مسیر اقتصاد/ حضور گردشگران عرب زبان در بازارهای ایران، خصوصا در شهرهای زیارتی همچون مشهد به قدری است که در این شهرها بسیاری از کسبه به زبان عربی نیز مسلط هستند. پیداست که این پدیده به برکت کثرت مراجعه زوار عرب زبان است که در گذر زمان کسبه مشهدی را به فراگیری زبان عربی واداشته است. اما در مرزهای غربی وضعیت به گونه دیگری است. تجار ایرانی خود باید به سراغ مشتریان عرب زبان بروند و از نیازشان سر در بیاورند و چون بسیاری از آنها چنین مهارتی ندارند، از خیر بازاریابی و توسعه صادرات چشم می‌پوشند. حداکثر آرزویشان این است که کسی از آن طرف مرز بیاید و محصولشان را خریداری کند. عدم آشنایی با زبان و فرهنگ کشورهای عربی چیزی است که بارها توسط صادرکنندگان به عنوان یک مانع در مسیر صادرات مطرح شده است.
اهمیت مهارتهای زبانی در توسعه تجارت
داشتن مهارت زبانی علاوه بر تجارت کالا و خدمات برای افزایش صادرات محصولات فرهنگی و همچنین توسعه تجارت الکترونیک در بازارهای خارجی اهمیت دارد. به عنوان مثال ایران می‌تواند در حوزه صادرات کتاب، فیلم، آموزش بین الملل و توسعه استارت آپ‌ها در خارج از مرزها یک جهش را تجربه کند.
در این راستا هادی رزقی شیرسوار و محمد حسین عمرانی صباغی در یک پژوهش[۱] نشان دادند که رابطه مستقیمی میان تقویت مهارتهای زبان خارجی و توسعه تجارت بخصوص در بخش کالاهای فرهنگی وجود دارد.
اکنون این پرسش مطرح می‌شود که کدامیک از زبانهای خارجی در حوزه اقتصاد دارای اهمیت بیشتری است. در این راستا بررسی نحوه رتبه بندی زبانها در جهان و همچنین توجه به آمار و ارقام تجارت خارجی ایران و بازار کشورهای عرب زبان، نشان می‌دهد که عربی مهمترین نیاز ایران در حوزه تجارت خارجی است.
مهمترین زبانها در جهان کدام هستند؟
افراد یا موسساتی که اقدام به رتبه بندی زبانها در سطح جهان می‌کنند عموما برآیندی از معیارهای جغرافیا، اقتصاد، ارتباطات، سیاست، دانش و فرهنگ را برای ارزشگذاری در نظر می‌گیرند. به طور مثال مجمع جهانی اقتصاد در یک ارزیابی ۱۰ زبان مهم جهان را به صورت زیر رتبه بندی کرده است. [۲]
با وجود این هر کشور به دلیل شرایط و اقتضائاتش به یک ارزیابی مستقل در خصوص زبانهای خارجی نیاز دارد. به طور نمونه شورای فرهنگی بریتانیا در سال ۲۰۱۷ به ترتیب زبانهای اسپانیولی، چینی، فرانسوی و عربی و آلمانی را مهمترین زبانهای خارجی مورد نیاز این کشور دانست.[۳] این نهاد دولتی که وظیفه تنظیم روابط فرهنگی بریتانیا با سایر کشورهای جهان را بر عهده دارد، از عوامل زیر برای ارزیابی اهمیت هر یک از زبانهای خارجی استفاده کرده است.
چرا عربی کاربردی ترین زبان برای تجارت خارجی ایران است؟
در ادامه به معیارهای اساسی که اهمیت زبان عربی در تجارت خارجی ایران را نشان می‌دهد، پرداخته شده است.
- سهم بالای کشورهای عربی از صادرات ایران
مطابق آمار گمرک ۴۱ درصد از صادرات ایران به کشورهای غیر فارسی زبان، به مقصد کشورهای عربی بوده است.[۴] این در حالی است که صادرات ایران به کشورهای عربی عمدتا توسط پیله وران و تجار کوچک مقیاس انجام می‌شود، که توانایی استخدام مترجم را ندارند و ناچارند بخش بزرگی از منفعت خود را به ترخیص‌کاران یا طرف مقابل بدهند.
- ظرفیت کشورهای عربی برای توسعه صادرات ایران
مجموعه کشورهای عربی با واردات سالانه ۸۰۰ میلیارد دلار کالا، پس از آمریکا، اتحادیه اروپا و چین بزرگترین بازار جهان محسوب می‌شوند. این کشورها به انواع کالاهای مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای نیاز دارند.[۵]
کشورهای عربی برای محصولات فرهنگی نیز بازار بکری محسوب می‌شوند. آنها در سال ۲۰۱۷ بالغ بر ۱۱ میلیارد دلار انواع محصولات فرهنگی خریداری کرده‌اند. صادرات ایران در این بخش تقریبا ۴۵ میلیون دلار بوده است که با توجه به قرابت فرهنگی میان ایران و کشورهای عربی می‌توان این رقم را به طور قابل ملاحظه ای افزایش داد.[۶]
- نقش برجسته در بازار نفت و گاز
ویژگی مهم دیگر کشورهای عربی ذخایر عظیم نفت و گاز است؛ که علاوه بر ثروت فراوان، جایگاه ویژه‌ای در عالم دیپلماسی به آنها می‌دهد. این کشورها در پنج سال گذشته به طور میانگین سالانه ۳۴ درصد از بازار جهانی نفت و ۲۵ درصد از بازار گاز را در دست داشتند.[۷] از این رو عموما این کشورها جزو بازارهای پایدار و رو به رشد دسته بندی می‌شوند.
وضعیت آموزش عربی در ایران
در حال حاضر زبان عربی یکی از مفاد آموزشی مدارس ایران از ابتدا تا انتهای دوره متوسطه است. این برنامه به صورت اصلی ثابت در قانون اساسی گنجانده شده است. مطابق اصل شانزدهم قانون اساسی «از آن جا كه زبان قرآن و علوم و معارف اسلامي عربي است و ادبيات فارسي كاملاً با آن آميخته است اين زبان بايد پس از دوره ابتدايي تا پايان دوره متوسطه در همه كلاس ها و در همه رشته‌ها تدريس شود.» .
لزوم برنامه‌ریزی برای تقویت مهارتهای ارتباطی
با وجود این برخی کارشناسان بر این نظر هستند که سبک ارائه این درس متن محور است و مهارتهای ارتباطی را تقویت نمی‌کند. بنا بر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس «براساس اسناد بالادستي زبان عربي، از يكسو زبان خارجي به شمار نیامده و ازسوي ديگر نميتواند زبان دوم باشد، چراكه كاربرد ارتباطي در جامعه ندارد. . اين در حالي است كه اصل شانزدهم قانون اساسي بر وجه زباني زبان عربي تأكید داشته و ديگر اسناد بالادستي نیز شناخت و ارتباط با جامعه منطقه‌اي و جهاني را مورد تأكید قرار داده‌اند، همه اينها درحالي است كه زبان رسمي بسیاري از كشورهاي همسايه، زبان عربي است و راه ايجاد تعامل، برقراري ارتباط و فهم فرهنگ و انديشه آنها، يادگیري زبان عربي مبتني بر كاركرد ارتباطي آن است.»[۸]
در این راستا عده‌ای بر این باورند که سیاست تقویت مهارتهای ارتباطی به تقویت فهم متون دینی -که هدف اصلی از آموزش زبان عربی است- نیز منجر می‌شود.[۹] بنابراین مطابق آنچه گفته شد لازم است که متولیان بخش آموزش و پرورش و همچنین سایر نهادهای مرتبط مانند وزارت علوم، وزارت فرهنگ و سازمان صدا و سیما در خصوص تقویت زبان عربی با رویکرد تقویت مهارتهای ارتباطی برنامه‌ریزی و عمل کنند.
پینوشت:
[۱] راهکارهای توسعه ی صادرات کالاهای فرهنگی درعصر جهانی شدن (iranjournals.ir)
[۲] These are the most powerful languages in the world | World Economic Forum
[۳] languages_for_the_future_2017.pdf (britishcouncil.org)
[۴] گمرک جمهوری اسلامی ایران:: آمارهای سالیانه (irica.ir)
[۵] Trade Map – List of importers for the selected product (All products)
[۶] International trade in cultural goods : Exports and imports of all goods by country (unesco.org)
[۷] Trade Map – List of exporters for the selected product (Mineral fuels, mineral oils and products of their distillation; bituminous substances; mineral …)
[۸] مرکز پژوهشها – چالش ها و راهکارهای آموزش زبان عربی در مدارس (rc.majlis.ir)
[۹] . پرويني، خلیل. بررسي و نقد روش آموزش زبان عربي به شیوه مستقیم: بررسي موردي: كتابهاي دكتر حسین خراساني، مجله پژوهشهاي زبان و ادبیات تطبیقي، سال اول، ش ۲ ، تابستان ۱۳۸۹.
انتهای پیام/ اقتصاد بین‌الملل
