مسیر اقتصاد/ بوتادین[۱] مادهای بی رنگ است که بویی شبیه بنزین دارد. بوتادین از نظر حجم تولید هشتمین ماده پایه پتروشیمی جهان است و کمترین میزان تولید را در میان محصولات پایه پتروشیمی دارد. زنجیره ارزش بوتادین بسیار محدود است و بخش عمده آن به‌عنوان مونومر در جهت تولید لاستیک[۲] استفاده می‌شود.
تولید ۹۵ درصد از بوتادین دنیا در فرایند تولید اتیلن
فرآیندهای مختلف جهت استحصال و تولید الفین‌های چهار کربنه وجود دارد که به طور قابل توجهی از این الفین‌ها از برش‌های چهار کربنه تولیدی در واحد کراکینگ بخار و همچنین واحدهای پالایشگاهی کراکینگ تحت سیال[۳] استحصال می‌شوند.
۹۵درصد از بوتادین تولیدی در دنیا مبتنی‌بر روش کراکر با بخار به عنوان محصول جانبی تولید اتیلن است و روش دی‌هایدروژناسیون نرمال بوتن‌ها (بوتن-۱ و بوتن-۲) تنها ۵ درصد سهم تولید بوتادین را به خود اختصاص داده است. از این‌رو اتیلن نقش مهمی در بازار این محصول دارد.
مصرف ۸۹ درصد از بوتادین دنیا برای تولید لاستیک و تسمه نقاله
به صورت کلی زنجیره ارزش بوتادین شامل محصولاتی همچون لاستیک استایرن بوتادین[۴]، لاستیک پلی‌بوتادین، آکریلونیتریل بوتادین استایرن و غیره می‌شود. مطابق نمودار زیر، صنعت لاستیک استایرن بوتادین بر بازار جهانی بوتادین مسلط است و لاستیک پلی‌بوتادین و آکریلونیتریل بوتادین استایرن پس از آن قرار دارند.
در سال ۲۰۲۲، تقریباً ۵۵ درصد از بوتادین جهانی توسط صنعت لاستیک استایرن بوتادین و ۳۴ درصد نیز برای تولید پلی‌بوتادین مورد استفاده قرار گرفته است. پلی‌بوتادین و استایرن بوتادین در تولید انواع لاستیک، تسمه‌نقاله و زیره کفش کاربرد دارند. در واقع می‌توان گفت محرک اصلی بازار جهانی بوتادین، تولید لاستیک و تسمه نقاله است، که بیشتر برای تولید کالاهای استفاده عمومی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
میزان تولید بوتادین از ۱۲ میلیون تن به ۱۹ میلیون تن در سال ۲۰۳۲ خواهد رسید
همانطور که در نمودار زیر نشان داده شده است، میزان تولید بوتادین در سال ۲۰۲۲، حدود ۱۲ میلیون تن بوده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این میزان با نرخ رشد مرکب سالانه ۴.۷۹ درصدی تا سال ۲۰۳۲ رشد کند و به ۱۹ میلیون تن در سال برسد.
اما میزان رشد تولید بوتادین، متناسب با میزان رشد تقاضای آن نیست. روند تقاضای خودرو و صنایع مصرف کننده انواع لاستیک به صورت قابل توجهی رو‌به افزایش است و همین موضوع موجب می‌شود که ارزش بازار بوتادین نسبت به تولید آن رشد بیشتری داشته باشد. ارزش بازار جهانی این محصول در سال ۲۰۲۲، ۱۰.۵ میلیارد دلار بود که پیش‌بینی می‌شود با نرخ مرکب سالانه چشمگیر ۹.۳ درصدی رشد کند و به ۲۵.۵ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۲ برسد.
ایران، مغفول در توسعه زنجیره ارزش بوتادین
مطابق جدول زیر، ظرفیت تولید بوتادین ایران تنها ۲۳۶ هزارتن در سال است که آن هم به عنوان محصول جانبی در واحدهای تولیدکننده اتیلن تنها با خوراک ترکیبی تولید می‌شود.
فرآیند کراکینگ اتیلن با استفاده از خوراک اتان و نفتا صورت می‌گیرد و تنها در فرآیند کراکینگ با استفاده از خوراک نفتا، بخش قابل توجهی بوتادین تولید می‌شود. واحدهای خوراک ترکیبی، از اتان و نفتا به عنوان خوراک استفاده می‌کنند. با توجه به اینکه تولید اتیلن با استفاده از خوراک اتان بازدهی بیشتری دارد، و ایران منابع غنی از گاز اتان را در اختیار دارد، این روش تولید بیشتر مورد استفاده قرارگرفته و کمتر به توسعه زنجیره ارزش بوتادین توجه شده است.
واردات سالانه ۶۰۰ میلیون دلاری لاستیک و تسمه نقاله به ایران
به طور حتم میزان تولید بوتادین کمتر از نیاز داخلی است و ایران ناچار است نیاز خود به محصولات پایین دستی همچون انواع لاستیک و تسمه نقاله را با واردات تأمین کند. بر اساس نمودار زیر ارزش سالانه واردات انواع لاستیک و تسمه نقاله در سال ۱۴۰۱، بیش از ۶۰۰ میلیون دلار بوده است.
با توجه به حجم بالای تقاضای محصولات پایین‌دستی بوتادین در کشور و فرصت بالای صادرات این محصولات به کشورهای منطقه، توسعه زنجیره ارزش بوتادین لازم است. همچنین باید توجه شود که همراه با واحدهای تولید بوتادین باید واحدهای تولید انواع پلی‌بوتادین و استایرن بوتادین و واحدهای پایین‌دستی تولید لاستیک و لوازم مصرفی نیز توسعه پیدا کنند و این محصولات پایین‌دستی به دیگر کشورها صادر شود. لزوم احداث این واحدها نیز، تأمین پایدار مواد اولیه استایرن‌مونومر و تأمین دانش فنی تولید انواع لاستیک‌ها است.
منبع:
گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «ارزیابی الگوی توسعه زنجیره ارزش اتیلن و بوتادین در ایران»
پی‌نوشت:
[۱] Butadiene
[۲] rubber
[۳] FCC
[۴] SBR
[۵] BDH
انتهای پیام/ انرژی
