مسیر اقتصاد/ هدف اصلی «پولشویی مبتنی‌بر تجارت»[۱]، انتقال عمدی عواید غیرقانونی از طریق سوءاستفاده از معاملات تجاری است و تفاوت آن با قاچاق[۲] از نظر «گروه ویژه اقدام مالی»[۳] در انتقال پول به جای انتقال کالا است. اما در قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، این جرایم تجاری یکسان در نظر گرفته شده‌اند. با این حال مطالعه روش‌های مبارزه با پولشویی مبتنی‌بر تجارت می‌تواند به بهبود مبارزه با قاچاق کالا و ارز بینجامد.
قاچاق حتی با واسطه‌گری مؤسسات مالی در تجارت
تحقیقات گروه ویژه اقدام مالی نشان می‌دهد که متداول‌ترین روش پولشویی مبتنی‌بر تجارت از طریق معاملات «حساب باز»[۴] است اما در معاملات «وصول اسنادی»[۵] نیز که نقش مؤسسات مالی در نظر گرفته شده است این سوء استفاده انجام می‌گیرد. به این دلیل که اولاً مؤسسات مالی لزوماً اسناد را تأیید نمی‌کنند و ثانیاً اسناد همیشه یکسان نیستند و این امر خطر سوء استفاده را از طریق صورتحساب‌های جعلی یا تقلبی[۶] افزایش می‌دهد.
بنابراین حتی در شرایط واسطه‌گری مؤسسات مالی در معاملاتی از جمله «وصول اسنادی» نیز به روش‌های کارآمدی برای شناسایی و مبارزه با پولشویی مبتنی‌بر تجارت یا قاچاق مورد نیاز است.
«اشتراک‌گذاری اطلاعات تجاری» پیش‌نیاز مبارزه با قاچاق
بر اساس تحقیقات گروه ویژه اقدام مالی، اشتراک‌گذاری و ارزیابی اطلاعات تجاری خارجی و داخلی یکی از مؤثرترین راه‌های تحقیق درباره پولشویی مبتنی‌بر تجارت یا قاچاق است.
- اشتراک‌گذاری اطلاعات خارجی: تجربه گمرک نشان می‌دهد که یکی از مؤثرترین راه‌های تحقیق درباره فعالیت‌های مشکوک تجاری، داشتن سامانه‌هایی است که صادرات و واردات گزارش شده بین کشورها را ارزیابی می‌کند. اشتراک داده‌های تجاری می‌تواند از طریق توافقنامه‌های کمک متقابل گمرکی بین مقامات گمرکی همکاری‌کننده انجام شود. اشتراک‌گذاری و تجزیه‌وتحلیل بین‌المللی داده‌های تجاری، ابزار مفیدی برای شناسایی ناهنجاری‌های تجاری هستند که ممکن است منجر به تحقیق و تعقیب قضایی پرونده‌های پولشویی مبتنی‌بر تجارت شوند.
- اشتراک‌گذاری اطلاعات داخلی: کشورهای متعددی ابتکارهای «مشارکت بخش دولتی و خصوصی»[۷] را ایجاد کرده‌اند، جایی که ذینفعان بخش دولتی و خصوصی برای به اشتراک گذاشتن دانش و تخصص در مورد مخاطرات مهم جرائم مالی از جمله پولشویی مبتنی‌بر تجارت همکاری می‌کنند. برخی از نهادهای بین‌المللی نیز این رویکرد همکاری با بخش خصوصی را اتخاذ کرده‌اند.
به منظور مواجهه با حجم بزرگ داده‌های حاصل از چنین اشترک‌گذاری اطلاعاتی، فناوری‌های جدیدی توسعه یافته است که این اطلاعات را بر اساس متغیرهای مختلف برای ایجاد «الگوهای کلی فعالیت تجاری»[۸] استاندارد می‌کند و از این تجزیه و تحلیل برای شناسایی فعالیت‌های تجاری مشکوکی که اغلب نیاز به تحقیقات بیشتر دارند استفاده می‌شود.
«شاخص‌های هشدار»؛ موقعیت‌های مشکوک پولشویی مبتنی‌بر تجارت
شاخص‌های معروف به «شاخص‌های پرچم قرمز»[۹] یا «شاخص‌های هشدار» که به طور معمول برای شناسایی فعالیت‌های پولشویی مبتنی‌بر تجارت مورد استفاده قرار می‌گیرند و شامل موقعیت‌هایی است که در آنها:
- تفاوت قابل توجهی بین شرح کالا در بارنامه[۱۰] و فاکتور[۱۱] وجود دارد.
- تفاوت قابل توجهی بین شرح کالا در بارنامه (یا فاکتور) و کالاهای حمل شده واقعی وجود دارد.
- تفاوت قابل توجهی بین ارزش کالای قید شده در فاکتور و ارزش منصفانه بازار[۱۲] کالا وجود دارد.
- به نظر برسد اندازه محموله با مقیاس فعالیت‌های تجاری منظم[۱۳] صادرکننده یا واردکننده سازگار نیست.
- نوع کالای حمل شده به عنوان پرمخاطره برای فعالیت‌های پولشویی تعیین شده است. برای مثال کالاهای با ارزش بالا و حجم کم به عنوان مثال، لوازم الکترونیکی مصرفی[۱۴] که نرخ گردش مالی بالا[۱۵] دارند و ارزش‌گذاری آنها دشوار است، در این دسته قرار می‌گیرند.
- نوع کالای حمل شده به نظر برسد با فعالیت‌های تجاری منظم صادرکننده یا واردکننده سازگار نباشد.
- حمل‌ونقل از نظر اقتصادی منطقی نباشد. برای مثال استفاده از یک کانتینر ۴۰ فوت برای حمل مقدار کمی از کالاهای نسبتاً کم ارزش.
- کالا به (یا از) حوزه حاکمیتی با مخاطره «بالا» برای فعالیت‌های پولشویی ارسال می‌شود.
- کالا بدون دلیل اقتصادی ظاهری به یک یا چند حوزه حاکمیتی منتقل می‌شود.
- روش پرداخت با مشخصات مخاطره معامله مطابقت ندارد. برای مثال، استفاده از پیش‌پرداخت[۱۶] برای حمل‌ونقل از یک تأمین‌کننده جدید در یک کشور پرمخاطره.
- این معامله شامل دریافت وجه نقد (یا سایر پرداخت‌ها) از اشخاص ثالثی است که ارتباط ظاهری با معامله ندارند.
- این معامله شامل استفاده از اعتبارات اسنادی[۱۷] مکرراً اصلاح شده یا به دفعات تمدید شده است.
- این معامله شامل استفاده از شرکت‌های پوششی (یا شرکت‌های صوری)[۱۸] است.
بخش‌ها و کسب‌و‌کارهای پرمخاطره مشکوک به پولشویی مبتنی‌بر تجارت
علاوه‌بر مخاطره کالاهایی با ارزش بالا و حجم کم مانند فلزات گرانبها که در «شاخص‌های هشدار» به آن اشاره شد، گروه ویژه اقدام مالی کالاهایی با ارزش پایین و حجم زیاد مانند منسوجات دست دوم[۱۹] را به عنوان کالاها یا بخش‌های اقتصادی آسیب‌پذیر می‌داند. به همین ترتیب زنجیره‌های تأمینی که کالاهای کم ارزش را جابجا می‌کنند نیز بیشتر در معرض مالکیت کامل توسط یک سازمان جنایتکار یا شبکه پولشویی حرفه‌ای قرار دارند. همچنین «کالاهای با حاشیه قیمت گسترده»، «کالاهایی با چرخه‌های تجاری طولانی (حمل و نقل در چندین حوزه حاکمیتی)» و «کالاهای دشوار برای بررسی مقامات گمرکی» نیز زمینه‌ساز پولشویی مبتنی‌بر تجارت هستند.
بررسی‌های گروه ویژه اقدام مالی نشان می‌دهد کالاها یا بخش‌های اقتصادی از جمله «طلا، فلزات گرانبها و مواد معدنی»، «قطعات خودرور و وسایل نقلیه»، «محصولات کشاورزی و مواد غذایی»، «پوشاک و نساجی دست دوم»، «لوازم الکترونیکی قابل حمل نظیر تلفن همراه، لپ‌تاپ و غیره»، «مصالح ساختمانی (چوب)»، «ماشین‌آلات کارخانه‌ای»، «ضایعات فلزی»، «فرآورده‌های سوخت و انرژی» و «نوشیدنی‌های الکلی یا غیرالکلی» در معرض سوء استفاده قرار می‌گیرند.
همچنین شاخص‌ها به عنوان هشداری برای ارزیابی کسب‌و‌کارهای پرمخاطره قابل تعریف است از جمله:
- رشد سریع شرکت‌های تازه تأسیس‌شده در بازارهای موجود اتفاق بیفتد.
- شواهدی از پرداخت‌های نقدی مداوم و قابل توجه، از جمله مواردی که به اشخاص ثالث ناشناخته قبلی اختصاص می‌یابد. این کسب‌وکارها ممکن است وجوه پرداختی نامشخص از طرف ثالث نیز دریافت کنند.
- زنجیره‌های تأمین غیرضروری پیچیده و در هم تنیده که شامل ترانزیت‌های متعدد است.
- شرکت‌های تأسیس‌شده قبلی که در یک بخش خاص تخصص دارند و به طور غیرمنتظره‌ای به یک بخش کاملاً نامرتبط تغییر مسیر می‌دهند. یک نمونه ارائه شده اشاره می‌کند که یک شرکت فناوری اطلاعات به سرعت جای پایی در خرید و توزیع داروهای عمده به دست آورده است.
- شرکت‌هایی که همزمان در بیش از یک بخش نامرتبط فعالیت می‌کنند.
این نکته حائز اهمیت است که اگر شرکتی با یک یا چند مورد از شاخص‌های مخاطره فوق مطابقت داشته باشد، به این معنا نیست که مرتکب پولشویی مبتنی‌بر تجارت شده است. برای جبران خطر نتایج کاذب تجزیه و تحلیل بیشتر توصیه می‌شود.
«مدیریت مخاطره» راهبردی برای مبارزه با قاچاق
در سطح راهبردی، معرفی رویکرد مخاطره‌محور[۲۰] توسط گروه ویژه اقدام مالی برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم در سال ۲۰۱۲، اساسی‌ترین تجدید نظر در استانداردهای این گروه در سال‌های اخیر است. رویکرد مبتنی‌بر مخاطره به این معنی است که حوزه‌های حاکمیتی، مقامات ذی‌صلاح و نهادهای تحت نظارت، مخاطرات مرتبط با پولشویی و تأمین مالی تروریسم را که در معرض آن قرار دارند، ارزیابی و درک می‌کنند و اقدامات کاهش مخاطره را مطابق با سطح مخاطره انجام می‌دهند.
چالش‌های پیش روی مدیریت مخاطره و جلوگیری از پولشویی مبتنی‌بر تجارت یا قاچاق «دسترسی به اطلاعات تجاری» و «همکاری با کل زنجیره تامین» است.
- دسترسی به اطلاعات تجارت: چالش‌های مربوط به اطمینان از همکاری منظم و سازگار در سطح داخلی و بین‌المللی، می‌تواند مدیریت مخاطره را مختل کند. داده‌های تجاری مرتبط در اختیار ذینفعان متعدد قرار دارد و محدودیت‌هایی در مورد میزان اشتراک این داده‌ها، از نظر عملیاتی و به‌طور عمده وجود دارد.
- همکاری با کل زنجیره تجارت: حتی دسترسی به برخی اطلاعات تجارت از جمله فاکتورها، اسناد حمل‌ونقل، اسناد گمرکی مرتبط و بررسی‌های فیزیکی نقطه‌ای نیز تضمینی برای کشف پولشوییی مبتنی‌بر تجارت یا قاچاق نیست و نیاز به همکاری با تمام مشارکت‌کنندگان در زنجیره تجارت وجود دارد.
منابع:
- گزارش «پولشویی مبتنی‌بر تجارت، روندها و تحولات»، گروه ویژه اقدام مالی، ۲۰۰۶
- گزارش «پولشویی مبتنی‌بر تجارت»، گروه ویژه اقدام مالی، ۲۰۲۰
پی‌نوشت:
[۱] Trade-Base Money Laundering
[۲] Smuggling
[۳] Financial Action Task Force
[۴] Open Accounting
[۵] Documentary Collections
[۶] Fictitious or False Invoicing
[۷] Public Private Partnership
[۸] General Patterns of Trade Activity
[۹] Red Flag Indicators
[۱۰] Bill of Lading
[۱۱] Invoice
[۱۲] Fair Market Value
[۱۳] Regular Business Activities
[۱۴] Consumer Electronics
[۱۵] High Turnover Rates
[۱۶] Advance Payment
[۱۷] Letters of Credit
[۱۸] Front (or Shell) Companies
[۱۹] Second-Hand Textiles
[۲۰] Risk-Based Approach
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
