مسیر اقتصاد/ تجارت از دیرباز ابزاری برای تحقق اهداف اقتصادی کشورهای جهان، خصوصا کشورهای توسعه یافته بوده است. در طول قرن های اخیر کشورهای قدرتمند تر جهان، از روابط تجاری خود با دیگر کشورها به منظور افزایش منافع خود در تعامل با این کشورها بهره برده اند.
حرکت به سمت نظام چندجانبه گرایی در عرصه تجارت بین الملل با رهبری سازمان تجارت جهانی نیز با همین هدف پس از پایان جنگ جهانی دوم در دستور کار کشورهایی همچون آمریکا و بریتانیا قرار گرفته است.
راه اندازی WTO اولین گام در تحمیل خواسته ها
در واقع شکل دهی به یک نظام چندجانبه گرایی در تجارت جهانی، با رهبری WTO، این امکان را برای کشورهایی همچون آمریکا فراهم می کرد که بتوانند شرایط و خواسته هایی را به دیگر کشورهای جهان تحمیل کنند و در عمل، اولین گام کشورهای غربی در بهره گیری از تجارت به منظور گسترش دایره نفوذ خود بوده است.
در ادامه کشورهای توسعه یافته، برای اینکه بتوانند اهداف خود را در عرصه تجارت جهانی محقق کنند و در عین حال از مسیر تجارت، دیگر خواسته های خود را نیز به کشورهای دیگر تحمیل نمایند، نظام های مکمل دیگری را بر بستر چندجانبه گرایی شکل دادند؛ یکی از برنامه هایی که با این هدف در دستور کار قرار گرفت «نظام ترجیحات تجاری» یا GSP[۱] بود.
«نظام ترجیحات تجاری» چیست؟
کشورهای غربی از سال ها قبل برنامه ای با عنوان «نظام ترجیحات تجاری» را در دستور کار قرار داده اند. بر اساس این برنامه، برخی کشورها می توانند از مزیت های متعددی در تجارت با آمریکا و اروپا بهره مند شوند و محصولاتشان را بدون پرداخت تعرفه واردات مصوب، به این کشورها صادر نمایند.
سابقه شکل گیری نظام ترجیحات تجاری به اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی باز می گردد. در آن زمان کشورهای توسعه یافته به رهبری آمریکا، این برنامه را در کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل مطرح کردند. این کشورها همچنین توانستند در اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی، نظام ترجیحات تجاری خود را در سازمان گات، که در آن زمان سردمدار تجارت جهانی بود، به ثبت برسانند.
اکنون نیز نظام ترجیحات تجاری کشورهایی همچون آمریکا، ژاپن و اتحادیه اروپا به طور رسمی در سازمان تجارت جهانی به ثبت رسیده است و هرکدام بر اساس برنامه مخصوص به خود، کشورهای هدف و کالاهای مشمول تخفیف تعرفه ای در آن را انتخاب کرده اند.
هدف اصلی غربی ها از نظام ترجیحات تجاری چیست؟
کشورهای غربی از ابتدای مطرح کردن ایده نظام ترجیحات تجاری، هدف آن را کمک به کشورهای کمتر توسعه یافته عنوان کردند. اما کارشناسان معتقدند این هدف خیرخواهانه، در واقع پوششی برای کشورهای غربی بوده است تا بتوانند از طریق آن خواسته ها و شروط خود را به کشورهای دیگر جهان تحمیل نمایند.
در واقع مسئله مهم اینجاست که کشورهای مشمول این برنامه باید شروطی را که از سوی آمریکا و اروپا تعیین شده است، به طور کامل رعایت نمایند؛ چراکه در غیر اینصورت از این لیست کنار گذاشته خواهند شد.
برای مثال، آمریکا به تازگی هند و ترکیه را از این برنامه حذف کرده است و اتحادیه اروپا نیز واردات برنج از کشورهای آسیایی کامبوج و میانمار را از این قانون مستثنی نموده است.
کشورهای غربی چگونه دیگر کشورها را به تجارت با خود وابسته کردند؟
نکته مهم تر اینکه از زمان شکل گیری نظام ترجیحات تجاری در کشورهای غربی، بسیاری از کشورهای درحال توسعه از قاره های آفریقا، آسیا و آمریکای جنوبی، به این نظام پیوسته اند و ضمن اجرای شروط تعیین شده، تجارت خارجی خود را بر بستر صادرات محصولات خام و کم فرآوری شده به آمریکا و اروپا شکل داده اند.
از این رو به مرور زمان، کشورهای درحال توسعه به صادرات مواد خام و کم فرآوری شده به کشورهای غربی وابسته شده اند؛ درحالیکه هرکدام از این کشورها سهمی ناچیز در تجارت خارجی کشوری همچون آمریکا دارد. از این رو اکنون تجارت با غرب، اهرمی قدرتمند در اختیار این کشورهاست و با استفاده از آن به مداخله در امور کشورهای درحال توسعه و تحمیل خواسته های خود به آن ها می پردازند.
تحقق دیپلماسی فعال اقتصادی با «نظام ترجیحات تجاری»
کشورهای غربی از ایده نظام ترجیحات تجاری در راستای تحقق اهداف استعماری خود بهره برده اند؛ اما آنچه می توان از این اقدام آن ها آموخت، نحوه استفاده از ابزار تجارت خارجی در تقویت روابط تجاری با کشورهای کمتر توسعه یافته است.
در شرایط فعلی کشورهای همسایه ایران و همچنین برخی دیگر از کشورهای منطقه، از طرفی به دلیل جنگ از توان تولیدی قابل توجهی برخوردار نیستند و از طرف دیگر از منابع طبیعی قابل توجهی برخوردار هستند.
از این رو ایران نیز می تواند با طراحی یک نظام ترجیحات تجاری هدفند، زمینه را برای شکل دهی به زنجیره های تولید منطقه ای بر پایه استفاده از منابع طبیعی کشورهای همسایه فراهم نماید و به این ترتیب علاوه بر تقویت بهره مندی از مزایای اقتصادی آن، کشورهای منطقه را به تجارت با خود وابسته کند.
پینوشت:
[۱] Generalized System of Preferences
انتهای پیام/ تجارت و ارز
این کار به وضوح وظیفه وزارت امور خارجه است. اما وزارت خارجه ای که همه کارش برجام نباشد ... الان هم که تعطیل شدند