مسیر اقتصاد/ پروپیلن یکی از محصولات پایه مغفول در صنعت پتروشیمی ایران است. از واردات ۲ میلیارد دلاری محصولات زنجیره ارزش در سال ۱۴۰۱، بیش از ۱ میلیارد دلار به واردات محصولات پایین‌دستی پروپیلن اختصاص دارد. علاوه بر این بسیاری از صنایع پایین‌دستی به دلیل عدم تأمین پروپیلن و محصولات زنجیره ارزش آن توسعه پیدا نکرده و با ظرفیتی بسیار کمتر از ظرفیت اسمی فعالیت می‌کنند.
سهم ۳.۸ درصدی پروپیلن در سبد محصولات پایه پتروشیمی ایران
تقاضای جهانی برای پروپیلن در سال ۱۹۸۰ در حدود ۱۶ میلیون‌تن در سال بوده و تا سال ۱۹۹۰ به حدود ۳۰ میلیون‌تن در سال رسیده است. در دهه ۱۹۹۰، میزان تقاضای پروپیلن رشد چشم‌گیری داشت و به دلیل افزایش در سال ۲۰۰۰ میزان تقاضای پروپیلن به ۵۲ میلیون‌تن رسید.
به دلیل کاربردهای بسیار متنوع محصولات زنجیره ارزش پروپیلن، روند رو به رشد تقاضای پروپیلن تا سال‌های اخیر نیز ادامه داشته است. میزان تولید و تقاضای جهانی پروپیلن در سال ۲۰۲۲ ، به ۱۱۶ میلیون‌تن رسیده و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۲ تولید و تقاضای پروپیلن به ۱۸۳ میلیون‌تن به ارزش تقریبی ۱۵۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
همانند سایر کشور‌های جهان، پروپیلن و زنجیره ارزش آن نقش اساسی و تعیین کننده‌ای در صنایع راهبردی همچون خودروسازی، ساختمان‌سازی، پزشکی و نساجی ایران دارد. با وجود این، مطابق نمودار زیر ظرفیت تولید پروپیلن در میان محصولات پایه پتروشیمی ایران، ۳.۸ درصد است؛ در حالی که سهم ظرفیت تولید پروپیلن در میان محصولات پایه جهانی، به ۱۷ درصد می‌رسد.
تقاضای ۴ میلیون‌تنی و تولید ۰.۸ میلیون‌تنی پروپیلن در ایران
از اواسط دهه ۸۰ تاکنون، طرحی مبتنی بر توسعه و افزایش تولید پروپیلن در ایران به بهره‌برداری نرسیده است. در حال حاضر پروپیلن تنها در پالایشگاه آبادان و اراک و ۶ واحد پتروشیمی تولید می‌شود. مجموع ظرفیت تولید پالایشگاه آبادان و اراک ۲۰۰ هزار تن در سال و مجموع ظرفیت این پتروشیمی‌ها، ۱۱۴۰ هزارتن در سال است. اما این واحدها با کمتر از ظرفیت اسمی فعالیت کرده و همان طور که در نمودار زیر نشان داده شده است، سالانه کمتر از ۸۰۰ هزار تن پروپیلن در کشور تولید می‌شود. این در شرایطی است که نیاز فعلی پروپیلن و مشتقات آن در صنایع راهبردی کشور حدود ۴ میلیون‌تن تخمین زده می‌شود.
کدام محصولات زنجیره ارزش پروپیلن بیشترین میزان واردات را دارند؟
بخش عمده پروپیلن تولید شده در ایران صرف تولید پلی‌پروپیلن شده و تولید دیگر محصولات این زنجیره به دلیل کمبود پروپیلن مغفول مانده است. با توجه به اینکه واردات پروپیلن تنها از طریق خطوط لوله امکان‌پذیر است، محصولات پایین‌دستی مورد نیاز این زنجیره باید از طریق واردات تأمین شود.
به دلیل شرایط تحریم، واردات برخی محصولات همچون پلیمر‌های سوپرجاذب و آکریلونیتریل همواره با مشکلاتی همراه و کمتر از نیاز داخلی بوده است؛ با وجود این، مطابق نمودار زیر، واردات محصولاتی که پروپیلن در تولید آن‌ها نقش دارد، در سال ۱۴۰۱، به بیش از ۱ میلیارد دلار رسیده و به دلیل افزایش تقاضای صنایع پایین‌دستی، در سال‌های آتی، افزایش خواهد داشت.
در میان واردات محصولات زنجیره ارزش پروپیلن، پلی‌اورتان‌ها، الیاف اکریلیک، پلی‌پروپیلن و سوپرجاذب‌ها بیشترین میزان واردات را دارند و میزان واردات این چهار محصول به بیش از ۶۳۰ میلیون دلار در سال می‌رسد.
دو مسئله مهم در افزایش ظرفیت تولید پروپیلن کشور
مطابق مباحث مطرح شده، می‌توان گفت که تولید پروپیلن و محصولات پایین‌دستی آن، اولویت توسعه صنعت پتروشیمی در ایران است. به جهت توسعه زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی، در حال حاضر ۶۸ طرح پتروشیمی در برنامه هفتم توسعه پتروشیمی و ۶ طرح برنامه ششم، در مناطق مختلف کشور با سرمایه‌گذاری ۳۵.۵ میلیارد دلاری در حال اجرا است.
در این بین ۱۴ طرح زنجیره ارزش پروپیلن در حال احداث هستند. با اجرایی شدن این طرح‌ها که مبتنی بر توسعه واحدهای MTO/MTP، GTO/GTP و PDH هستند، ظرفیت تولید پروپیلن کشور حدود ۳ میلیون‌تن افزایش پیدا خواهد کرد و به ۴ میلیون‌تن خواهد رسید. اما در این میان دو نکته مهم حائز اهمیت است:
- توسعه طرح‌های PDH نسبت به دیگر طرح‌های تولید پروپیلن اولویت بیشتری دارد. اما روند پیشرفت این طرح‌ها به واسطه عدم تأمین لایسنس و افزایش قیمت‌های جهانی گاز مایع به بالای ۵۵۰ دلار بر هر تن، در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. در واقع، وزارت نفت و صادرکنندگان گاز مایع، به دلیل درآمد ارزی قابل توجه و سهل‌الوصول، تمایلی به توسعه طرح‌های PDH ندارند. وضع قوانینی همچون تخفیف خوراک گاز مایع می‌تواند مسئله کمبود پروپیلن کشور را حل کند.
- طرح‌های تولید پروپیلن به دلایلی همچون سختی انتقال پروپیلن و افزایش حاشیه سود، عمدتا همراه با تولید محصولات پایین‌دستی تعریف می‌شوند. با توجه به سهولت تولید پلی‌پروپیلن، عمده طرح‌ها مبتنی بر تولید پلی‌پروپیلن تعریف شده و تولید دیگر محصولات مهم پروپیلن، که حجم واردات بالایی هم دارند، در برنامه هفتم توسعه مغفول مانده و باید بازنگری شوند.
منبع: گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «ارزیابی الگوی توسعه زنجیره ارزش پروپیلن در ایران»
انتهای پیام/ انرژی
