مسیر اقتصاد/ در اکثر تحلیل های کارشناسی درباره علل و عوامل نوسانات ارزی در کشور، نقش نقدینگی و نرخ رشد بالای آن طی سال های گذشته به عنوان یکی از عوامل اصلی در وقوع شوک های ارزی مطرح شده است. بنابراین نقش نقدینگی در ایجاد نوسانات در بازرهای مختلف غیر قابل چشم پوشی است.
نقدینگی از کانال سوداگری در نوسانات ارزی اثرگذار است و لذا از حجم بالای نقدینگی نباید غافل شد. در حال حاضر طبق اعلام بانک مرکزی در آذر ماه سال جاری، حجم نقدینگی به بیش از ۱۴۶۳ هزار میلیارد تومان رسیده است.
انباره نقدینگی نسبت به اسفندماه سال گذشته، ۱۶.۷ درصد و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۲.۳ درصد افزایش یافته است. باید توجه داشت که در صورتی که این رشد متناسب با نیاز اقتصاد نباشد، قسمت مازاد آن موجب افزایش سفته بازی و سرمایه‌گذاری در بازارهای سوداگری از قبیل بازار ارز می شود که این مسئله نیز به افزایش تورم و عدم تمرکز منابع مالی برای بهبود تولید دامن خواهد زد. چراکه بیش از میزان رشد کل نقدینگی، شیوه و کیفیت توزیع آن اهمیت دارد.
اثرات مخرب نقدینگی سرگردان بر بازار ارز
نکته مهمی که باید در تحلیل اثر رشد نقدینگی بر فعالیت های سوداگرانه مدنظر قرار داد، بحث نقدینگی سرگردان یا مضر است. به عبارتی لزوما کل نقدینگی بر بازار ارز یا سایر بازارهایی از قبیل طلا، مسکن و غیره اثر مستقیم و مخرب نمی تواند داشته باشد.
نقدینگی سرگردان یا مضر آن بخشی از نقدینگی است که به صورت معطّل در اقتصاد وجود دارد و جایی برای ایفای نقش نیافته است. لذا هر بخشی در اقتصاد را جهت سوداگری شناسایی کند، به آن ورود خواهد کرد.
این جزء از نقدینگی بسیار اهمیت دارد و خطرات زیادی نیز برای اقتصاد می تواند داشته باشد. بنابراین شناسایی حجم و رفتار این بخش از نقدینگی کمک شایانی در کنترل بازار ارز می تواند بکند.
نقدینگی سرگردان، نقدینگی بیش از نیاز اقتصاد
در توضیح بیشتر چگونگی شکل گیری نقدینگی سرگردان در اقتصاد، تحلیلگران به یک نظریه اقتصادی اشاره می کنند. در علم اقتصاد بر اساس نظریه مقداری پول باید حاصل جمع «رشد نقدینگی و سرعت گردش پول» برابر با حاصل جمع «نرخ رشد تولید و تورم» باشد. در حالی که در اقتصاد ایران در اغلب اوقات اینگونه نیست و حاصل جمع «نرخ رشد نقدینگی و سرعت گردش پول»از حاصل جمع «رشد تولید و تورم» بیشتر است.
لذا سؤالی که پیش می آید این است که آن بخش از نقدینگی اضافه شده که باعث این عدم تعادل و مازاد نقدینگی می شود کجاست؟
به بیانی ساده تر باید گفت که برابری مجموع «رشد نقدینگی و سرعت گردش پول» با «رشد تولید و تورم» نشان دهنده این است که نقدینگی رشد یافته در طی یک مدت زمان معین در «رشد تولید و تورم» نقش آفرینی کرده است. اما عدم تساوی این معادله برای اقتصاد ایران به نفع رشد نقدینگی نشان می دهد که مقداری نقدینگی اضافی وجود دارد که به تولید یا تورم منجر نشده است.
این مابه التفاوت نرخ رشد نقدینگی از نرخ رشد تولید و تورم همان «نقدینگی سرگردان یا مضر» است. این نقدینگی سرگردان کلید حباب های قیمتی در اقتصاد ایران بویژه در نوسانات و شوک های ارزی کشور است.
بهینه سازی رشد نقدینگی راهکار کنترل نقدینگی سرگردان
یکی از راهکارهای اساسی جهت کاهش حجم نقدینگی سرگردان از کل نقدینگی کشور، بهینه سازی رشد نقدینگی است. به عبارتی باید در سیاستگذاری های پولی میزان رشد نقدینگی به اندازه نیاز اقتصاد باشد. طبق توصیه های اقتصاددانان میزان رشد نقدینگی بهینه باید با توجه میزان نیاز تولید تعیین شود.
در حال حاضر در خصوص میزان بهینه رشد نقدینگی میان اقتصاددانان اختلاف نظر وجود دارد. برخی بر این عقیده اند که میزان رشد نقدینگی در اقتصاد ایران بالاست و باید سیاست پولی انقباظی اجرا شود. برخی نیز بر این عقیده اند که این میزان از نقدینگی متناسب با اهداف تولیدی و تورمی کشور است. در حال حاضر شاید بتوان با نگاه به صف تقاضا در بازار ارز به وجود انباره نقدینگی سرگردان در اقتصاد ایران پی برد. البته سودآور نبودن تولید نیز دلیل دیگری است که مزید بر علت می شود و نقدینگی را به بخش های غیرتولیدی هدایت می کند.
جدای از تفاوت نظرات، در صورتی که بانک مرکزی بتواند حجم نقدینگی بهینه در اقتصاد را معین و کنترل نماید، می تواند از رشد و تجمیع نقدینگی سرگردان در اقتصاد جلوگیری نماید.
البته گفتنی است که نباید تمامی مشکلات بازار ارز را به نقدینگی سرگردان نسبت داد. بلکه بازار ارز در ایران با مشکلات بنیادی و ساختاری مواجه است که عملا قیمت گذاری صحیح ارز را مختل کرده است. در کنار این مشکلات ساختاری که همیشه فضا را مستعد بحران ارزی کرده، ورود نقدینگی سرگردان نیز می تواند به مشکل بیش از پیش دامن بزند. کما اینکه تجربه هم همیشه مؤید این مسئله بوده است.
