مسیر اقتصاد/ صنعت فولاد ایران از دیرباز به‌عنوان یکی از صنایع راهبردی و ارزآور در اقتصاد کشور شناخته شده و همواره نقش مهمی در ایجاد ارزش افزوده، توسعه صنعتی و تأمین درآمدهای غیرنفتی ایفا کرده است. این صنعت، به‌واسطه گستره کاربردهای آن در بخش‌های مختلف اقتصادی و صنعتی، از جایگاهی ویژه در برنامه‌های توسعه کشور برخوردار است.
علاوه‌بر اهمیت اقتصادی، آثار و کارکردهای صنعت فولاد در ابعاد گوناگون زندگی روزمره نیز مشهود است. محصولات فولادی، زیربنای بسیاری از فعالیت‌های عمرانی، صنعتی و حمل‌ونقل را تشکیل می‌دهند.
فولاد به‌عنوان پرمصرف‌ترین فلز صنعتی جهان، نقش کلیدی در زنجیره تأمین بسیاری از صنایع ایفا می‌کند. این ماده اولیه اساسی در صنایعی چون خودروسازی، تولید تجهیزات پزشکی، صنایع هوایی، ساختمان‌سازی، کشاورزی و صنایع نظامی کاربرد گسترده‌ای دارد. رشد مداوم تقاضای جهانی برای فولاد نیز مؤید جایگاه استراتژیک این صنعت در اقتصاد جهانی است.
از این‌رو، بررسی ابعاد مختلف صنعت فولاد، تحلیل فرصت‌ها و چالش‌های پیشرو و ارائه راهکارهای سیاستی، ضرورتی انکارناپذیر در مسیر تحقق اهداف توسعه‌ای کشور به‌شمار می‌آید.
وضعیت صنعت فولاد در ایران
ظرفیت تولید فولاد خام کشور به‌طور رسمی معادل ۴۴.۳۲ میلیون تن برآورد شده است. با این حال، در صورت لحاظ کردن ظرفیت واحدهای فعال خارج از توازن، ظرفیت اسمی کشور در همین سال به حدود ۴۸.۷ میلیون تن افزایش می‌یابد. از میان این ظرفیت ۴۴.۳۲ میلیون تنی، حدود ۴.۹۲ میلیون تن به واحدهایی اختصاص دارد که ظرفیت اسمی آن‌ها کمتر از ۲۰۰ هزار تن در سال است. عملکرد این واحدهای کوچک، بسته به شرایط بازار، نحوه تأمین مواد اولیه، و میزان تقاضای موجود، متغیر بوده و از ثبات کمتری برخوردار است.
در ادامه، جدول زیر نمایی کلی از ظرفیت زنجیره فولاد کشور و همچنین طرح‌های توسعه‌ای در دست اجرا را در افق زمانی سال ۱۴۰۴ و چشم‌انداز سال ۱۴۱۰ ارائه می‌دهد.
جایگاه ایران در تولید جهانی فولاد
چین با تولید سالانه ۱۰۱۸ میلیون تن فولاد خام، بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در جهان به‌شمار می‌رود و با اختلافی چشمگیر، در صدر این صنعت قرار دارد. این رقم نشان می‌دهد که چین به‌تنهایی بیش از نیمی از تولید جهانی فولاد را به خود اختصاص داده است. چنین سهم بزرگی را می‌توان نتیجه سیاست‌های صنعتی دولت چین، حمایت‌های مالی گسترده، دسترسی به مواد اولیه و نیاز بالای داخلی در بخش‌های مختلفی همچون ساخت‌وساز، زیرساخت و تولید دانست. در واقع، صنعت فولاد چین نقشی راهبردی در اقتصاد این کشور ایفا می‌کند و هرگونه نوسان در تولید یا صادرات فولاد آن می‌تواند به‌طور مستقیم بر بازار جهانی تأثیر بگذارد.
ایران با تولید سالانه ۳۱ میلیون تن، در رتبه دهم جهان قرار دارد. این جایگاه در حالی به دست آمده که ایران با چالش‌هایی نظیر تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و موانع صادراتی مواجه است. با این حال، دستیابی به این سطح از تولید نشان‌دهنده ظرفیت بالقوه بالای کشور در زنجیره فولاد، به‌ویژه در بهره‌برداری از منابع معدنی، نیروی انسانی متخصص و موقعیت جغرافیایی مناسب است.
در مقایسه با کشورهای پیشرو، فاصله تولید ایران با چین، هند و حتی کشورهای صنعتی مانند ژاپن و آمریکا بسیار زیاد است. با این وجود، استمرار رشد تولید فولاد در ایران طی سال‌های اخیر، به‌ویژه با توسعه طرح‌های نیمه‌تمام و افزایش ظرفیت واحدهای موجود، می‌تواند زمینه‌ساز ارتقای جایگاه ایران در آینده باشد.
مسیر توسعه پایدار صنعت فولاد کشور
- بحران انرژی و افت تولید: قطعی‌های مکرر برق و گاز در سال‌های گذشته، به‌ویژه در پیک فصول سرد و گرم سال، موجب کاهش قابل‌توجه تولید و افزایش هزینه‌های عملیاتی شرکت‌های فولادی شد. این وضعیت اثر منفی بر سودآوری و ارزش سهام آن‌ها داشته و تداوم آن تهدیدی جدی برای ثبات صنعت است. از این‌رو تنوع‌بخشی به منابع تأمین انرژی از طریق احداث نیروگاه‌های اختصاصی، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف انرژی در خطوط تولید می‌تواند بخشی از این مشکلات را مرتفع سازد.
- عقب‌ماندگی فناوری: بخشی از واحدهای فولادی همچنان با فناوری‌های قدیمی فعالیت می‌کنند که منجر به بهره‌وری پایین و مصرف بالای انرژی می‌شود. لذا حمایت از نوسازی خطوط تولید با فناوری‌های کم‌مصرف و سازگار با محیط‌زیست، همراه با ارائه مشوق‌های مالیاتی و تسهیلات سرمایه‌گذاری برای نوسازی صنعتی باید مورد توجه قرار گیرد.
- چالش تأمین مالی: اجرای طرح‌های توسعه‌ای بدون منابع مالی پایدار امکان‌پذیر نیست. بنابراین توسعه ابزارهای مالی نوین و بهره‌گیری از بازار سرمایه، برای تداوم رشد صنعت ضروری است.
- نگرانی درباره مواد اولیه: پایان عمر برخی معادن سنگ‌آهن، صنعت را با خطر کمبود خوراک مواجه کرده است. توسعه اکتشافات، بهره‌برداری از ذخایر کم‌عیار، و ورود به معدن‌کاری فراسرزمینی راهکارهای کلیدی برای پایداری آینده این صنعت هستند. از این‌رو گسترش فعالیت‌های اکتشافی در عمق، فرآوری سنگ‌آهن کم‌عیار، بهره‌برداری از منابع هماتیتی و سرمایه‌گذاری در معدن‌کاری فراسرزمینی برای تضمین دسترسی بلندمدت به مواد اولیه پیشنهاد می‌شود.
انتهای پیام/تولید
