مسیر اقتصاد/ برای اولین بار در سال ۱۳۶۹ سه منطقه آزاد تجاری در چابهار و جزایر کیش و قشم در کشور تأسیس شد. پس از آن در سال ۱۳۸۲، اروند، انزلی و ارس به جمع مناطق آزاد تجاری پیوستند و در سال ۱۳۸۹ منطقه آزاد تجاری ماکو تشکیل شد. به این ترتیب درحال حاضر ۷ منطقه آزاد تجاری فعال در کشور وجود دارد.
اهداف تشکیل مناطق آزاد تجاری چیست؟
بر اساس بند ۱۱ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی که در سال ۱۳۹۲ ابلاغ شده است، هدف از تشکیل و توسعه عمل مناطق آزاد تجاری-صنعتی در کشور «انتقال فناوری‌های پیشرفته»، «گسترش و تسهیل تولید»، «صادرات کالا و خدمات» و «تأمین منابع مالی و نیازهای ضروری از خارج» بوده است.
علاوه بر این در دیگر اسناد مربوط به تشکیل مناطق آزاد تجاری، مواردی همچون «حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه‌ای»، «تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی»، «محرومیت زادیی» و «استفاده بهینه از نقدینگی سرگردان نظام بانکی» نیز به عنوان دیگر مزیت‌های ایجاد این مناطق عنوان شده است.
اما بررسی‌های آماری نشان می‌دهد مناطق آزاد با وسعتی درحدود ۵۴۷ هکتار، در تحقق اهداف تعیین شده در زمینه تولید، صادرات، جذب سرمایه و انتقال فناوری موفق نبوده‌اند.
واردات کالا به مناطق آزاد ۴ برابر میزان صادرات
بر اساس آمار منتشر شده از سوی دبیرخانه مناطق آزاد تجاری و صنعتی، سهم این مناطق در صادرات کشور کمتر از یک میلیارد دلار در سال است و به این ترتیب این مناطق در مجموع سهمی کمتر از ۲ درصد در کل صادرات کشور دارند؛ در عین حال واردات کالا به این مناطق هرساله بیش از ۴ برابر میزان صادرات است.
این آمار نشان می‌دهد مناطق آزاد تجاری موجود به جای آنکه بستری برای افزایش تولید و تکمیل زنجیره ارزش و صادرات باشند، به دروازه‌هایی برای واردات تبدیل شده‌اند.
سهم ۵ درصدی مناطق آزاد تجاری در جذب سرمایه خارجی
یکی از مهم‌ترین انتظارات از مناطق آزاد و معافیت‌های اعطا شده به آن، فراهم کردن شرایط برای جذب سرمایه خارجی و ایجاد زیرساخت‌های تولیدی بوده است.
با وجود این بر اساس آمار در طول سال‌های اخیر میزان جذب سرمایه خارجی به مناطق آزاد در حدود ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار بوده است. این درحالیست که با وجود تحریم‌ها، آمار جذب سرمایه خارجی به کل کشور در برخی سال‌ها به بیش از ۵ میلیارد دلار نیز رسیده است. بنابراین در زمینه جذب منابع خارجی برای ایجاد ظرفیت‌های تولیدی نیز مناطق آزاد عملکرد موفقی نداشته‌اند.
سهم ۳ درصدی مناطق آزاد در ایجاد اشتغال
بر اساس آمار ارائه شده از سوی وزارت راه، در سال ۱۳۹۵ بیش از ۶۰۰ هزار شغل جدید در کشور ایجاد شده است. درحالیکه بر اساس آمار ارائه شده از سوی دبیرخانه مناطق آزاد، در همین زمان سهم این مناطق در ایجاد اشتغال تنها ۲۰ هزار شغل بوده است.
هدف از معافیت‌های اعطا شده به مناطق آزاد فراهم کردن شرایط برای ایجاد تولید و اشتغال است؛ بنابراین اگر این مناطق نتوانند دستاوردی در زمینه ایجاد رونق اقتصادی و اشتغال ایفا نمایند، عملا اعطای معافیت‌ها منطقی نیست.
مناطق آزاد در تحقق اهداف تعیین شده موفق بوده‌اند؟
درخصوص اهداف دیگری همچون انتقال فناوری، افزایش نقش آفرینی ایران در بازارهای منطقه‌ای، محرومیت زادیی و کمک به مدیریت نقدینگی افسارگسیخته نیز تا به حال هیچ دستاوردی از سوی مسئولین مناطق آزاد ارائه نشده و در این زمینه‌ها منافعی نسیب کشور نشده است.
به طور خلاصه قرار بر این بود که مناطق آزاد تبدیل به سکوی صادرات کشور شوند و به رونق تولید و حل معضل بیکاری کمک نماید؛ اما آمارها نشان از آن دارد که این مناطق به سمت ایجاد زیرساخت‌های تولیدی و صنایع تبدیلی و تکمیلی و صادرات محصولات تولیدی حرکت نکرده‌اند.
بنابراین می‌توان گفت با وجود اعطای معافیت‌های گسترده از سوی دولت به مناطق آزاد، این مناطق در تحقق اهداف تعیین شده موفق نبوده‌اند و در این شرایط ایجاد مناطق آزاد تجاری جدید نباید در دستورکار قرار بگیرد.
انتهای پیام/ تولید و اشتغال
مناطق آزاد در کشور ما چیزی متفاوت از مناطق آزاد موفق دنیاست...
وسعت بسیار زیاد بدون زیر ساخت و همچنین گره خوردن توسعه مناطق آزاد به واردات علت هایی هستند که مناطق آزاد ایران را از دستیابی به اهداف دور کردند و فقط حیاط خلوتی برای گروهی از افراد در دولت های مختلف هستند.
وقت یک منطقه بیابانی به همراه چند شهر و روستا منطقه آزاد می شود دیگر نظارت گمرک بر کالاهای ورودی و محصورسازی فقط یک شوخی تلخ است. همین موضوع بستر سو استفاده سودجویان را فراهم می کند.