مسیر اقتصاد/ با وجود آن که کشور در سال های اخیر شتاب و رشد علمی بسیار خوبی داشته است، اما از نظر شاخص «آمادگی فناورانه» که شامل دسترسی به آخرین فناوری‌ها، جذب فناوری در سطح بنگاه، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و انتقال فناوری است، رتبه‌ی ۱۱۶ در بین ۱۴۸ کشور موردمطالعه را دارد.
ضرورت استفاده از روش انتقال فناوری
اگر چه تحقیق و توسعه به عنوان روش بنیادین در کسب فناوری شناخته می شود اما به علت صرف زمان و هزینه در این روش ، لازم است از روش های دیگری نیز برای کسب فناوری استفاده نماییم.
امروزه یکی از روش های رایج کسب فناوری در دنیا «انتقال فناوری» است. منطق اقتصادی این روش معمولا بر گزاره ی «بازار در ازای فناوری» استوار است؛ به این معنا که کشور پذیرنده ی فناوری در ازای واگذاری بازاری در زمینه ی خاص به کشور صاحب فناوری، شرط انتقال فناوری را در قرارداد قرار می دهد. بنابراین با قرار دادن شرط انتقال فناوری در قرارداد های کلان می توان موفقیت های بزرگی در این زمینه کسب نمود.
تجربه موفق صنعت نیروگاهی الگویی مناسب برای بومی سازی دیگر صنایع
یکی از نمونه های موفق در این عرصه شرکت فرایند شکل گیری و توسعه شرکت مپنا است. پیش از تشکیل این شرکت کلیه پروژه های نیروگاهی کشور به روش EPC یا کلید در دست توسط شرکت های خارجی انجام می شد. به عبارت دیگر تجهیزات اصلی نیروگاه ها صرفا از شرکت های خارجی وارد می شد و نقشه راهی برای توسعه آن ها در داخل کشور وجود نداشت.
اما به دنبال تجربه موفق اجرای نیروگاه شهیدرجایی و صدور مجوز توسط شورای اقتصاد مبنی بر فعالیت یک پیمانکار عمومی، شرکت مپنا در سال ۷۲ تاسیس شد. این شرکت در مرحله نخست، با توجه به تجربیات قبلی، مدیریت عملیات اجرایی ساخت نیروگاه و تامین تجهیزات جنبی را که قبلا توسط خارجی ها انجام می شد را بر عهده گرفت. البته در این مرحله همچنان انجام عملیات مهندسی و طراحی و تامین تجهیزات اصلی نیروگاه توسط شرکت های خارجی انجام می شد. در مرحله بعد مپنا توانست عملیات طراحی و مهندسی تجهیزات را نیز بر عهده بگیرد و تنها تجهیزات اصلی را وارد نماید.
پس از اینکه مپنا به رشد قابل توجهی به لحاظ فنی و تجربی رسید، قراردادهای انتقال فناوری به تدریج بین مپنا و شرکت های بزرگ تامین کننده در دنیا مانند آنساندو و زیمنس منعقد گردید. شرکت مپنا توانست با اهرم بازار در ازای فناوری و با استفاده از دانش علمی و فنی و تجربیات به دست آمده، فناوری های پیشرفته ای مانند ساخت توربین، ژنراتور، سیستم های کنترل نیروگاهی و بویلر را طی قراردادهایی از شرکت های مطرح دنیا به داخل کشور منتقل نماید. در این مرحله تجهیزات اصلی نیروگاهی ابتدا تحت لیسانس تولید می شد و به مرور با ارتقاء مشخصات فنی تجهیزات، تجهیزات جدیدی با نشان تجاری مپنا به وجود آمد.
شکل زیر نمونه ای از این روند را برای توربین های گازی نشان می دهد. این روند در بخش های مختلف مپنا پیاده سازی شد و به این ترتیب مپنا توانست به عنوان یکی از تامین کننده های مهم تجهیزات نیروگاهی در جهان شناخته شود.
۳ دوره بلوغ شرکت مپنا در صنعت نیروگاهی
تجربه صنعت نیروگاهی در ایران و گروه مپنا را می توان در چارچوب یک فرایند بلوغ فناوری نشان داد که شامل مراحل زیر می شود:
- دوره اولیه که شامل ایجاد قابلیت مدیریت پروژه های EPC، مهندسی عمومی نیروگاه، بهره برداری وتعمیرات است.
- دوره میانی که شامل انتقال فناوری و ساخت تحت لیسانس با استفاده از اهرم تجمیع خریدها است. در این دوره انعقاد قراردادهای بزرگ با بازیگران مهم بین‌المللی و با پشتیبانی حاکمیت موجب شکل گیری صنعت نیروگاهی در ایران شد. در این دوره تجربه و دانش فنی مپنا نیز افزایش یافت.
- دوره نهایی که در آن بلوغ یا استقلال فناوری با قابلیت طراحی و توسعه محصولات اصلی شکل گرفت. در این دوره بر پایه دانش فنی و تجربیات شکل گرفته در مرحله قبل منجر به اجرای پروژه های بلندپروازانه شد و منجر به ارتقای محصولات تحت لیسانس و خلق محصولات جدید با نشان تجاری مپنا شد.
مپنا توانست در مدت زمان کوتاه حدودا ۲۰ ساله علاوه بر صنعت نیروگاهی به صنایع دیگر مانند نفت و گاز و حمل و نقل ریلی نیز وارد شده و علاوه بر بومی سازی محصولات در صنایع فوق، خدماتی در تراز استاندارد های جهانی ارائه نماید.
این الگو در بسیاری از شرکت های بزرگ دنیا نیز پیاده سازی شده است که به عنوان نمونه می توان به شرکت «هیوندای موتور» اشاره نمود. در شکل زیر تجربه موفق هیوندای موتور کره جنوبی در انتقال فناوری نشان داده شده است.
با وجود آن که در مهر ماه ۹۵ نظام نامه ی پیوست فناوری توسط معاون اول رئیس جمهور ابلاغ شد و دستگاه های مربوطه موظف شده اند که در قالب این پیوست شرط انتقال فناوری را در قرارداد های کلان اعمال کنند، اما با وجود بازار بزرگی که در ایران وجود دارد در قراردادهای کلان غالبا شرط انتقال فناوری وجود ندارد و لازم است مورد توجه قرار گیرد.
انتهای پیام/ تولید و اشتغال
