مسیر اقتصاد/ بحران مالی سال ۲۰۰۸ که از کانال دلار آمریکا سایر کشورهای جهان را تحت تأثیر قرار داد و همچنین معضلاتی که به واسطه استفاده از دلار در مبادلات جهانی ایجاد شده بود، انگیزه‌های کشور چین برای اصلاح نظام پولی بین‌المللی و همچنین جهانی نمودن یوآن خود را رقم زد تا بدین رهگذر با راه‌اندازی نظام پرداخت CIPS اهداف خود را عملی کند.
تجربه چین در شکست انحصار دلار و جهانی‌سازی ارز خود
از اقدامات اساسی که چین در پیش گرفت تا انحصار نظام پولی دلار محور امروزی را به نفع خود بشکند، ایجاد زیرساخت‌ها و بسترهای لازم برای استفاده دوجانبه و بین‌المللی از یوآن بود. چین ابتدا شروع به انعقاد پیمان‌های پولی دوجانبه با کشورهای جهان کرد تا تجارت بین‌المللی خود را با ارزهای ملی انجام دهد.
پس از آن، به منظور تسریع و توسعه روند تسویه معاملات فرامرزی خود در سراسر جهان، ایده ساخت و پرداخت یک سیستم پرداخت و تسویه بین‌المللی، برای مدیریت و کنترل یوآن فراساحلی خود که در مبادلات بین‌المللی از آن استفاده می‌شود را عملی کرد و سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی (CIPS) را ایجاد کرد.
لذا نظام پرداخت CIPS، یک مرکز واحد برای تمامی معاملات یوآنی است که در آن بانک‌هایی از سراسر جهان به دو شکل مستقیم و غیرمستقیم امکان دریافت و پرداخت‌های یوآنی خود را دارند.
برتری قابل توجه نظام پرداخت CIPS چین، نسبت به سوئیفت
برخلاف سیستم سوئیفت که فقط یک پیام‌رسان مالی بین‌المللی است و برای مؤسسات مالی هیچگونه عملیات تسویه خالص[۱] (پایاپای، کِلِر) یا تسویه ناخالص[۲] و یا نگهداری حساب انجام نمی‌دهد، نظام پرداخت CIPS، هم سیستم پرداخت ناخالص آنی است و هم عملیات پیام‌رسانی مالی را انجام می‌دهد. هر بانک عضو نظام CIPS همانند سوئیفت یک کد پیام رسانی منحصر به خود را دارد.
در واقع در نظام CIPS، تسویه به صورت آنی و به نحوی که کل مشارکت‌کنندگان در هر لحظه با هم بی‌حساب می‌شوند، صورت می‌گیرد، برخلاف تسویه خالص که تراکنش‌ها پس از ثبت در آخر هر شبانه‌روز، تسویه شده و عملیات خالص‌سازی (Netting) صورت می‌گیرد.
عضویت غیرمستقیم بانک‌ها، ساده‌ترین راه دسترسی به نظام پرداخت CIPS
در سیستم CIPS، بانک ها به دو طریق ذیل در CIPS مشارکت دارند و عملیات یوآنی را انجام می‌دهند:
۱- مستقیم: در این روش، بانک‌هایی که قصد مشارکت و اتصال به نظام CIPS را دارند، ملزم به تاسیس یک شعبه در خاک چین هستند. لذا بانک‌هایی که در خاک چین، شعبه داشته باشند به عنوان بانک‌های مستقیم شناخته می‌شوند.
۲- غیر مستقیم: این شکل از مشارکت، به بانک‌هایی مرتبط می شود که در خاک چین شعبه‌ای ندارند، لیکن در نزد بانک‌های مشارکت‌کننده مستقیم، اقدام به سپرده‌گذاری کرده‌اند. به عبارت دیگر، بانک‌ها، صرفاً با افتتاح حساب در نزد بانک‌های یوآنی چین که جزو اعضای غیرمستقیم سیستم CIPS محسوب می‌شوند می‌توانند از این نظام پرداختی، بهره‌مند شوند.
به هر دو دسته بانک‌های عضو، کد‌های مخصوص ۸ یا ۱۱ رقمی اختصاص می‌یابد تا با آن عملیات یوآنی انجام دهند.
شیوه اجرایی حذف دلار و سوئیفت در نظام پرداختی CIPS
بانک‌های مستقیمی که نزد CIPS حساب دارند، می‌توانند از طریق کد پیام رسانی خود، پرداخت های یوآنی فرامرزی را به طور مستقیم از طریق این سیستم پرداخت انجام دهند. اما بیشتر سوال در خصوص بانک‌های با مشارکت غیرمستقیم است. در این حالت، آنان باید از طریق کانال بانک‌های مستقیم، عملیات یوآنی را انجام دهند. در شکل زیر گرافیکی از نحوه انجام عملیات بانکی نشان داده شده است.
مطابق تصویر بالا، چنانچه شخص وارد کننده بخواهد نسبت به واردات محصول خود اقدام نماید، جهت تبادلات مالی خود با صادرکننده باید مراحل زیر طی شود:
۱- شخص وارد کننده ابتدا باید به بانک‌های داخلی عضو غیر مستقیم نظام CIPS مراجعه نماید.
۲- بانک مزبور، مبلغ مورد نظر را تبدیل به یوآن می‌کند.
۳- بانک غیرمسقیم، پس از تبدیل ارز مورد نظر به یوآن، مبلغ مورد نظر را به بانک مستقیمی که در نزد آن حساب دارد، واریز می‌نماید.
۴- پس از وصول مبلغ مورد نظر در بانک مستقیم، مبلغ دریافتی با گذر از سیستم پرداخت بین بانکی چین، توسط CIPS، به بانک مستقیم شخص صادر کننده واریز می‌شود.
۵- سپس بانک مستقیم، مبلغ دریافتی را به بانک غیرمستقیم شخص صادرکننده نیز واریز می‌کند.
چنانچه ملاحظه شد، در این مبادله تجاری، نه‌تنها از دلار آمریکا استفاده نشد، بلکه طرفین از به کارگیری سیستم‌های پرداخت و پیام‌رسان غربی مانند سوئیفت بی‌نیاز شدند.
قطع بازوی تحریمی آمریکا در گرو اتصال بانک‌های ایرانی به نظام پرداخت CIPS
چنانچه بانک‌های ایرانی بتوانند با سپرده‌گذاری در بانک‌های عضو مستقیم نظام CIPS، چرخه تبادلات مالی خود را به نظام CIPS متصل نمایند، می‌توانند خود را از وابستگی به تبادلات دلاری و سایر نظامات پرداخت و پیام‌رسان غربی نجات دهند.
با وجود نیاز مبرم کشور به حذف دلار و همچنین بسترهای پرداخت و پیام‌رسان غربی در تبادلات مالی، تاکنون هیچ بانک ایرانی، مسیر جایگزینی برای این مهم اتخاذ نکرده است و در حال حاضر، هیچ بانک و مؤسسه مالی ایرانی در نظام پرداخت CIPS حضور ندارد. موضوعی که بدون فوت وقت، باید در دستور کار بانک مرکزی ایران جهت فراهم سازی شرایط این همکاری با بانک مرکزی چین قرار گیرد.
پینوشت:
[۱] در تسویه خالص که به پایاپای یا کلر نیز شهرت دارد، تراکنش‌ها صرفاً در همان لحظه ثبت دفتری می‌شوند و سپس در مقطع زمانی مشخص مانند ساعت ۱۲ شب، عملیات پردازش و جابه‌جایی صورت می‌گیرد.
[۲] تسویه ناخالص، به تسویه لحظه‌ای تراکنش‌ها گفته می‌شود که بر خلاف تسویه خالص، هر تراکنش به محض انجام و ورود به سامانه مدنظر، تسویه نهایی خواهد شد و طرفین در هر لحظه با هم بی‌حساب هستند.
انتهای پیام/ اقتصاد بین‌الملل
