پیشرفت کشور از طریق بانک مرکزی «توسعه گرا» محقق می‌شود

مسیر اقتصاد/ در چند دهه گذشته تغییرات جهانی و گسترده ای در مورد نگاه به بانکداری مرکزی به ایجاد شده است.

در تاریخ پیدایش بانک های مرکزی، نگاه غالب به بانک مرکزی، نگاه توسعه گرایانه (Developmental Central banking) بوده است. این نگاه معتقد است که بانک مرکزی با استفاده از سیاست های مستقیم و تامین مالی دولت و حمایت از تولید و صنایع، به منظور دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی اقدام می نماید.

اما در چند دهه اخیر نگاه نئولیبرال به بانک های مرکزی گسترش یافته و بر آن تاکید می شود. این دیدگاه اصولی دارد و این اصول پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت:

• استقلال بانک مرکزی از دولت

اصل مستقل بودن بانک مرکزی نشان دهنده آن است که این نهاد حاکمیتی نباید به منظور تامین مالی فعالیت های دولتی و رفع کسری بودجه، تحت فشار دولت قرار بگیرد. این نگاه دست دولت را حتی برای تامین مالی مخارج سرمایه گذاری خود کوتاه می کند.

در واقع این اصل با رویکرد دولت حداقلی، اقتصاد با اشتغال کامل، وجود بازارهای مالی قدرتمند برای تامین مالی تدوین شده است در حالیکه کشورهای توسعه یافته خود برای رسیدن به این توسعه، استقلالی از بانک مرکزی نداشته و از ظرفیت های بانک مرکزی به منظور تامین مالی و سرمایه گذاری، بسیار استفاده نموده اند.

• تمرکز و تاکید بر مبارزه با تورم

این بدان معنی است که بانک مرکزی نباید نگران اهداف دیگر مانند رشد اقتصادی و ارتقاء اشتغال کامل باشد و لذا نیازی نیست به حمایت از سیاست های صنعتی و یا تخصیص اعتبار به بخش های اقتصادی بپردازد. سوالی که در این قسمت پیش می آید این است که آیا کشورهای در حال توسعه برای تقویت رشد اقتصادی و اشتغال، باید تورم پایین و تک رقمی را هدف گذاری کنند؟

در واقع تورم پایین مدنظر کشورهایی است که به بلوغ و توسعه رسیده اند و هدف گذاری تورم پایین در کشورهای در حال توسعه می تواند هزینه فرصتی از جنس از دست رفتن رشد اقتصادی و اشتغال کامل باشد؛ در این شرایط با تاکید بر تورم و مبارزه با آن، رشد و توسعه اقتصادی فدا خواهد شد.

اشپیتین در مقاله ای بیان می دارد که تلاش های بانک مرکزی (توسعه گرایانه) جهت ارتقای سرمایه گذاری خصوصی می تواند رشد اقتصادی را ارتقاء دهد و به طور کلی رابطه منفی بین تلاش های توسعه ای بانک مرکزی و رشد اقتصادی وجود ندارد. بنابراین هدف گذاری تورم و مبارزه با آن باب میل کشورهای توسعه یافته است نه اقتضای کشورهای در حال توسعه.[۱]

• استفاده از روش های غیر مستقیم سیاست پولی و عدم مداخله مستقیم

پیگیری ابزارهای غیر مستقیم سیاست پولی بدین معنی است که بانک مرکزی نباید از تکنیک های تخصیص اعتبار مانند نرخ بهره یارانه ای (حمایت مستقیم از برخی صنایع)، سقف اعتباری و کنترل سرمایه استفاده کند تا بر میزان تخصیص اعتبار تاثیر بگذارد. این دیدگاه که معمولا توسط موسسات مالی بین المللی مانند صندوق بین المللی پول (IMF) به عنوان بهترین دیدگاه توصیه و تجویز می شود، به عنوان یک دیدگاه شناخته می شود.

دیدگاه نئولیبرال دغدغه ای جز تثبیت قیمت ها و کنترل تورم، برای بانک مرکزی متصور نیست و خلق پول توسط بانک مرکزی به منظور تامین مالی دولت و حمایت از صنایع و تولید را به ضرر اقتصاد کشور دانسته و تورم زا تلقی می کند.

در واقع این دیدگاه تورم را بزرگترین معضل دنیای امروز دانسته و براین تاکید می کند که بانک های مرکزی باید به هر قیمتی (عدم حمایت از تولید و اشتغال)، با این معضل مبارزه کنند.

این درحالی است که تورم اولویت اول کشورهایی است که توسعه یافته اند و به رشد و اشتغال مورد نظر خود دست پیدا کرده اند. حال آنکه اولویت اول کشورهای در حال توسعه، دستیابی به رشد و اشتغال و کاهش فقر و بیکاری می باشد نه تورم پایین و تک رقمی.

استفاده از ظرفیت های بانک مرکزی برای توسعه

تلاش های توسعه ای بانک مرکزی در کشورهای مختلفی همچون برزیل، چین، هند، تایلند و … تاثیر مهمی در رشد و توسعه این کشورها داشته است و این اقتصادها با استفاده از ظرفیت بانک های مرکزی خود، توانسته اند رشد و توسعه را تجربه کنند و بدان دست یابند.

لزوم تغیر دیدگاه نئولیبرالی در طرح بانک مرکزی مجلس

سیاست های اقتصادی بسته به شرایط اقتصادی هر کشور نتایج متفاوتی را در بر خواهند داشت؛ در واقع بدین گونه نیست که یک سیاست اقتصادی که توسط موسسات مالی بین المللی مطرح و ارائه می شود، به عنوان یک سیاست جهان شمول در نظرگرفته شده و توقع داشت در همه جوامع، نتایج مشابهی به بار بیاورد؛ دیدگاه نئولیبرالی به بانک مرکزی نیز شرایط خاص خود را اقتضاء می کند و از این قاعده مستثنی نیست.

در طرح «اصلاح ساختار بانک مرکزی» که اخیرا توسط مجلس تهیه شده است، دیدگاه نئولیبرالی به بانک مرکزی حاکم شده که این دیدگاه اقتصاد کشور را از قابلیت ها و ظرفیت های بانک مرکزی برای دستیابی به رشد و توسعه، محروم خواهد کرد.

کشورهایی که اکنون توسعه یافته اند، سالهای بسیاری دیدگاه توسعه گرایانه به بانک مرکزی خود داشته اند و پس از رسیدن به رشد و توسعه، دغدغه اصلی خود را کنترل تورم و ثبات قیمت ها می بینند؛ اما کشورهایی همچون ایران که نیاز زیادی به سرمایه برای رشد و پیشرفت دارند، باید از ظرفیت بانک مرکزی برای رشد و توسعه خود استفاده کنند.

پینوشت:

[۱] Post-war Experiences with Developmental Central Banks: The Good, the Bad and the Hopeful