مسیر اقتصاد/ صادرات منطقه ای ایران سهم بالایی از ارزش صادرات کشور را در بر می گیرد. ارزش صادرات به ۱۵ کشور همسایه در سال ۲۰۲۱ در مجموع بیش از ۵۴ درصد ارزش صادرات غیرنفتی کشور را شامل شده است. در عین حال شناخت کشورهایی که در بازار همسایگان بیشترین سهم را دارند و به خصوص کشورهای منطقه که رقیب صادراتی ایران در بازار این کشورها محسوب می شوند، می تواند در تداوم صادرات موجود و ارتقای آن نقش مهمی ایفا کند. در این گزارش، حوزه همسایگی ایران مجموع ۱۵ کشور همسایه با افزودن هند و سوریه و حذف عربستان و بحرین در نظر گرفته شده است.[۱]
چین و آمریکا، دو مبدأ اصلی واردات کشورهای همسایه
دو کشور چین و آمریکا همانطور که رتبه اول و دوم بزرگ ترین صادرکنندگان جهان در سال ۲۰۲۰ را تشکیل می‌دهند،[۲] بیشترین صادرات را به همسایگان جمهوری اسلامی ایران نیز داشته اند. در سال ۲۰۲۰ کشور چین به تنهایی توانسته است ۲۲۰ میلیارد دلار کالا به این ۱۵ کشور صادر کند که بیش از ۱۶ درصد از واردات همسایگان ایران را تشکیل می دهد. در رتبه بعد، صادرات آمریکا به کشورهای همسایه ایران ۸۰ میلیارد دلار بوده است که بیش از ۶ درصد واردات این کشورها را شامل می شود. البته در سالهای اخیر صادرات آمریکا به بسیاری از کشورهای منطقه همچون قطر، امارات، عربستان، عراق و برخی دیگر با کاهش روبرو شده است.
سایر صادرکنندگان عمده به همسایگان ایران
۱۷ کشور بزرگترین صادرکنندگان به حوزه همسایگی ایران را با بیش از ۶۰ درصد ارزش واردات این کشورها تشکیل می دهند. نمودار زیر اطلاعات کشورهای با سهم بیش از ۱ درصد از بازار واردات کشورهای همسایه را نشان می دهد:
مطابق نمودار فوق، بعد از آمریکا و چین، کشورهای آلمان، امارات و روسیه در رتبه های سوم تا پنجم قرار گرفته و درصد بالایی از نیاز وارداتی این ۱۵ کشور همسایه را تأمین می کنند.
جدول زیر ارزش واردات همسایگان جمهوری اسلامی ایران از این ۱۷ کشور در سال ۲۰۲۰ را با یکدیگر مقایسه می کند:
مطابق جدول فوق سهم کشورهای اروپایی آلمان، ایتالیا، سوئیس، بریتانیا و فرانسه مجموعا ۱۳.۶ درصد، و سهم کشورهای شرق آسیایی ژاپن، کره جنوبی، و ویتنام مجموعا ۷ درصد از واردات همسایگان ایران در سال ۲۰۲۰ بوده است. سایر تأمین کنندگان عمده نیازهای وارداتی همسایگان ایران در همین منطقه جغرافیایی قرار دارند که به ترتیب عبارتند از کشورهای امارات، روسیه، هند، عربستان، ترکیه، ایران و بلاروس. ایران با در دست داشتن سهم ۱.۵ درصدی از بازار واردات این کشورها، در رتبه پانزدهم و بالاتر از ویتنام و بلاروس قرار می‌گیرد.
مقایسه وضعیت تجارت منطقه ای ایران با رقبا
اگرچه ایران سهم بالایی از بازار واردات کشورهای همسایه خود را در اختیار ندارد، اما تجارت با این کشورها بخش عمده ای از مجموع ارزش تجاری کشور را در بر می گیرد. بیش از ۶۰ درصد صادرات غیر نفتی ایران در سال ۲۰۲۰ به کشورهای ۱۵ گانه حوزه همسایگی بوده است. همچنین سهم این همسایگان از واردات کشور نیز رقم بالایی داشته و بالغ بر ۳۹ درصد کل ارزش واردات کشور را شامل می شود. در جدول زیر تجارت پنج کشور منتخب منطقه با کشورهای ۱۵ گانه حوزه همسایگی ایران در سال ۲۰۲۰ مقایسه می‌شود.
مطابق جدول فوق تجارت منطقه‌ای ایران با کشورهای همسایه‌اش در هر دو سوی صادرات و واردات، نسبت به سایر رقبا سهم بیشتری از مجموع تجارت کشور را در بر دارد. با این حال همانطور که گفته شد، جایگاه ایران در بازار وارداتی همسایگان ۱۵ گانه از امارات، ترکیه، روسیه و عربستان پایین تر است.
افزایش سهم در بازار منطقه، نیازمند رشد اندازه صادرات کشور
در حال حاضر برآورد می شود بیش از ۹۰ درصد تولیدات صنایع و ۸۵ درصد تولیدات کشاورزی کشور در بازار داخلی مصرف شود.[۳] همانطور که گفته شد، ۶۰ درصد از باقیمانده این تولیدات نیز سهم کشورهای منطقه است. بنابراین شاید بتوان گفت در شرایط کنونی تولید و صادرات کشور و با ظرفیت بالفعل آن، توانایی پوشش بیشتر بازار منطقه ای وجود ندارد.
برای عمیق تر شدن حضور ایران در بازار کشورهای همسایه و پیشی گرفتن از رقبای منطقه ای و غیر منطقه ای، با در نظر گرفتن آمارهای فوق دو راهبرد وجود دارد؛ راهبرد اول استفاده از ظرفیتهای غیرفعال تولید و جهت دهی این ظرفیتها به سمت تولید صادرات محور با هدف بازار منطقه، و راهبرد دوم استفاده از موقعیت جغرافیایی برای ترانزیت و فعالسازی محورهای حمل و نقل منطقه ای است.
پینوشت:
[۱] هند و سوریه هرچند همسایه ایران نیستند، اما دو مقصد مهم و رو به رشد صادرات منطقه ای کشور در سالهای اخیر محسوب می شوند. در حالیکه صادرات ایران به دو کشور همسایه عربستان و بحرین سالهاست به دلایل سیاسی رقمی ناچیز و در حد صفر دارد و در آینده نزدیک نیز امید به افزایش سهم ایران در این بازار وجود ندارد.
[۲] آمارهای این گزارش مربوط به سال ۲۰۲۰ است چرا که آمارهای تجارت ۲۰۲۱ برخی از این کشورها هنوز به طور کامل در پایگاههای آماری منتشر نشده است.
[۳] سند نقشه راه توسعه صادرات کشور ۱۳۹۹ – ۱۴۰۴ سازمان توسعه تجارت
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
بسیار عالی - فقط جدول آخر یک مقدار نامفهوم است. اینکه اسم ایران هم داخل جدول هست فهم جدول رو پیچیده کرده