مسیر اقتصاد/ خصوصی سازی در ایران از سال ۱۳۷۰ به منظور افزایش کارایی شرکت های دولتی، کاهش تصدی گری و اندازه دولت اجرایی شد. از آن زمان تا به امروز بیش از ۹۰۰ شرکت به بخش غیر دولتی واگذار شده اند. سازمان خصوصی سازی پس از گذشت سال ها از اولین واگذاری‌ها، به بررسی عملکردِ شرکت های واگذار شده و مقایسه آن با شرکت‌های شاهد دولتی و خصوصی پرداخت و گزارش آن را در سال ۹۷ منتشر کرد.
در این گزارش ۳ معیار بازدهی، بهره وری و سرمایه گذاری و توسعه فعالیت برای بررسی عملکرد شرکت‌ها تعریف شده است. در بررسی صورت گرفته، شرکت ها در ۴ گروه خدمات، فلزات اساسی و معدن، ساخت (تولید) و ساختمان و پیمانکاری تقسیم شده و در هر گروه یک شرکت دولتی و یک شرکت خصوصی برای مقایسه عملکرد انتخاب شده اند که به عنوان شرکت های شاهد نامگذاری شده اند.
در انتخاب شرکت های شاهد، به تشابه فعالیت، تناسب اندازه کارکنان و در دسترس بودن اطلاعات شرکت ها توجه شده است. در نهایت از ۹۰۰ شرکت واگذار شده، ۱۵ شرکت انتخاب و در ۴ گروه تقسیم شده و برای هر گروه یک شرکت شاهد دولتی و یک شرکت شاهد خصوصی در نظر گرفته شده است.
| صنعت | واگذار شده | دولتی شاهد | خصوصی شاهد | کل |
| خدمات | ۷ | ۱ | ۱ | ۹ |
| ساخت (تولید) | ۳ | ۱ | ۱ | ۵ |
| ساختمان و پیمانکاری | ۲ | ۱ | ۱ | ۴ |
| فلزات اساسی و معدن | ۳ | ۱ | ۱ | ۵ |
در ادامه، مقایسه عملکرد شرکت ها در هر گروه به طور جداگانه آورده شده است.
کارایی بالاتر شرکت‌های دولتی نسبت به شرکت‌های واگذار شده گروه خدمات
در گروه خدمات شرکت دولتی به نسبت شرکت خصوصی و شرکت های واگذار شده عملکرد بهتری در هر ۳ معیار بازدهی، بهره وری و سرمایه گذاری و توسعه از خود نشان داده است. در این گروه امتیاز نهایی شرکت واگذار شده پایین تر از هر دو شرکت شاهد خصوصی و دولتی به دست آمد.
| معیار (شرکت واگذار شده) | شرکت دولتی شاهد (درصد) | شرکت خصوصی شاهد (درصد) |
| بازدهی | ۱۹.۲۷ | –۳.۱۴ |
| بهره وری | ۹.۵۶ | –۰.۱۶ |
| سرمایه گذاری و توسعه | ۶.۶۱ | ۳.۳۲ |
| امتیاز کل | ۱۴.۱۴ | ۰.۰۵ |
پایین ترین عملکرد شرکت‌های واگذار شده نسبت به شرکت‌های شاهد در گروه ساخت
در این گروه عملکرد شرکت‌های واگذار شده در هر ۳ معیار بازدهی، بهره وری و سرمایه گذاری و توسعه پایین تر از هر دو شرکت شاهد دولتی و خصوصی است. اختلاف در معیارها بین شرکت‌های واگذار شده با شرکت های شاهد، در این گروه بیشتر از سایر گروه ها است.
| معیار (شرکت واگذار شده) | شرکت دولتی شاهد (درصد) | شرکت خصوصی شاهد (درصد) |
| بازدهی | ۳۷.۸ | ۳۸.۴ |
| بهره وری | ۲۷.۶ | ۳۹.۶ |
| سرمایه گذاری و توسعه | ۴۰.۶ | ۸۰.۶ |
| امتیاز کل | ۳۴ | ۵۰ |
بهره وری بالاتر و عملکرد کلی پایین تر شرکت‌های واگذار شده در گروه ساختمان
در گروه ساختمان و پیمانکاری بهره وری شرکت های واگذار شده بیشتر از شرکت های شاهد بوده اما بازدهی پایین تری داشته است. در کل در این گروه امتیاز شرکت واگذار شده کمتر از هر دو شرکت شاهد دولتی و خصوصی بوده است.
| معیار (شرکت واگذار شده) | شرکت دولتی شاهد (درصد) | شرکت خصوصی شاهد (درصد) |
| بازدهی | ۲۶.۲۰ | ۱۶.۶۴ |
| بهره وری | ۱۵.۲۱- | –۳۰.۹۷ |
| سرمایه گذاری و توسعه | –۱۲.۳۹ | ۳۹.۸۹ |
| امتیاز کل | ۵.۵ | ۹ |
عملکرد بهتر شرکت های واگذار شده در گروه فلزات اساسی و معادن
در این گروه بر خلاف سایر گروه ها، شرکت‌های واگذار شده عملکرد کلی بهتری به نسبت شرکت های شاهد خصوصی و دولتی از خود نشان داده اند. البته در بحث سرمایه گذاری و توسعه، عملکرد این شرکت ها کمتر از عملکرد شرکت های مشابه شاهد بوده است.
| معیار (شرکت واگذار شده) | شرکت دولتی شاهد (درصد) | شرکت خصوصی شاهد (درصد) |
| بازدهی | ۲۸.۹۲- | ۴۳.۹۰- |
| بهره وری | ۱۳.۱۱- | –۳۰.۵ |
| سرمایه گذاری و توسعه | ۳۹.۶۲ | ۵۱.۶ |
| امتیاز کل | ۷.۷۴- | ۱۵.۶۷- |
خصوصی سازی لزوما به بهبود عملکرد شرکت ها منجر نمی‌شود
بر اساس گزارش سازمان خصوصی سازی در مورد شرکت های واگذار شده، مشخص می شود به جز گروه فلزات اساسی و معادن، در سایر گروه ها، عملکرد شرکت های واگذار شده پایین تر از شرکت های مشابه خصوصی و دولتی بوده است.
بنابراین خصوصی سازی های انجام شده نتوانسته به هدف اصلی خود یعنی افزایش کارایی دست پیدا کند و نیازمند بازنگری و اصلاح است. در چنین شرایطی اصرار بر واگذاری و خصوصی سازیِ سایر شرکت ها با هدف افزایش کارایی نمی تواند محلی از اعراب داشته باشد چرا واگذاری به روش فعلی به افزایش کارایی منجر نمی شود.
منبع: گزارش سازمان خصوصی سازی از عملکرد شرکت های واگذار شده
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
