مسیر اقتصاد/ در حال حاضر ایران، بزرگ‌ترین دارنده ذخایر هیدروکربوری دنیا، از نظر مجموع ذخایر نفت و گاز به حساب می‌آید. در واقع مطابق با آمار رسمی مراجع معتبر بین‌المللی، ایران حدود ۱۵۵.۶ میلیارد بشکه نفت، معادل ۹ درصد از کل منابع نفتی دنیا و حدود ۳۳.۹ تریلیون مترمکعب گاز، معادل ۱۶.۲ درصد از کل منابع گازی دنیا را در اختیار دارد [۱]. ضمن اینکه رشد صنعت و توسعه اقتصادی کشور تا حد زیادی به مقدار و سطح استفاده کارآمد از حامل‌های انرژی مرتبط است. لذا بررسی شاخصی همچون مصرف سرانه انرژی برای ایران می‌تواند امری کمک کننده باشد.
ایران نهمین مصرف‌کننده انرژی در دنیا
در سال ۱۳۹۶ مصرف انرژی روزانه ایران معادل ۳.۷ میلیون بشکه نفت خام است. از طرف دیگر مجموع میزان مصرف و تلفات، از عرضه سبقت گرفته است و این موضوع می‌تواند در آینده ایران را به واردکننده انرژی تبدیل کند. البته مطالعات نشان می‌دهد که مصرف انرژی در دنیا طی این سال‌ها دو برابر شده است [۲].
ایران سهم ۱.۸ درصدی از کل تولید انرژی دنیا را دارد. این تولید انرژی معادل ۸.۴ میلیون بشکه نفت خام در روز است. همچنین ۲ درصد انرژی کل دنیا در ایران مصرف می‌شود که این میزان مصرف سبب شده ایران در بین کشورهای دنیا نیز جایگاه نهم از نظر مصرف انرژی را داشته باشد [۳]. در واقع سالانه ایران سهم زیادی از نفت و گاز تولیدی خود را به مصرف داخلی می‌رساند که این مساله نه تنها در ایران بلکه در دیگر کشورهای نفت خیز منطقه غرب آسیا نیز رایج است.
مصرف سرانه انرژی ایران ۸۰ درصد بالاتر از میانگین جهانی است
معمولاً مصرف سرانه انرژی در جوامع پيشرفته و توسعه یافته، به دليل درآمد سرانه بالا و امکان برخورداری از دستگاه‌ها و تجهيزات متنوع و انرژی بر، بيشتر است. اما در دهه‌های اخير به دليل انجام اقداماتی که منجر به افزایش بهره‌وری در این کشورها شده، مصرف سرانه این کشورها تعدیل شده است.
مطابق شکل زیر و براساس آخرین آمارهای رسمی وزارت نیرو، کل مصرف سرانه (اعم از انرژی و غیر انرژی) در ایران ۱۶.۸۲ «بشکه معادل نفت خام» به ازای هر نفر بوده که این ميزان ۱.۸ برابر متوسط جهانی است. ضمن اینکه مصرف سرانه طی دهه گذشته روندی صعودی داشته است.
وضعیت مصرف سرانه انرژی ایران در مقایسه با سایر کشورها
در سال ۱۳۹۶ مصرف سرانه غير انرژی و انرژی ایران به ترتيب ۲.۷ و ۱.۷ برابر متوسط جهانی بوده است. همچنين در این سال سرانه مصرف نهایی انرژی ایران در بخش‌های کشاورزی، خانگی، تجاری و عمومی، حمل و نقل و صنعت به ترتیب ۳.۳، ۲.۲، ۱.۵ و ۱.۵ برابر متوسط جهانی بود [۴].
شکل زیر نیز سرانه كل مصرف نهايی به تفکیک بخش‌ها در سال ۲۰۱۶ میلادی را برای کشورهای مختلف نشان می‌دهد. آمريكا با ۳۴.۲۳ و عربستان سعودی با ۳۱.۶ بشکه معادل نفت خام به ازای هر نفر بیشترین مصرف سرانه انرژی در جهان را به خود اختصاص داده‌اند. با توجه به شکل، کل مصرف سرانه نهایی در کشورهایی نظير چین، هند، ژاپن، ترکيه، ونزوئلا و منطقه غرب آسیا از ایران پایين‌تر است.
مصرف سرانه نهایی گاز طبیعی ایران ۶.۶ برابر متوسط جهانی است
نمودار زیر مقایسه مصرف سرانه نهایی انرژی ایران به تفکيک حامل‌های انرژی با مقياس جهانی را نشان می‌دهد. بر این اساس مصرف سرانه نهایی گاز طبيعی ایران ۶.۶ و نفت خام و فرآورده های نفتی ۱.۴ برابر متوسط جهانی است. این امر از راندمان پایين در بهره‌برداری و همچنين استفاده از کالاها و خدمات انرژی بر ناشی می‌شود.
مصرف سرانه برق و انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران کمتر از متوسط جهانی
جالب است که مصرف سرانه نهایی برق و انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران ۰.۶ مقدار متوسط جهانی بوده و برخلاف آنچه که در کشور مطرح است ایران از اکثر کشورهای توسعه یافته دنیا برق سرانه کمتری مصرف می‌کند. لذا با وجود این که وضعیت مصرف انرژی در ایران مطلوب نیست و باید اقداماتی اساسی در حوزه بهینه‌سازی مصرف صورت گیرد، اما این موضوع برای گاز طبیعی به مراتب اولویت‌دارتر از برق است.
لازم به ذکر است روند مصرف برق در جهان کاملا صعودی است و در واقع مصرف برق ارتباط مستقیمی با توسعه یک کشور دارد و برای پاسخ به این روند صعودی، وظیفه طرف عرضه بسیار بیشتر از طرف تقاضاست. بنابراین در وضعیت فعلی که همه توصیه‌ها در جهت اصلاح رفتار مردم و مصرف‌کنندگان است، علاوه بر توصیه به کاهش مصرف، نباید از وظیفه و مسئولیت وزارت نیرو غافل شد؛ وظیفه‌ای که شامل افزایش ظرفیت سالانه تولید برق، افزایش راندمان نیروگاه‌ها، کاهش تلفات شبکه توزیع و انتقال است.
پینوشت:
[۱] گزارش سالانه اوپک در سال ۲۰۱۹
[۲] ترازنامه انرژی ایران در سال ۱۳۹۶
[۳] دنیای اقتصاد؛ کد خبر: ۳۵۵۹۸۶۲
[۴] ترازنامه انرژی ایران در سال ۱۳۹۶
انتهای پیام/ نفت و انرژی
