مسیر اقتصاد/ مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که در ادبیات اقتصادی به عنوان مالیات بر مصرف شناخته می‌شود. در این مالیات، درصدی از قیمت کالا از مصرف کننده دریافت می‌شود. در بسیاری از کشورهای جهان سهم قابل توجهی از درآمدهای مالیاتی از مالیات بر مصرف به دست می‌آید و امروزه در بیش از ۱۶۰ کشور دنیا این مالیات در حال اجراست.
در ایران نیز سهم مالیات بر مصرف در لایحه بودجه ۱۴۰۰ از کل درآمدهای مالیاتی از سایر مالیات ها بیشتر و حدود ۳۸ درصد بوده است. البته این سهم بالای مالیات بر مصرف به دلیل نامناسب بودن وضعیت قانون سایر مالیات‌ها مانند مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت است و نشان از موفقیت یا پیشرفته بودن نظام مالیات بر مصرف در ایران نیست.
وضعیت نامطلوب مالیات بر ارزش افزوده در مقایسه با سایر کشورها
برای آشنایی بیشتر با وضعیت مطلوب مالیات بر مصرف در یک نظام مالیاتی مطلوب و مقایسه ایران (بر اساس داده‌های بانک مرکزی و سازمان امور مالیاتی) با سایر کشورها (بر اساس داده‌های بانک جهانی) در ادامه سهم مالیات بر مصرف (یا همان مالیات بر ارزش افزوده) نسبت به تولید ناخالص داخلی در کشورهای مختلف بررسی شده است.
همانگونه که در نمودار بالا[۱] مشاهده می‌کنید سهم مالیات بر ارزش افزوده نسبت به GDP در ایران حدود ۲.۴ درصد است. مقایسه این درصد با سایر کشورها نشان می‌دهد که این به شدت پایین است. برای مثال این عدد در فنلاند ۱۵.۳۲ درصد، فرانسه ۱۲.۲۸ درصد، بریتانیا ۱۰.۷۴ و ترکیه ۸.۹۹ درصد است.
بیان این نکته ضروری است که با وجود سهم بالای مالیات بر مصرف به تولید ناخالص داخلی، در این کشورها درآمدهای سایر مالیات‌ها، به ویژه مالیات بر درآمد نیز بالا است؛ اما در ایران با وجود این که مالیات بر مصرف بیشترین سهم در مالیات‌ها را دارد، وضعیت مناسبی در این شاخص ندارد.
قانون مالیات بر ارزش افزوده در ایران
در ایران قانون مالیات بر ارزش افزوده با اختیارات ناشی از ماده ۸۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۷ در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و از مهرماه ۱۳۸۷ به صورت آزمایشی اجرا شد.
با وجود این که قرار بود از سال ۹۲ قانون دائمی این مالیات تصویب و اجرا شود، اما دولت با حدود سه سال تاخیر در اسفند سال ۹۵ لایحه جدید مالیات بر ارزش افزوده را به مجلس ارسال کرد. بررسی این لایحه در مجلس هم شش سال دیگر طول کشید تا در نهایت در در خردادماه ۱۴۰۰ قانون نهایی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
معافیت های مالیاتی گسترده چالش بزرگ در اقتصاد ایران
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در این قانون بسیاری از مشکلات قانون قبلی برطرف شده و موارد مثبتی مانند حذف کاغذبازی، حذف یا کاهش ممیزمحوری، توجه به معاملات غیر نقدی و نسیه در مالیات بر ارزش افزوده و جلوگیری از اخذ مالیات مضاعف به چشم می‌خورد.
با وجود این، در قانون اخیر به جای کاهش معافیت‌های مالیاتی، برخی از معافیت‌ها افزایش یافته است. در حال حاضر که حدود ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور از مالیات معاف است[۲] و افزایش معافیت‌های مالیاتی هیچ منطق اقتصادی ندارد. در شرایطی که بسیاری از کارشناسان اقتصادی هدفمندسازی و کاهش معافیت‌های مالیاتی را یکی از ضروریات اقتصاد ایران می‌دانند، گسترش معافیت‌های مالیاتی چیزی جز افزایش کسری بودجه را به همراه نخواهد داشت.
افزایش معافیت های مالیاتی در قانون اخیر مالیات بر ارزش افزوده
در مصوبه اخیر مجلس، اگرچه مالیات بر ارزش افزوده مناطق آزاد حذف شده است، اما فرش‌های دستباف و مواد اولیه آن، نرخ صفر برای صادرات به مناطق آزاد، صنایع دستی، هتل‌ها و مراکز اقامتی، خدمات ورزشی، خدمات پزشکی در حوزه زیبایی، حمل و نقل بار، فرآورده‌های گوشتی نظیر سوسیس وکالباس، برخی از خدمات بیمه‌ای، خدمات پزشکی دامی برای حیوانات خانگی، کلیه خدمات بخش کشاورزی و صنایع تبدیلی و تکمیلی آن و… مشمول معافیت‌های مالیاتی جدید شده‌اند.
باید در نظر داشت که در بسیاری از معافیت‌های بیان شده هیچگونه منطق کارشناسی وجود ندارد. برای مثال معافیت فرش‌های دستباف یا هتل‌ها که عمدتا توسط ثروتمندان خریداری و استفاده می‌شود چه منطقی دارد؟
انتظار می‌رفت که در اصلاح مالیات بر ارزش افزوده، معافیت‌های قبلی ساماندهی شود اما بر خلاف نظر کارشناسان، این معافیت‌های مالیاتی افزایش یافته است. به گفته برخی از کارشناسان این معافیت‌های جدید حداقل ۱۰ هزار میلیارد تومان از درآمدهای مالیاتی را کاهش خواهد داد[۳].
همچنین باید در نظر داشت که نرخ این مالیات در ایران نسبت به سایر کشورها پایین تر است. از آنجا که سهم مالیات به تولید ناخالص داخلی ایران در مقایسه با سایر کشورها پایین است هدفمندسازی معافیت ها و نرخ مالیات بر ارزش افزوده تا حدودی می‌تواند با افزایش درآمدهای مالیاتی، به تحقق عدالت مالیاتی نیز کمک کند.
پینوشت:
[۱] منبع داده‌ها سایت بانک جهانی
[۲] ایلنا؛ شناسه خبر: ۱۰۱۰۵۹۰
[۳] فارس؛ شناسه خبر: ۱۴۰۰۰۶۰۱۰۰۰۲۱۶
انتهای پیام/ مالیات
