فعلی، که در آن ایران به اغلب تعهدات خود در برجام پایبند است، برای کشورهای اروپایی هیچ ضرری به همراه ندارد.
بنابراین اروپایی‌ها مطابق بیانیه شان، به دنبال ارزیابی واکنش ایران هستند؛ در واقع شواهد حاکی از آن است که اروپایی‌ها حتی با وجود تهدید اولیه شان، در نهایت پس از دوره یک ماهه مذاکرات اسنپ بک، برجام را به سازمان ملل ارجاع نخواهند داد؛ چراکه در این صورت، شرایط فشار اقتصادی بر ایران از میزان فعلی شدیدتر نخواهد شد و تنها کشورهای غربی هستند که با پایان یافتن کامل اجرای تعهدات از سوی ایران، متضرر می‌شوند.
به بیان دیگر هدف اروپا تنها گرفتن امتیازات بیشتر در قالب مذاکرات یک ماهه بررسی سازوکار اسنپ بک است؛ و قصد دارد گرفتن امتیازات از ایران را به عنوان شرط احیای برجام مطرح نماید. بنابراین انتظار می‌رود در طول یک ماه آتی کشورهای اروپایی امتیازاتی همچون کاهش فعالیت‌های منطقه‌ای، محدودیت برنامه‌های موشکی، پذیرش محدودیت‌های دائمی در برنامه هسته‌ای و پذیرش شرایط نهادهایی همچون FATF را از ایران طلب نمایند.
بی عملی اروپا در طول ۲۲ ماه از زمان خروج آمریکا از برجام
از زمان خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران، طرف‌های اروپایی به جای انتقاد از اقدام آمریکا و تلاش همه جانبه برای اجرای تعهدات برجامی خود و برقراری روابط تجاری با ایران، همواره بر همراستا بودن با مقامات آمریکایی درخصوص تحریم ایران تأکید کرده‌اند. به طور خاص اروپایی‌ها هم صدا با آمریکا همواره به صراحت اعلام کرده‌اند برجام تنها گام اول برای محدود سازی دائمی فعالیت‌های هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای ایران بوده است.
در طول ۸ ماه اخیر و پس از هربار کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران نیز مقامات اروپایی به جای تلاش برای اجرای تعهدات خود در این توافقنامه، صرفا به انتقاد و تهدید پرداخته‌اند و بر ضرورت پایبند ماندن ایران تعهدات خود تأکید کرده‌اند.
طمع فزاینده اروپا برای گرفتن امتیازات بیشتر از ایران
بنابراین در شرایط کنونی و با فعال شدن سازوکار اسنپ بک، عملا سمت بازنده توافق برجام یعنی ایران، بار دیگر مورد بازخواست سمت برنده، یعنی کشورهای اروپایی قرار گرفته است.
این درحالیست که اگر ایران در طول ۲۲ ماه اخیر فعالانه تر عمل می‌کرد و به طرف‌های اروپایی نشان می‌داد حاضر به تداوم شرایط کنونی و اجرای یکطرفه تعهدات نیست، امروز اروپایی‌ها به قدری جلو نمی‌آمدند که به بهانه عدم اجرای تعهدات از سوی ایران، تهدید اجرا نمودن سازوکار اسنپ بک یا مکانیزم ماشه را عملیاتی نمایند. به بیان دیگر انفعال ایران در طول ۲۲ ماه گذشته در به چالش کشیدن روند اجرای تعهدات به صورت یکطرفه، دلیل اصلی رسیدن به وضعیت کنونی است که در آن کشورهای اروپایی بدون اجرای تعهداتشان، به دنبال تحمیل خواسته‌های بیشتر به ایران هستند.
کاهش تعهدات برجامی ایران نیز که در طول ۸ ماه اخیر در ۵ نوبت اجرایی شده، با حد مطلوب فاصله داشته و فاقد اثرگذاری لازم بوده است. به طور خاص ایران پس از برداشتن پنجمین گام کاهش تعهدات خود به صراحت اعلام کرد که در ادامه برنامه‌ای برای کاهش تعهدات ندارد؛ و این بدان معنی است که طرف ایرانی چندان هم از تداوم وضعیت موجود ناراضی نیست.
این روش کاهش تعهدات، به همراه تأکید چندین باره مقامات ایرانی به عمل در قالب برجام، به اروپایی‌ها این پیام را ارسال کرده است که ایران اقدامی در راستای تضعیف برجام انجام نمی‌دهد و آن‌ها می‌توانند همچنان با فشار بیشتر، به دنبال گرفتن امتیازات دیگری در زمین مذاکره باشند.
«لغو تمامی بازرسی‌های آژانس» پاسخ ایران به بدعهدی اروپا در برجام
در این شرایط اگر واکنش ایران به فعال شدن سازوکار اسنپ بک فعالانه و محکم باشد، اروپا نیز در جریان مذاکرات از درخواست‌های خود عقب خواهد نشست؛ در غیر اینصورت آن‌ها به طور حتم اجرای تعهدات بیشتر از سوی ایران در بخش‌های هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای را به عنوان شرط احیای برجام مطرح خواهند کرد.
به طور خاص لازم است «لغو تمامی بازرسی‌های آژانس از فعالیت‌های هسته‌ای ایران» در اولین زمان ممکن و پیش از شروع مذاکرات مربوط به سازوکار اسنپ بک اجرایی شود تا این پیام به اروپا ارسال شود که نمی‌تواند از طریق مذاکره به فکر گرفتن امتیازات بیشتر باشد. در ادامه نیز ایران می‌تواند به طرف‌های اروپایی اعلام کند اگر آن‌ها قصد ارجاع برجام به سازمان ملل را داشته باشند، ایران به طور رسمی از NPT خارج می‌شود.
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
