مسیر اقتصاد/ توسعه صنعت پالایشگاهی علاوه بر افزایش ظرفیت تولید، به یک عامل مهم دیگر یعنی افزایش ضریب پیچیدگی پالایشگاهها وابسته است. در واقع افزایش توان فناوری و سطح پیچیدگی پالایشگاه‌های کشور اولویت اصلی افزایش ارزش‌افزوده در این صنعت و دوری از نیمه خام فروشی است. توان فنی پالایشگاهها در دنیا با معیار شاخص پیچیدگی نلسون[۱] اندازه‌گیری و مقایسه می‌شود. در واقع شاخص پیچیدگی نلسون، شاخصی بدون واحد است که میزان پیچیدگی یک پالایشگاه و گستره فرآورده‌های تولیدی نیازمند به فناوری‌های پیشرفته را مشخص می‌کند.
با توجه به پیوند ناگسستنی بین نفت خام به عنوان خوراک مجتمع‌های پالایشگاهی و فرآورده‌های نفتی، بررسی روند قیمتی و عوامل تأثیرگذار بر آن اجتناب نا‌پذیر است. طی سال‌های گذشته الگو مصرف نفت با پیشرفت و تغییر صنایع دچار تحول شده و منابع جایگزین نیز برای آن تعریف شده است. مفهوم ضریب پیچیدگی و مسئله ارزش‌افزوده محصولات تولیدی یا کرک اسپرد[۲] دو موضوع با اهمیت در صنعت پالایش نفت خام است، به گونه‌ای که هر چه محصول تولید شده در کوره سبک‌تر و ضریب پیچیدگی آن بالاتر باشد، دارای ارزش‌افزوده بیش‌تری خواهد بود.
افزایش ضریب پیچیدگی نلسون پالایشگاه‌های کشور از طریق ارتقای آن‌ها
ضریب پیچیدگی یا قابلیت تولید فرآورده‌های سبک با ارزش افزوده بالاتر رابطه مستقیمی با حاشیه سود پالایشگاه دارد، به گونه‌ای که برای دو پالایشگاه با خوراک مشابه، پالایشگاه دارای ضریب پیچیدگی بالاتر، حاشیه سود بیش‌تر و پالایشگاه با ضریب پیچیدگی پایین‌تر، حاشیه سود کمتری خواهد داشت[۳].
تولید محصولات سبک با ارزش افزوده بالاتر با انجام طرح‌های ارتقاء کمیت و کیفیت فرآرده‌های پالایشگاه موجود، می‌تواند ضریب پیچیدگی پالایشگاه‌های کشور را نسبت به قبل از کیفی‌سازی افزایش دهد و با افزایش ضریب پیچیدگی پالایشگاه‌های کشور حاشیه سود آن‌ها نیز بیش‌تر خواهد شد. در حال حاضر با توجه به نمودار زیر[۴]، بیش‌ترین ضریب پیچیدگی بعد از ارتقاء کیفیت مربوط به پالایشگاه‌های اراک، تهران و تبریز با مقادیر ۱۰.۱، ۶.۳ و ۶.۳ است.
تولید نفت کوره منجر به کاهش «کرک اسپرد» پالایشگاهها خواهد شد
کرک اسپرد به معنای تفاوت قیمت یک بشکه محصول با یک بشکه نفت خام است. این فاصله قیمتی در محصولات یکسان نبوده و شرکت‌ها می‌توانند با تغییرات ساختاری به تولید محصولی بپردازند که بازدهی بیش‌تری را ایجاد نماید. نمودار زیر[۵]، میزان کرک اسپرد پالایشگاه‌های کشور را نشان می‌دهد که پالایشگاه اراک با ۱۰ دلار بر بشکه بیش‌ترین و پالایشگاه آبادان با ۴ دلار بر بشکه کمترین کرک اسپرد را در ایران دارند.
با توجه به تعریف کرک اسپرد و نمودار بالا می‌توان گفت از هر ۱۰۰ بشکه خوراک ورودی نفت خام به پالایشگاه آبادان، ۳۷ بشکه نفت کوره تولید شده که ارزش آن از نفت خام پایین‌تر است و این پالایشگاه بالاترین میزان تولید نفت خام در بین پالایشگاه‌های کشور را دارد. اما در مقابل پالایشگاه اراک از هر ۱۰۰ بشکه خوراک ورودی نفت خام، ۲۴ بشکه نفت کوره تولید کرده که یکی از پایین‌ترین مقادیر در کشور محسوب می‌شود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که میزان تولید نفت کوره بر کرک اسپرد این دو پالایشگاه تأثیر بسزایی داشته است[۶]. بدین ترتیب افزایش سهم تولید نفت کوره که ارزش کمتری نسبت به نفت خام دارد، کرک اسپرد پالایشگاه را کاهش می‌دهد.
با توجه به پایین بودن ضریب پیچیدگی و در نتیجه حاشیه سود کم پالایشگاه‌های کشور، متنوع نبودن سبد فرآورده‌های تولیدی پالایشگاهها، عدم تولید محصولات راهبردی مانند کک سوزنی و اسفنجی در فرآیند‌های تبدیلی پالایشگاه‌های قدیمی، ارزش‌افزوده تولیدی کمتر فرآورده‌های سنگین مانند نفت کوره نسبت به فرآورده‌های سبک همچون بنزین و گازوئیل و ایجاد آلودگی و آسیب‌های محیط زیستی ناشی از سوخت بی کیفیت، اجرای طرح‌های ارتقاء کمیت و کیفیت فرآوده‌های نفت خام کشور لازم و ضروری است.
پی‌نوشت:
[۱] Nelson Complexity Index (NCI)
[۲] Crack Spread
[۳] ملالی، احمد رضا، بررسی وضعیت فعلی و بهبود صنعت پالایش ایران، صنعت پالایش ایران، تیر ۱۴۰۱
[۴] همان
[۵] Solutien.ir
[۶] همان
انتهای پیام/ انرژی
