مسیر اقتصاد/ رویکرد نئولیبرال در بانک مرکزی، سیاستگذاران را به سمتی هدایت می کند که یک و تنها یک ساختار و هدف برای بانک مرکزی قائل خواهند بود و این نوع بانک مرکزی را برای تمام شرایط بهینه می دانند؛ بانک مرکزی ای که تنها هدفش کنترل تورم است و باید برای تحقق این هدف دارای استقلال کامل از دولت باشد.
در مقابل رویکرد توسعه گرا در بانک مرکزی، معتقد است که کشورها در مسیر توسعه، نیازمند بانک مرکزی توسعه گرا هستند تا با هدایت منابع، اقتصاد را به سمت توسعه و رشد حرکت دهند.
جرالد اپستین استاد اقتصاد دانشگاه منچستر[۱] بانک مرکزی نوع اول را بانک مرکزی نئولیبرال می نامد. وی بیان می کند بانک مرکزی نئولیبرال باید دو ویژگی زیر را دارا باشد:
۱) مستقل از فرآیند سیاسی دموکراتیک باشد.
۲) هدف اصلی آن حفظ تورم در سطح پایین باشد.
رونق اقتصادی با بانک مرکزی نئولیبرال محقق می شود؟
طرفداران رویکرد نئولیبرال استدلال می کنند بانک های مرکزی که به این دو اصل وفادار هستند، تورم پایین را بدون توجه به سایر متغیرهای کلان اقتصادی (همانند تولید و سرمایه گذاری) دنبال خواهند کرد و این هدف در واقع محیط کلان اقتصادی را ایجاد خواهد کرد که در آن، رونق ایجاد شده و برای همه سودمند خواهد بود.
جرالد اپستین بیان می کند که این رویکرد و نظریه، تقریبا تمامی مسائل جدی و مهم و سوالات اساسی (همانند اهداف درست بانک مرکزی چیست؟) را به حاشیه رانده است. وی همچنین در نقد رویکرد بانک مرکزی نئولیبرال بیان می کند که این رویکرد تامین قدرت، ثروت و امتیازهای ویژه را برای گروه های معینی در جامعه، به هزینه عموم مردم و در ماسک منفعت عمومی دنبال می کند.
وی بیان می کند هنگامی که بانک های مرکزی تورم پایین را هدف قرار می دهند، تعداد کمی از ابزارهای مالی مستقیم (آن هم به صورت محدود) را بر دستیابی به این هدف مورد استفاده قرار می دهند و این عمل در کشورهای در حال توسعه به ازای کنار گذاشتن سایر اهداف (رشد و اشتغال) است.
یعنی دیگر توسعه، رشد اقتصادی و اشتغال اولویت بانک مرکزی در کشورهای در حال توسعه نخواهد بود؛ زیرا ابزارهای دستیابی به این اهداف دیگر مورد استفاده بانک های مرکزی کشورهای درحال توسعه قرار نمی گیرند.
رویکرد بانک مرکزی نئولیبرال فاقد دقت علمی است
اپستین بیان می کند که در بانک مرکزی نئولیبرال هنوز روشن و مشخص نیست که عملا مقدار هدف نرخ تورم چه باید باشد. وی بیان می کند درست است که یک اجماع بین مدافعان بانک مرکزی نئولیبرال در رابطه با هدف گیری تورم وجود دارد و آن اینکه تورم باید تا حد ممکن پایین باشد، اما این ادعا هیچ توجیه نظری ندارد و به نظر می رسد یک توصیه باشد تا یک محاسبه و مطالعه دقیق.
این استاد اقتصاد دانشگاه می افزاید که در واقع علت غالب تورم در کشورهای در حال توسعه در بخش عرضه و شوک های مرتبط با آن است. در واقع عرضه کم و ضعیف در کشورهای درحال توسعه (ضعف تولید)، موجب افزایش قیمت ها می شود و قوانین سفت و سخت هدف گیری تورم، می تواند در بخش عرضه مشکلاتی را ایجاد کند (کاهش انگیزه های تولیدکنندگان و کاهش عرضه).
مسئله کشورهای در حال توسعه عرضه است نه تقاضا
مسئله اصلی کشورهای درحال توسعه عرضه بسیار کم است نه تقاضای بسیار زیاد و هدف گیری تورم چه بسا وضعیت عرضه را در این کشورها بدتر کند.
به اعتقاد استاد دانشگاه منچستر، برای افزایش عرضه در کشورهای درحال توسعه، بانک مرکزی باید رویکرد توسعه گرا داشته باشد و این رویکرد می تواند کمک کننده تر باشد.
بانک مرکزی توسعه گرا با اولویت قرار دادن اهدافی همچون رشد اقتصادی، و تامین مالی تولید و هدایت نقدینگی به سمت بخش های مولد اقتصادی، می تواند اشتغال را افزایش داده و بیکاری و فقر را کاهش دهد.
طرح اصلاح ساختار بانک مرکزی مجلس نیازمند اصلاح
در طرح اصلاح ساختار بانک مرکزی که توسط مجلس تهیه و تدوین شده و هم اکنون در کمیسیون اقتصادی در دست بررسی بوده، رویکرد نئولیبرال در پیش گرفته شده است.
این درحالی است که اولویت های اصلی کشور ما نیز رشد اقتصاد و افزایش اشتغال است؛ همچنین عرضه و تولید ضعیف و کارخانه هایی که با ظرفیت های پایین تر فعالیت می کنند و توانایی رقابت با کالاهای وارداتی را ندارند.
با این وجود بانک مرکزی با در پیش گرفتن رویکرد نئولیبرال در طرح مجلس، ابزارهای حل این مسائل را از دست خواهد داد و در واقع این اهداف را به حاشیه رانده و فدای کنترل تورم خواهد کرد. همچون سخن جرالد اپستین، باید گفت برای افزایش تولید و اشتغال در ایران، بانک مرکزی با رویکرد توسعه گرا داشته باشد.
پینوشت:
[۱] Post-war Experiences with Developmental Central Banks: The Good, the Bad and the Hopeful Gerald Epstein
