به گزارش مسیر اقتصاد یکی از اصول اساسی اقتصاد مقاومتی عدم وابستگی ایران به کشورهای دیگر در زمینه انجام فعالیت‌های مهم و حیاتی است. انجام تبادلات مالی جهانی نیز یکی از همین امور مهم و حیاتی محسوب میشود. در شرایط فعلی نظام تجارت خارجی ایران بر اساس دلار پایه ریزی شده و ایران در اغلب مبادلات خارجی خود با تمامی کشورهای جهان از دلار آمریکا استفاده میکند. بنابراین یکی از اقدامات اساسی که در زمینه تحقق اقتصاد مقاومتی از اولویت برخوردار است، حذف دلار از نظام تجارت خارجی با استفاده از ظرفیت پیمانهای پولی دوجانبه است کشور است.
چنانچه در یادداشتی جداگانه بیان شد، استفاده اغلب کشورهای دنیا از دلار در تجارت خارجی مزایای زیادی برای آمریکا به همراه داشته است. همچنین در یادداشتی دیگر بیان شد که مزایای متعدد پیمانهای پولی دوجانبه همچون «رفع نیاز به مجوزهای آمریکا»، «حذف اشراف آمریکا بر تبادلات مالی خارجی»، «حذف هزینه مبادله»، «حذف واسطه‌های مالی و تجاری» و «تسهیل و رونق تجارت دوجانبه» موجب شده است که بسیاری از کشورهای جهان، از سال‌ها قبل به فکر حذف دلار از تجارت خارجی خود باشند و در این راستا پیمانهای پولی دوجانبه و چندجانبه با یکدیگر منعقد نمایند.
بنابراین حذف دلار از تجارت خارجی تنها مختص ایران نیست و درحال حاضر بسیاری از کشورهای جهان به این سمت حرکت کرده‌اند و ایران نیز میتواند با حذف دلار از تجارت خارجی از مزایای فوق بهره‌مند گردد.
علاوه بر این، ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان از شرایط ویژه‌ای برخوردار است که ضرورت حذف دلار از تجارت خارجی را بیشتر می‌نماید. در ادامه به برخی از مزایای اختصاصی ایران در استفاده از پیمانهای پولی دوجانبه به منظور حذف دلار از تجارت خارجی اشاره می‌گردد:
۱- بی اثر نمودن تحریم‌های مالی آمریکا و عدم وابستگی به دلار در انجام تبادلات خارجی
درحال حاضر با وجود اجرایی شدن برجام همچنان تحریم دلاری ایران پابرجاست و به دلیل ساختار خاص تحریم دلاری آمریکا، ایران در نقل و انتقال مبادلات خارجی خود با مشکلاتی جدی مواجه است. اما ایران میتواند با استفاده از پیمانهای پولی دوجانبه، تحریم‌های مالی آمریکا را بی‌اثر نماید و با قطع وابستگی به دلار آمریکا، شرایط را برای انجام اقداماتی نظیر اقدامات زیر فراهم نماید:
- انتقال منابع حاصل از فروش نفت به داخل کشور
اکنون فروش نفت ایران به طور کامل تحت نظام پرداخت دلار و با نظارت کامل آمریکا انجام می‌گیرد و استفاده ایران از منابع حاصل از فروش نفت نیز به طور کامل منوط به اجازه آمریکاست. در واقع تنها برای مواردی که آمریکا اجازه دهد ایران میتواند از منابع حاصل از فروش نفت خود استفاده نماید؛ درحالیکه با استفاده از ظرفیت پیمانهای پولی دوجانبه ایران میتواند بخش وسیعی از فروش نفت خود را به دیگر کشورها بدون نظارت و مجوز آمریکا انجام دهد و از منابع حاصل از آن آزادانه در تجارت دوجانبه استفاده نماید.
- کاهش ریسک ناشی از استفاده از دیگر ارزهای خارجی در تجارت
درحال حاضر به دلیل تحریم دلاری، بخشی از تجارت خارجی ایران با استفاده از دیگر ارزهای خارجی انجام میشود. اما این رویه خارج از سیستم متداول و مرسوم تجارت جهانی است و حجم بسیار کمی از تجارت خارجی ایران را پوشش میدهد. علاوه بر این به دلیل نبود ساختارهای قانونی لازم بین ایران و کشورهای طرف تجاری، درحال حاضر تمامی ریسک و هزینه مبادله استفاده از ارزهای دیگر بر عهده خود بازرگانان است؛ درحالیکه با استفاده از پیمانهای پولی دوجانبه این امکان فراهم میشود که بازرگانان ایرانی در تجارت با کشورهای مورد نظر خود، بدون افزایش ریسک و هزینه مبادله، آزادانه از ارزهای ملی استفاده نمایند.
۲- افزایش قدرت چانه‌زنی ایران در تعاملات بین‌المللی
درحال حاضر ایران با تحریم‌های مالی آمریکا مواجه است و این مسئله قدرت چانه‌زنی ایران را در تعاملات خارجی با دیگر کشورهای جهان کاهش داده است. به طور مثال کشورهایی که نفت ایران را خریداری می‌نمایند، به دلیل تحریم دلاری ایران نمیتوانند منابع حاصل از آن را به شکل دلار به ایران پرداخت نمایند و ایران مجبور است برای دستیابی به درآمدهای نفتی، به برخی شروط همچون خرید محصولات ساخته شده در این کشورها تن بدهد. درحالیکه با عدم اصرار بر استفاده از دلار در تجارت خارجی و با استفاده از ظرفیت پیمانهای پولی دوجانبه، قدرت چانه‌زنی ایران در تعاملات خارجی افزایش می‌یابد و بخش قابل توجهی از این دست مشکلات مرتفع خواهد شد.
۳- امکان مدیریت بهتر نرخ ارز
در شرایط فعلی عدم دسترسی بانک مرکزی به منابع ارزی خود که به شکل دلاری ذخیره شده، امکان مدیریت صحیح بازار ارز و تک نرخی کردن آن را از این بانک سلب نموده است. درحالیکه با استفاده از پیمانهای پولی دوجانبه و حذف دلار از بخش عمده‌ی نظام ارزی کشور، بانک مرکزی نیز این امکان را خواهد داشت که با عرضه دیگر ارزها در بازار ارز کشور، به خوبی بازار ارز را مدیریت نماید.
در پایان باید گفت که شرایط فعلی جمهوری اسلامی ایران ایجاب میکند به جای اصرار بر استفاده از دلار در تجارت خارجی، به استفاده از پیمانهای پولی دوجانبه روی آورد که توسط دیگر کشورها نیز اجرایی شده است. به این ترتیب ایران علاوه بر بهره‌مندی از مزایای عمومی و اختصاصی حذف دلار از تجارت خارجی، درجهت محدود شدن مزایای آمریکا از رواج دلار در جهان حرکت نموده است.
