مسیر اقتصاد/ مالیات اصلی‌ترین درآمد پایدار در بودجه دولت‌ها است. در بودجه کشورهای توسعه یافته سهم عمده درآمدها را مالیات تشکیل می‌دهد. دولت‌ها با سیاست‌های مالیاتی علاوه بر تامین منابع مالی برای اداره کشور، به دنبال کاهش فاصله طبقاتی نیز هستند. اما بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۰ نشان می‌دهد در این لایحه نه تنها گامی برای کاهش نابرابری اقتصادی برداشته نشده، بلکه از ظرفیت مالیات برای ایجاد یک منبع درآمد پایدار برای تامین هزینه‌های کشور نیز به خوبی استفاده نشده است.
کاهش سهم مالیات در لایحه بودجه ۱۴۰۰ به کمترین میزان در دهه اخیر
درآمدهای مالیاتی در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به سال گذشته با ۲۱.۲ درصد افزایش، ۲۴۷ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. با وجود این با در نظر گرفتن نرخ تورم به نظر می‌‌سد که این افزایش درآمدهای مالیاتی با هیچگونه تغییر در ساختار نظام مالیاتی نسبت به سال گذشته همراه نبوده است.
مقایسه سهم درآمدهای مالیاتی به کل بودجه نشان می‌دهد که در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نه تنها اقدامی برای اصلاح ساختار بودجه و نظام مالیاتی صورت نگرفته است، بلکه وضعیت نسبت به سال‌های گذشته نیز بدتر شده است. همانطور که در نمودار زیر مشاهده می شود سهم مالیات به بودجه عمومی در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به سال های قبل کاهش یافته و به ۲۹.۴ درصد رسیده است.
این در حالی است که این شاخص در ایران با میانگین جهانی فاصله زیادی دارد. میانگین سهم مالیات از کل درآمدهای دولت در کشورهای منتخب در سال‌های مختلف ۶۴ درصد بوده در این میان، هند با متوسط ۸۴ درصد بیشترین و ژاپن با متوسط ۳۹ درصد پایین ترین سهم مالیات از منابع بودجه عمومی دولت را دارا هستند.[۱]
از طرفی باید در نظر داشت که با توجه به آمار وصول ۸۶.۵ درصدی درآمدهای مالیات در ۷ ماه اول سال ۹۹ و افزایش نرخ تورم، میزان درآمدهای مالیاتی در سال آینده می‌تواند بسیار بیشتر از این ارقام باشد.
مالیات شرکت ها در لایحه بودجه ۱۴۰۰
مالیات بر اشخاص حقوقی یا همان مالیات بر شرکت‌ها در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل ۳۲.۸ درصد افزایش یافته است. سهم مالیات شرکت‌ها به کل درآمدهای مالیاتی در لایحه بودجه سال آینده ۲۳.۷۶ درصد در نظر گرفته شده است. گفتنی است که مطابق قانون مالیات های مستقیم نرخ مالیات شرکت‌ها ۲۵ درصد است.
مالیات بر درآمد افراد
مطابق لایحه بودجه ۱۴۰۰ درآمدهای کمتر از ۴ میلیون تومان در ماه از مالیات معاف و حداکثر نرخ مالیات بر درآمد ۲۵ درصد در نظر گرفته شده است. میزان مالیات بر درآمد در سال آینده نسبت به قانون بودجه سال جاری ۴۰.۱ درصد افزایش یافته است. سهم مالیات بر درآمد از کل درآمدهای مالیاتی سال آینده نیز ۱۹.۶۲ درصد است که این میزان با کشورهای توسعه یافته بسیار اختلاف دارد.
همانگونه که در گزارش قبل بیان شد یکی از پیشنهادات اصلی برای اصلاح لایحه بودجه ۱۴۰۰، اصلاح نرخ و پلکان‌های مالیات بر درآمد است که می‌تواند علاوه بر افزایش قابل قبول درآمدهای مالیاتی، به کاهش نابرابری و فاصله طبقاتی نیز کمک کند.
مالیات بر ثروت
مطابق لایحه بودجه سال آینده مالیات بر ثروت نسبت به قانون بودجه سال جاری ۱۷۵.۹ درصد افزایش یافته است. سهم مالیات بر ثروت نیز از کل درآمدهای مالیاتی ۹.۴۳ است. در گزارش «مالیات بر ثروت در ایران نیازمند بازنگری اساسی» بیان شد که قانون مالیات بر ثروت در ایران نیازمند اصلاحات اساسی است؛ اما به هر حال اجرای دقیق مالیات بر خانه‌ها و ماشین‌های لوکس می‌تواند گامی مهم در اصلاح مالیات بر ثروت در ایران باشد.
گفتنی است که با شیوع بیماری کرونا و اثرات مخرب اقتصادی آن، در بسیاری از کشورهای جهان مالیات بر ثروت به عنوان گزینه‌ای مناسب برای جبران کسری بودجه و کاهش نابرابری در دستورکار قرار گرفته است.
مالیات بر واردات
مالیات بر واردات در لایحه بودجه ۱۴۰۰ با ۷.۳ درصد کاهش نسبت به سال جاری همراه است. به نظر می‌رسد که افزایش نرخ ارز و کاهش میزان واردات دلیل اصلی کاهش میزان مالیات بر واردات در بودجه سال آینده باشد. سهم مالیات بر واردات از کل درآمدهای مالیاتی نیز ۹.۲۵ درصد پیش بینی شده است. در این میان عدم تغییر نرخ مبنای ۴۲۰۰ تومان برای دلار، در محاسبه حقوق وارداتی کالاها، نقشی مهم در کاهش مالیات بر واردات دارد.
مالیات بر کالاها و خدمات
سهم عمده درآمدهای مالیاتی بودجه را مالیات بر کالاها و خدمات تشکیل می‌دهد. ۳۷.۹۳ درصد از کل درآمدهای مالیاتی از مالیات بر کالاها و خدمات تشکیل شده است. همچنین میزان مالیات بر کالاها و خدمات در لایحه بودجه سال آینده با ۲ درصد افزایش همراه بوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که با افزایش مالیات بر ارزش افزوده برای کالاهای لوکس و چند نرخی شدن نرخ مالیات بر ارزش افزوده، ظرفیت افزایش درآمدهای مالیاتی از طریق مالیات کالاها و خدمات نیز وجود دارد؛ اما به این مهم نیز در لایحه بودجه هیچ توجهی نشده است.
در نمودار زیر جزئیات سهم مالیات ها از کل درآمدهای مالیاتی در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نشان داده شده است.
اصلاح نظام مالیاتی اقدامی ضروری برای اصلاح ساختار بودجه
سهم کم درآمدهای مالیاتی از بودجه و تولید ناخالص داخلی نشان دهنده لزوم اصلاح نظام مالیاتی است. اقدامی که به نظر می‌رسد با وجود وعده و شعارهای بیان شده از سوی مسئولین، هنوز تصمیمی جدی برای عمل به آن وجود ندارد. باید در نظر داشت که راهکار اصلی برای ایجاد درآمدهای پایدار در بودجه مالیات است.
انتظار می‌رود مسئولین با اقداماتی مانند تصویب پایه‌های مالیاتی جدید مانند مالیات بر عایدی سرمایه، جلوگیری از فرار مالیاتی، کاهش معافیت‌های مالیاتی بی‌دلیل و اصلاح قوانین مالیاتی برای افزایش مالیات ثروتمندان، به افزایش درآمدهای مالیاتی و اصلاح ساختار بودجه کمک کنند.
پینوشت:
[۱] ظرفیت های مالیاتی اقتصاد ایران؛ چالش ها و راهکارهای توسعه ای آن، معانت پژوهش سازمان مالیات سال ۱۳۹۵
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
