مسیر اقتصاد/ کشور ایران به دلیل قرار گرفتن در کریدورهای ارتباطی مهم، وجود مبادی ورودی در سواحل خلیج فارس و دریاهای عمان و خزر، اتصال مراکز باری مهم به شبکه حمل و نقل ریلی ایمنی بیشتر و مقرون به صرفه بودن مصرف سوخت از موقعیت استراتژیک در منطقه برخوردار است و این نکته توسعه صنایع ریلی را ضروری می‌سازند. نیاز واقعی ناوگان حمل و نقل ریلی نیز در دو بخش نوسازی ناوگان فرسوده و افزایش تعداد ناوگان به منظور توسعه حمل ونقل ریلی قابل طرح است.
افزایش بهره‌وری الزامی است
بررسی‌ها نشان می‌دهد میانگین عمر بیش از ۲۲۰۰۰ ناوگان باری ایران تقریباً ۲۷ سال است. همچنین، کمترین و بیشترین سن ناوگان مسافری به ترتیب برابر نوساز و ۶۲ سال است و حدود ۴۵ درصد از لكوموتیوهای موجود، بیش از ۴۰ سال عمر دارند که با توجه به طراحی ناوگان برای عمر ۳۰ سال که با تعمیرات مناسب قابل افزایش تا ۴۰ سال نیز است بخشی از ناوگان موجود فرسوده محسوب می‌شوند و نیاز به جایگزینی دارند.
این در حالی است که با افزایش بهره‌وری می‌توان با ناوگان و بار قابل حمل ریلی موجود به اهداف رسید و صرفاً برای نوسازی ناوگان باری نیاز به ناوگان نو است. ناوگان باری کشور سالیانه کمتر از ۸۰ هزار کیلومتر در سال (با بار و بدون بار) سیر می‌کند که این کیلومتراژ معادل روزانه کمتر از ۲۲۰ کیلومتر است که نشانگر بهره‌وری پایین ناوگان باری است. با افزایش سرعت متوسط سیر واگن‌های باری به راحتی می‌توان عملكرد حمل و نقل ریلی باری را افزایش داد که در این صورت بدون افزایش تعداد ناوگان باری، میزان بار ریلی جا به جا شده تا دو برابر قابلیت افزایش دارد.
افزایش سهم حمل و نقل ریلی با تكمیل زیرساخت‌ها
با توجه به اینكه راه‌آهن تقریبا ۴۰ درصد بار معادن را (۳۳ میلیون تن در سال ۱۳۹۶) جا به جا می‌کند، با اصلاح شبكه ریلی و مدیریت بهره‌برداری، راه‌آهن می‌تواند در این نوع از بارها سهم خود را تا دو برابر افزایش دهد. این افزایش حجم بار اگر محقق شود به عبارتی اگر راه‌آهن ۸۰ درصد بار معدنی را جا به جا کند، سهم راه‌آهن از حمل ونقل بار زمینی ۸ درصد افزایش می‌یابد. قابلیت حمل بار ریلی کشور که هم اکنون از طریق جاده حمل می‌شود را کارشناسان بین ۱۰ تا ۱۲ درصد کل بار کشور می‌دانند که با تكمیل زیرساخت‌ها قابلیت انتقال بر روی ریل را دارند.
مقایسه سهم حدود ۱۲ درصدی حمل ونقل ریلی از کل بار در سال ۱۳۹۶ در مقایسه با کشورهایی مثل چین، آمریكا، روسیه، کانادا و استرالیا که در حدود ۴۵ درصد از بار خود را با ریل جا به جا می‌کنند، نشان می‌دهد که در صورت رونق صنعت و معدن کشور و همچنین ترانزیت کالا به کشورهای آسیای میانه این سهم به سرعت می‌تواند افزایش یابد.
حمل و نقل مسافر ریلی بین‌شهری برای شرکت‌های خصوصی سودآور نیست
مطابق اسناد مقایسه‌ای راه‌آهن از نظر بهره‌برداری از واگن‌های مسافری بین‌شهری، بهره‌وری از ناوگان مسافری مناسب بوده، ولی متأسفانه حمل و نقل مسافر ریلی بین‌شهری برای شرکت‌های خصوصی سودآور نبوده و با وجود یارانه‌های دولتی، شرکت‌های ریلی مسافری رغبتی برای خرید ناوگان و به خصوص ناوگان نو ندارند.
همچنین بخش قابل توجهی از لكوموتیوهای حال حاضر فرسوده بوده و راه‌آهن کشور نیز در خصوصی‌سازی لكوموتیوها نتوانسته به اهداف تعیین شده برسد. بالا بودن هزینه‌های تعمیر و نگهداری باعث شده تا درآمد لكوموتیوها در بهترین حالت تنها جوابگوی تعمیرات و تأمین تجهیزات توسط پیمانكاران باشد. متأسفانه مسافت طی شده روزانه لكوموتیوهای باری کاملا نشان‌دهنده بهره‌وری پایین سیستم است و بخش قابل توجه توان کشش بدون استفاده است.
شرکت‌های واگن‌سازی در ایران با تولید زیر ۲۰ درصد ظرفیت اسمی فعالیت دارند
سهم واگن‌سازان داخلی از ناوگان ریلی کشور (واگن و لكوموتیو) به صورت تفكیكی برای ۷ شرکت فعال در زمینه تولید انواع ناوگان باری، مسافری، مترو و لكوموتیو به شرح جدول زیر ارائه شده است.
بر مبنای ظرفیت تولیدی موجود و توسعه‌ای شرکت‌های عمده تولیدکننده ناوگان حمل و نقل ریلی می‌توان نتیجه گرفت که در مجموع این شرکت‌ها در حال حاضر توانایی تولید ۶۰ دستگاه لكوموتیو، ۳۳۰۰ دستگاه واگن باری و ۵۸۰ دستگاه واگن مسافری برون‌شهری و ۳۸۰ دستگاه واگن مترو را در سال دارند. این در حالی است که شرکت‌های واگن‌سازی در ایران با تولید زیر ۲۰ درصد ظرفیت اسمی و تعریف شده برای کارخانه مشغول به فعالیت هستند.
نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد سن ناوگان ریلی بین شهری در کشور بالاست و طی سال‌های گذشته تأمین ناوگان جدید با مشكلات بسیار زیادی روبرو بوده است تا حدی که برخی قراردادهای تأمین ناوگان بیش از ده سال تأخیر داشته و عمدتاً مشكل اصلی، نبود منابع مالی است. با توجه به طراحی ناوگان برای عمر ۳۰ سال که با تعمیرات مناسب قابل افزایش تا ۴۰ سال است بخشی از ناوگان موجود فرسوده حساب می‌شوند و باید جایگزین شوند.
ناوگان حمل و نقل ریلی باید به صورت واقع‌بینانه و با توجه به تجربه‌های قبلی مورد بازنگری قرار گیرد. در صورتی که نوسازی ناوگان فعلی در اولویت قرار گیرد شرکت‌های داخلی توانمندی ساخت و تأمین نیاز داخل را دارند.
منبع: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل: ۱۶۵۴۳
انتهای پیام/ حمل و نقل
